Cédric Villani: “Vấn đề không phải AI thay thế chúng ta mà thay thế giới cô độc của chúng ta”
la-croix.com, Nhà toán học Cédric Villani và là chủ tịch Quỹ Sinh thái Chính trị, 2024-04-20
Nhà toán học Cédric Villani và là chủ tịch Quỹ Sinh thái Chính trị. Stéphane De Sakutin / AFP
AI sẽ thay thế chúng ta? Liệu nó có thể vượt qua con người? Theo nhà toán học Cédric Villani, chủ tịch Quỹ Sinh thái Chính trị, ngoài những câu hỏi này, lần đầu tiên AI tiết lộ một cuộc khủng hoảng cảm xúc nghiêm trọng trong xã hội chúng ta.
Theo nhà toán học Cédric Villani, câu hỏi “liệu chúng ta có bị thay thế bởi AI không?” cho thấy một sự trôi dạt khủng khiếp đã được hình thành, xem con người không phải là con người mà là những chức năng, đối tác thương mại, thực thể là văn bản viết, bán sản phẩm, sản xuất, trả lời thư…
Nó không rõ ràng, nhưng đó là câu hỏi tiềm ẩn của tất cả các mối quan tâm, hoặc gần như vậy. Từ chối mọi sắc thái trong không gian công cộng, giống như một trường ca lặp đi lặp lại. Với nhà kinh tế học: “Làn sóng thất nghiệp mới xuất hiện khi AI đảm nhận mọi công việc của con người.” Với kỹ thuật gia: “Khi nào chúng ta sẽ thấy AI giúp tăng năng suất và tối ưu hóa nguồn nhân lực?” Nhà trí thức: “Đâu là dự trù cho cuộc đời khi AI nghĩ giùm cho tôi, lấy đi hạnh phúc được hiểu biết của tôi?” Nhà tiên tri về sự diệt vong (tác phẩm của những người này là những tác phẩm bán chạy): “Hỡi nhân loại tội nghiệp, hãy ăn năn và sợ hãi cho ngày mà sự kỳ dị sẽ ngự trị.” Người theo chủ nghĩa hòa bình: “AI sẽ sớm giết người thay chúng ta trong thời chiến.” Và OpenAI, không bao giờ là người cuối cùng gieo nỗi sợ: “Tôi lo sợ một ngày AI sẽ đối xử với chúng ta như động vật!” (Chắc chắn con người không hề ngại ngùng khi biến động vật thành nô lệ.)
Có một cái gì đó vững chắc sau tất cả những điều này, đó là phép biện chứng con người-công cụ từ rất cổ xưa và vẫn còn tồn tại. Món quà công nghệ làm chúng ta thông minh hơn hay ngu ngốc hơn? Tự do hơn hay nô lệ hơn? Có sức khỏe tốt hơn? Là hòa bình hay chiến tranh? Và đó là Socrate đang van nài để chống lối viết tổng quát hóa, đó là cuộc nổi dậy của những người thợ, là bom nguyên tử, là mục sư Jacques Ellul tố cáo “sự lừa bịp công nghệ”, đó là khái niệm về một công cụ thân thiện được Ivan Illich yêu quý, đó là làn sóng thủy triều của viễn thông hiện đại với nỗ lực chiếm lấy không gian tinh thần và các cuộc tranh luận công khai của chúng ta…
AI sẽ thay thế chúng ta?
Nhưng câu hỏi của tất cả những lo lắng là “liệu AI có thể thay thế chúng ta không?”, chúng ta có thực sự hiểu được sự phi lý, thậm chí là thô tục của nó không? Trong ít nhất một thế hệ, mục tiêu của AI không còn là tạo ra một cơ chế nhận thức, một thực thể, ý thức mà “chỉ” mô phỏng các chức năng, mô phỏng các nhiệm vụ. Chúng ta cung cấp thông tin cho nó, nó sẽ gởi lại cho chúng ta. Những gì AI của OpenAI, Google, Mistral và những công ty khác cung cấp cho chúng ta là một loại công thức thống kê, lấy Leviathan tức là lấy Web làm điểm khởi đầu và rút ra câu trả lời từ đó, với sự trợ giúp của số liệu thống kê và các thông số được điều chỉnh. Việc sử dụng chức năng này có thể thích đáng hoặc làm thất vọng – các tác giả Cathy O’Neil và David Chavalarias đã viết những tác phẩm nổi tiếng về vấn đề này. Nhưng cuối cùng, bản thân công thức toán học này không có nhận thức hay trí thông minh nào hơn công thức tính thuế của bạn.
