Việc Đức Phanxicô phạt hồng y Mỹ Raymond Leo Burke đã gây xôn xao ở Vatican, có người yêu cầu hình phạt khắc khe hơn, nhưng cũng có người nghĩ rằng hình phạt này có thể phản tác động.
lanacion.com, Elisabetta Piqué, 2023-12-02
Đức Phanxicô trong buổi tiếp kiến chung ngày 29 tháng 11 -2023 TIZIANA FABI – AFP
Với năm tháng trôi qua, liệu Đức Phanxicô có ít kiên nhẫn hơn, ít tha thứ hơn với những người chống đối ngài kịch liệt không? Ngày 17 tháng 12 ngài sẽ tròn 87 tuổi, sức khỏe của ngài ngày càng yếu, ngài đã hủy chuyến đi Dubai cuối tuần này vì bị sưng phế quản. Đó là câu hỏi đang lởn vởn quanh Vatican, tuần này ngài vừa có hình phạt hành chính-kinh tế với hồng y cực kỳ bảo thủ Raymond Burke, đứng đầu một phe đối lập nhỏ nhưng gay gắt, nổi tiếng với những chiếc áo choàng kim tuyến lộng lẫy, đã tạo chấn động và hồng y đã có những tấn công có hệ thống nhằm vào Đức Phanxicô.
Tin đã bị rò rỉ trên các phương tiện truyền thông và như báo La Nación đã đưa tin, chính giáo hoàng đã tuyên bố trong cuộc họp với những người đứng đầu các bộ ngày 20 tháng 11, ngài có ý định phạt hồng y Burke vì tội “phá hoại sự hiệp nhất của Giáo hội”. Theo báo cáo, hồng y 75 tuổi, đã nghỉ hưu sau khi làm Chánh án Tòa án Tối cao Tông tòa Signatura và là người bảo trợ của Dòng Malta, sẽ không còn được hưởng các đặc quyền theo chức vụ hồng y: cắt tiền lương và tiên thuê căn hộ rộng 400 mét vuông ở đường Via della Conciliazione.
Mặc dù thực tế chưa có thông tin chính thức nào về quyết định này, nhưng hình phạt này bị nhiều người cho là buồn cười vì Burke không thiếu tiền. Việc này xảy ra sau vụ giám mục Joseph Strickland, giáo phận Tyler, Texas bị cách chức, một giám mục cực kỳ bảo thủ đã tấn công giáo hoàng trên các trang mạng xã hội của ông. Sau chuyến kinh lý tông tòa của hai giám mục Mỹ, họ quyết định giám mục Strickland nên rời giáo phận vì ông không phải là một mục tử thích hợp; Strickland từ chối từ chức và sau đó giáo hoàng đã cách chức ông.
Việc sa thải giám mục Joseph Strickland: một sa thải không tránh khỏi
Cựu giám mục Joseph Strickland – Andrew D. Brosig – Tyler Morning Telegraph
Và bây giờ
Dù trong suốt mười năm qua, Đức Phanxicô luôn nói về tầm quan trọng của lòng thương xót và giữ im lặng, ngài ngoảnh mặt trước những cuộc tấn công, nhưng bây giờ với một số người, ngài nói “đủ rồi”, thì đó là vì ngài cảm thấy sự thống nhất của Giáo hội bị đe dọa. Thượng Hội đồng về tính đồng nghị, một thách thức lớn cho triều giáo hoàng của ngài đang gặp nguy hiểm, một sự kiện chưa từng có không chỉ vì giáo dân và phụ nữ có quyền tham gia và bầu cử nhưng vì đây là lần đầu tiên Thượng hội đồng đưa ra những chủ đề cấm kỵ trước đây như chức phó tế cho phụ nữ và sự cần thiết phải bao gồm người công giáo LGTBQ+.
Đây là những vấn đề mà nếu có thay đổi thì phe cực kỳ bảo thủ do Burke lãnh đạo cho rằng sẽ “phá hủy bản sắc của Giáo hội chân chính”, ông tuyên bố trong một sự kiện ông tổ chức vào đêm trước ngày Thượng hội đồng khai mạc có chủ đề “Babel đồng nghị”.
