Đức Phanxicô bên cạnh Thủ tướng Canada Justin Trudeau (trái) và bà Toàn quyền Mary Simon (phải). Quebec, ngày 27 tháng 7 năm 2022. Ảnh của LARS HAGBERG / AFP
fr.aleteiaorg, Jean Duchesne, 2022-08-30
Theo nhà bình luận Jean Duchesne thì trong “chuyến hành hương sám hối” của ngài đến Canada, Đức Phanxicô đã không ngại cho thấy văn hóa loại bỏ chỉ là biến thể của một chủ nghĩa thực dân mà chúng ta muốn tận diệt.
Sự việc xảy ra vào cuối tháng bảy. Vì các bình luận gia đã đi nghỉ hè hoặc chuẩn bị đi nên họ không lên tiếng. Nhưng không bao giờ là quá muộn. Trong chuyến “hành hương sám hối”, Đức Phanxicô đã mạnh mẽ chỉ trích văn hóa hủy bỏ. Các phương tiện truyền thông đề cập đến nhưng không hề ngạc nhiên. Dù sao chúng ta cũng có lý do để tự hỏi liệu cuộc tấn công chống lại một phong trào đương thời, tố cáo tất cả các loại áp bức có làm mờ mục tiêu của chuyến đi: nói lên lời xin lỗi và xin tha thứ cho sự tham gia của các tín hữu kitô, trong một đường lối chính trị tàn khốc khi cưỡng bức đồng hóa người bản địa Canada trong thế kỷ 19 và 20 không.
Giải pháp cho bí ẩn có thể được tóm gọn trong một từ duy nhất: thuộc địa hóa. Ngày nay điều này bị lên án như một thống trị kinh tế-công nghệ cho phép người phương Tây da trắng khai thác phần còn lại của thế giới bằng cách coi thường và đàn áp truyền thống, văn hóa và bản sắc của toàn bộ các quốc gia bị cho là thấp kém. Sự táo bạo của giáo hoàng, lập luận của ngài cho rằng chủ nghĩa thực dân vẫn chưa biến mất, và những người duy trì nó là những người chống thực dân quyết liệt nhất. Đương nhiên sự đấu tranh này không kiểm soát về mặt quân sự các quốc gia, nhằm áp đặt luật pháp của mình ở đó và tận dụng nguồn nhân lực và vật lực của họ. Chủ nghĩa thực dân mới này là ý thức hệ. Đức Phanxicô đã nêu vấn đề này trong tông huấn Querida Amazonia – Amazon Yêu quý năm 2020, ngài viết “quá trình thực dân hóa không dừng lại, thậm chí ỏ một số nơi nó còn tự biến đổi, tự ngụy trang và ẩn mình”.
Vì thế chúng ta hiểu chủ nghĩa này đàn áp một cách tàn nhẫn bất kỳ ý kiến nào khác với ý kiến của họ. Đó là một loại khủng bố trí tuệ và đạo đức. Đó là sự không khoan dung mà, trong khuôn viên trường đại học, trong giới nghệ thuật và trên các phương tiện truyền thông, đã ngăn cản bất cứ ai bị nghi ngờ không chỉ là phân biệt chủng tộc, mà còn kỳ thị đồng tính, kỳ thị chuyển giới hoặc đơn giản là thiếu nhiệt tình không điều kiện với hôn nhân, với hỗ trợ sinh sản và mang thai hộ cho tất cả, phá thai, hỗ trợ tự tử, an tử, v.v. Đây là điều mà triết gia Sylviane Agacinski ở Pháp và bà J.K. Rowling trong thế giới anglo-saxon, tác giả Harry Potter đã là nạn nhân.
Những mâu thuẫn
Có một mâu thuẫn ở đây giống như mâu thuẫn của những người khai thác thuộc địa “hiện đại” trong hai thế kỷ trước: họ muốn xuất khẩu các nguyên tắc của họ mà họ cho là phổ quát, và họ chà đạp lên những “giá trị” được cho là đã tạo ra ưu thế cho họ: nhân quyền, tự do, dân chủ – chưa kể đến lòng bác ái kitô giáo… Sự mâu thuẫn trong cùng một thứ trật, có nghĩa là ngày nay, như Đức Phanxicô tuyên bố trong bài phát biểu của ngài tại thành phố cổ Québec ngày 27 tháng 7, đó là “nhân danh bảo vệ sự đa dạng” mà “chúng ta kết thúc việc xóa bỏ ý nghĩa của tất cả bản sắc, với nguy cơ làm im tiếng các lập trường bảo vệ ý tưởng tôn trọng và cân bằng về các độ nhạy cảm khác nhau”.