Vậy việc được thay thế bằng một công thức có nghĩa là gì? Cách đây hàng chục năm, bà Noriko Arai nhà nghiên cứu xuất sắc người Nhật làm dự án “Robot có thể vào học đại học không?”. Năm 2017, robot Todai của bà đã vượt qua kỳ thi với kết quả xuất sắc, vượt trội hơn 80% học sinh Nhật Bản, lọt vào top 1% của môn toán. Ngoại trừ, nhà nghiên cứu nói: “Nghĩ rằng robot của tôi có thể vào đại học là điều vô nghĩa. Nó không phải là con người. Nó không phải là nhà toán học. Theo định nghĩa, chỉ có con người mới có thể vào đại học!”
Điểm độc đáo của con người
Con người là một xã hội rộng lớn, có hàng ngàn dân tộc và có không biết bao ngôn ngữ, câu chuyện đời, cử chỉ yêu thương và thù hận, ganh đua và tình bạn. Công thức này mà chúng ta sợ bị so sánh, chúng ta sẽ tỏ tình với nó, buổi tối kể cho nó nghe những câu chuyện, hất hủi nó khi nó xúc phạm mình sao? Chúng ta có bỏ chơi cờ bridge vì NukkAI chơi giỏi hơn con người không? Chúng ta có cấm mình học thuộc lòng thơ vì Web đã thuộc lòng thơ không?
Trên thực tế, ông Demis Hassabis, người sáng lập DeepMind vui mừng cho biết, sau chiến thắng của AlphaGo của ông, doanh số bán trò chơi cờ vây đã tăng vọt! Và nó đã giúp chúng tôi tiến bằng cách làm xáo trộn sự hiểu biết của chúng tôi về trò chơi này: một hoạt động nhằm tạo dựng mối liên kết giữa con người với nhau, nuôi dưỡng nhận thức, mang lại niềm vui nỗi buồn, nỗi ám ảnh và giải trí cho chúng ta.
Và nếu các thuật toán tuyển dụng tự động, chẳng hạn, thay thế các nhân viên tuyển dụng, thì điều này không có gì đáng ngạc nhiên; trong nhiều thập kỷ, các chuyên gia trong ngành đã cho thấy, con người chúng ta là những nhà tuyển dụng kém cỏi, bị phản bội bởi cảm xúc và thành kiến của mình. Nhưng việc tuyển dụng ít quan trọng bằng cuộc phiêu lưu giữa các người được tuyển dụng!
Một cuộc khủng hoảng cảm xúc
Có một trường hợp mà con người có thể bị thay thế bởi AI, và đó chính xác là khi AI chiếm lĩnh không gian cảm xúc. Đó là chủ đề của bộ phim Her, đó là hiện thực của những “nàng tiên Clochette” bị nhà nghiên cứu Laurence Devillers tấn công, các tác nhân đàm thoại này gởi cho bạn những tin nhắn SMS tràn ngập tình yêu khi bạn đang làm việc và chúc bạn ngủ ngon khi đi ngủ. Trong những AI này, “tình yêu không nhiều hơn nước dưới lớp nhựa rải đường”… rõ ràng là sự lệ thuộc của người dùng khi họ thiếu quan hệ giữa con người với nhau. Một cái bẫy! Và vấn đề không phải là AI thay thế chúng ta, mà thay thế thế giới cô độc của chúng ta, và người bán lợi dụng sự thiếu hụt này. Tôi sợ con người và AI (Timeo humanos et IA ferentes). Chúng ta nên sợ con người, ngay cả khi họ cung cấp AI.
Và chính câu hỏi, liệu chúng ta có bị thay thế bởi AI hay không, là dấu hiệu cho thấy sự trôi dạt khủng khiếp đã được hình thành này, xem con người không phải là con người mà là những chức năng, đối tác thương mại, thực thể là văn bản viết, bán sản phẩm, sản xuất, trả lời thư. Một cuộc khủng hoảng nghiêm trọng về ý nghĩa, một cuộc khủng hoảng cảm xúc nghiêm trọng mà cuối cùng, nếu không có sự khởi đầu từ phía chúng ta, nó có thể lấy đi nhân tính của chúng ta chắc chắn hơn nhiều so với những đứa trẻ công nghệ không thể kiểm soát được của chúng ta.
Marta An Nguyễn dịch