Hồng y Raymond Burke vỗ tay trong cuộc họp báo ở Rôma
Một giám chức cấp cao nói với báo La Nación: “Đức Phanxicô chờ thượng hội đồng kết thúc là ngài cách chức giám mục Strickland, thông báo tình trạng Burke về một vấn đề chiến thuật-chiến lược: để những vấn đề này không làm lu mờ thượng hội đồng. Và ngài thực hiện những biện pháp này vì Burke đã trở thành biểu tượng của một hình thức miễn phạt nào đó mà giáo hoàng có quyền tự vệ, ngài có nhiệm vụ bảo vệ sự hiệp nhất Giáo hội và những thay đổi mà một Giáo hội trong phân định, trên đường đi, đang cố gắng vượt lên nhờ Thượng hội đồng. Thật không công bằng khi nói ngài quyết định hành động vì mất kiên nhẫn, ngài hoàn toàn bình tĩnh. Hơn nữa, hình phạt quá nhẹ, sẽ tốt hơn nếu nó trực tiếp tước bỏ các đặc quyền của hồng y, tức là quyền tham gia mật nghị.”
Đức Phanxicô bỏ các đặc quyền tiền lương, tiền nhà của hồng y Burke
Một hồng y của Giáo triều cũng lên tiếng đồng ý: “Burke đã vượt quá giới hạn nhiều lần. Nếu ông đối xử như thế với bất kỳ giáo hoàng nào trước đây thì ông sẽ bị sa thải sớm hơn nhiều. Các giáo hoàng trước đây đã đưa ra những quyết định quyết liệt rất mạnh với các linh mục hoặc giám mục như thế. Đây là một hồng y nghỉ hưu, thường xuyên đặt câu hỏi về những gì giáo hoàng dạy, làm cho giáo dân bình thường bối rối, họ nghĩ rằng giáo hoàng không thể nói bất cứ điều gì khác ngoài những gì đã được nói trước đây. Đó là chủ nghĩa bảo thủ cực đoan khi hiểu rằng truyền thống là cái gì đó cố định, bất biến, không thể phát triển. Nhưng họ quên ở những thế kỷ trước, Giáo hội đã dung túng chế độ nô lệ, ủng hộ án tử hình và bây giờ Giáo hội cấm chế độ nô lệ và lên án án tử hình.”
Đức Phanxicô trong buổi tiếp kiến chung hàng tuần tại Quảng trường Thánh Phêrô / Alessandra Tarantino – AP
Vị giám chức nhấn mạnh: “Hồng y này có một ý tưởng cực kỳ bảo thủ. Ông liên tục nói Đức Phanxicô không có quyền thay đổi bất cứ điều gì đã được thực hiện trước đây và một việc như vậy sẽ không được một công ty, một thể chế nào chấp nhận. Nhưng điều nghịch lý nhất ở đây là giáo hoàng lại trả lương và cho ông một căn hộ sang trọng, nơi ông tiếp đón những đối thủ kiên quyết nhất của chính giáo hoàng. Biện pháp của ngài là nhẹ nhất vì ngài không buộc ông từ chức, không lấy danh dự hồng y của ông, không hạ thấp ông, không cấm ông phát biểu. Ngài chỉ làm điều hợp lý nhất, nói cho ông biết, nếu muốn gây chiến thì ông đừng mong duy trì đời sống của ông như cũ.”
Đức Phanxicô nói gì về hồng y Raymond Burke
Phản tác dụng
Ngoài ra, biện pháp trừng phạt kinh tế-hành chính còn tạo bối rối, đặc biệt là do những ảnh hưởng cụ thể của biện pháp này với Hoa Kỳ. Linh mục John Waulk, người Mỹ dạy văn học tại Giáo hoàng Học viện Santa Croce, thuộc Opus Dei, nói với báo La Nación: “Với tôi vấn đề này có vẻ bí ẩn. Tôi không thấy hành động chống lại hồng y Burke sẽ thay đổi được điều gì: ông vẫn có thể nói và công bố những gì ông muốn, không phụ thuộc vào việc ông sống ở đâu hay ông kiếm bao nhiêu tiền. Bây giờ ông có được cảm tình của cả những người chỉ trích ông và những người ủng hộ ông, hơn bao giờ hết, họ xem ông như một anh hùng tử đạo.”