Theo nghĩa này, “tư duy tốt” thúc đẩy mạnh mẽ tính hợp pháp của mọi khác biệt, đi đến việc phủ nhận chính nó. Nó “áp đặt các mô hình văn hóa đã được thiết lập sẵn” vốn “xem thường đời sống cụ thể của con người” và “bóp nghẹt sự gắn bó tự nhiên với các giá trị của các dân tộc, bắt nhổ bỏ truyền thống, lịch sử và các mối liên hệ tôn giáo của họ”. Nói một cách hơi tàn nhẫn, hầu hết các cựu “thuộc địa” cảm thấy khó khăn trong việc tập hợp theo chủ nghĩa tự do (không phải chỉ trong lãnh vực tình dục) hiện đang nổi trội ở phương Tây: chúng ta thấy sự phản kháng của người châu Phi theo Anh giáo với hôn nhân đồng tính và các giáo sĩ đồng tính, đặc biệt khi đó là các nữ giám mục đồng tính nữ.
Big Brother vẫn còn
Đức Phanxicô nói rằng có “một phong cách văn hóa đồng hóa trên cơ sở độc quyền của “các quyền và nhu cầu của một số cá nhân”. Điều này có nghĩa là ngăn chặn bất kỳ một nhạy cảm nào khác và “nhổ tận gốc các truyền thống, lịch sử và mối quan hệ tôn giáo” của các dân tộc, nhưng “chỉ đánh giá quá khứ dựa trên cơ sở một số thể loại hiện tại”. Đó chính xác là văn hóa hủy bỏ, “văn hóa hủy bỏ” này dẫn đến việc loại bỏ (như hạ các tượng của những người đồng tình trong chế độ nô lệ) tất cả các dấu vết lịch sử của những gì đau khổ hiện nay.
Đức Phanxicô còn kiên định hơn trong bài diễn văn với ngoại giao đoàn vào tháng 1 vừa qua: “Chúng ta đang chứng kiến sự phát triển của một tư tưởng độc đáo – nguy hiểm – buộc phải phủ nhận lịch sử, thậm chí còn tệ hơn, viết lại nó trên cơ sở các phạm trù đương thời, trong khi bất kỳ hoàn cảnh lịch sử nào cũng phải được giải thích theo khoa chú giải của thời đó chứ không theo khoa chú giải ngày nay.” Bảy mươi năm trước, trong tác phẩm 1984, tác giả George Orwell đã nói chế độ độc tài Big Brother dựa trên việc loại bỏ vĩnh viễn mọi thứ trong quá khứ đã không còn phù hợp với “chính thống” của thời điểm hiện tại.
Tính công giáo chống các hệ tư tưởng
Ngược lại, theo Đức Phanxicô “cần phải khám phá lại ý thức về căn tính chung của chúng ta như một gia đình nhân loại” để “thực sự hòa nhập”, không xem thường bất kỳ “nhạy cảm” nào và cũng không quên “các giá trị vĩnh viễn, (…) đặc biệt là quyền được sống, từ khi thụ thai đến khi chết tự nhiên, và quyền tự do tôn giáo”. Vì thế bài phát biểu ở Québec không phải là một đối trọng sửa chữa cho những tuyên bố ăn năn về những sai trái đã gây ra cho “các quốc gia thứ nhất” ở Mỹ. Sợi dây chỉ đạo là tố cáo chủ nghĩa thực dân thông qua những thay đổi của nó theo thời gian. Và một cách tích cực, lý tưởng được đề xuất là công ích, hiệp thông hay tình huynh đệ không quên ký ức hoặc dửng dưng – có thể được tóm gọn trong một từ duy nhất: tính công giáo. Không có gì đáng ngạc nhiên khi Đức Phanxicô là người đầu tiên bảo vệ, hoặc ngài làm xáo trộn cả “bên trái” lẫn “bên phải”.
Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch
Bài đọc thêm: Suy ngẫm về chuyến đi Canada của Đức Phanxicô