Nhà vatican học Christopher White cấp tiến của báo National Catholic Reporter giải thích: “Đây là quyết định làm giáo dân ở Hoa Kỳ ngạc nhiên, một quyết định chưa từng có tiền lệ, có nguy cơ phản tác dụng vì đã có rạn nứt rõ ràng giữa phe bảo thủ và giáo hoàng. Và giới bảo thủ thấy mình đang bị trừng phạt, xét cho cùng hồng y Burke không phải là người không có nguồn lực, mà hoàn toàn ngược lại, ở quê hương Wisconsin của ông có một thánh đường (Đức Trinh Nữ Guadalupe) có hàng trăm giáo dân đến hành hương, với nhà tĩnh tâm và nơi cư trú trị giá hơn 50 triệu đô la.”
Massimo Faggioli, nhà thần học và sử gia cũng có quan điểm tương tự, thậm chí ông còn tin chắc: “Giờ đây Burke sẽ nhận được nhiều khoản quyên góp tư nhân của các gia đình công giáo giàu có hơn nữa”. Trong cuộc nói chuyện qua điện thoại từ Hoa Kỳ, học giả người Mỹ gốc Ý giảng dạy tại Đại học Villanova, Philadelphia nhấn mạnh trường hợp của Burke và của Strickland rất khác nhau, ông cho rằng hình phạt với hồng y Burke cuối cùng có thể bị phản tác dụng, ông cảnh báo: “Đó là không kể còn có vấn đề về phương pháp, vì chưa có ai ở Vatican thông báo hay giải thích về hình phạt này, điều này có vẻ giống như một che giấu cá nhân, như chúng ta có thể mong chờ. Những người công giáo cực hữu Mỹ nhân cơ hội này tố cáo một hành động âm mưu chống lại họ mà họ không làm, chỉ có những blogger nửa điên, nhưng cũng có những ý kiến từ các báo như The New York Times.
Burke có một nhóm tín đồ nhỏ nhưng rất cực đoan, họ cảm thấy bị phiền hà vì những hạn chế mà Đức Phanxicô áp đặt trên thánh lễ la-tinh và vì thế, họ củng cố ý tưởng họ bị quấy rối và họ phải chống lại triều giáo hoàng ‘dị giáo’ và những điều ngu ngốc khác. Và bây giờ mật nghị đang đến gần, không phải trong mười năm nhưng trong một, hai hoặc ba năm, tất cả những chuyện này mang lại cho họ một năng lượng nào đó, họ là thiểu số trên bề mặt, nhưng dưới bề mặt này, có thể họ lớn hơn.”
Quyết định cá nhân
Dù có một số người giải thích, đằng sau biện pháp mạnh này của giáo hoàng có bàn tay của tân bộ trưởng bộ Giáo lý Đức tin, nhưng hồng y Víctor Manuel “Tucho” Fernández, một nhà thần học rất thân cận và hiện là cánh tay phải của ngài, nhưng những người trong cuộc không nghĩ như vậy.
Nhà vatican học kỳ cựu Marco Politi nói với báo La Nación: “Tôi không nghĩ có ảnh hưởng của hồng y Fernández, trường hợp hồng y Burke là quyết định cá nhân của giáo hoàng, cũng như quyết định cá nhân của ngài khi ngài trừng phạt tổng giám mục Georg Gänswein, thư ký riêng của Đức Bênêđictô Xô Viết, ông đã không can thiệp với giáo hoàng danh dự để ngài đừng can thiệp vào các quyết định của thượng hội đồng về Amazon. Sau khi Đức Bênêđictô XVI qua đời, dù ông muốn ở lại Rôma nhưng Đức Phanxicô gởi ông về giáo phận ban đầu của ông ở Đức, giống như trường hợp các thư ký khác của các cố giáo hoàng.
Ông Politi – người viết cho Il Fatto Quotidiano và là đồng tác giả với Carl Bernstein của quyển sách bán chạy Đức Thánh Cha (Su Santidad) – cho biết lệnh trừng phạt Burke thể hiện rõ “ý của giáo hoàng là không còn dung thứ cho các cuộc tấn công sau bao nhiêu năm nữa”, nhưng là tập trung vào chiến lược cải cách của ngài.
Đây là thượng hội đồng năm 2024 (giai đoạn thứ nhì với Thượng hội đồng về tính đồng nghị sẽ diễn ra vào tháng 10 năm sau), sẽ là một công đồng nhỏ vì một số chủ đề sẽ được đào sâu. Ông Politi nói thêm: “Đức Phanxicô biết ngài không còn nhiều thì giờ trước mặt và ngài không muốn kiểu đánh du kích này”.
Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch
