icibeyrouth.com, Riccardo Cristiano, 2021-12-27
Vì sao Đức Phanxicô quyết định ra mắt loạt phim nhỏ Các chuyện liên thế hệ với giáo hoàng Phanxicô, Stories of a Generation with Pope Francis) trên Netflix ngày 25 tháng 12, ngày mà có lẽ chúng ta ít xem truyền hình nhất? Chắc chắn là để thảo luận cuộc chiến văn hóa diễn ra chung quanh ngày này. Để giải thích cuộc chiến này, trước tiên chúng ta phải hiểu nó.
Từ nhiều năm nay, hai giáo hoàng gần đây và nhiều linh mục, không phải tất cả, đã nghiêm túc cho thấy ho bực mình và bối rối khi lễ Giáng Sinh ngày càng chỉ là sản phẩm tiêu dùng. Nhưng, Giáng sinh trước hết vẫn là “bữa tiệc lớn” của nhiều người. Ngày lễ tiêu xài và sung túc này có thể không còn dư dả như xưa, nhưng chúng ta không thể bỏ qua ngày lễ “đại chúng” này. Đại chúng? Dĩ nhiên cũng có những lễ “đại chúng” khác nhưng chúng ta chẳng bao giờ nhớ, đơn thuần gạt nó ra và cũng có các sự kiện khác đặc trưng bởi một tinh thần đại chúng không kém, chẳng hạn ngày đản sinh, ngày qua đời của Đức Phật.
Tuy nhiên, dưới mắt chúng ta, lễ Giáng Sinh vẫn là “ngày lễ duy nhất trên thế giới” tôn vinh văn hóa sở hữu nhưng lại loại trừ người nghèo. Các giáo sĩ trong hệ thống phẩm trật ý thức đây là cuộc chiến, một cuộc chiến đang diễn ra xung quanh lễ Giáng Sinh. Họ có thua cuộc không? Họ không tham dự vào cuộc chiến, có thể vì khôn ngoan để không bị thua. Nhưng họ đang cố gắng duy trì tinh thần ngày lễ Giáng Sinh trọng đại không thể loại trừ này.
Nhưng Đức Phanxicô dường như chọn tấn công để tập hợp nền văn hóa thế giới theo tinh thần Giáng sinh. Ít nhất, theo ngài, ngài không chủ trương đồng hóa người khác, ngược lại là khác. Vì, chính với họ, nền văn hóa này mới sống và đi vào cuộc sống. Do đó, vào ngày lễ đầy tranh cãi này, ngài giới thiệu, không phải với tư cách là nhân vật chính, nhưng là sợi dây kết hiệp những tầm nhìn khác nhau về tình yêu là gì. Đây không phải là động cơ thúc đẩy của chúng ta sao? Tất cả phụ thuộc vào bản chất của tình yêu đó là gì.
Chủ đề của tập đầu lặp lại những chuyện trên, chủ đề tập hai là giấc mơ, chủ đề cổ điển của Đức Phanxicô. Dàn dựng công phu của linh mục Antonio Spadaro đã đóng góp rất nhiều cho loạt phim này, liên kết những câu chuyện của người già và người trẻ để họ cùng ý thức thế nào là tình yêu, thế nào là ước mơ.
Lễ Giáng Sinh cho thấy, như trường hợp của tất cả các tôn giáo chủ trương tình yêu, rằng trên nền tảng kế hoạch của Chúa, cái mà chúng ta có thể gọi là “linh đạo cộng sản”, một lời mời gọi nhân loại xem nhau như đại gia đình, tất cả là anh em, dù tất cả đều khác nhau, nhưng được kêu gọi để biết nhau và sống với nhau. Đó là thông điệp về sự chia sẻ trong đa dạng và đó là ý nghĩa của “linh đạo cộng sản”. Mặt khác, đây không phải ngẫu nhiên mà bí tích nền tảng kitô giáo được gọi là “thông hiệp”. Các câu chuyện tình yêu cũng như các giấc mơ trong loạt phim này không phải là các câu chuyện lãng mạn. Và cũng không phải chỉ là các câu chuyện của kitô giáo hay của tây phương. Vì sao? Và chúng tương quan như thế nào với cuộc chiến lễ Giáng sinh?
Kể từ khi kitô giáo trải qua cuộc chia rẽ giữa phương Tây và phần còn lại, cụ thể là với người Phương Đông và Bắc Phi, do tranh cãi về bản chất Chúa Kitô, kitô giáo phương Tây đắc thắng săn lùng người “dị giáo” đến mức gạt bỏ họ. Đó là kitô giáo, một tôn giáo đến từ phương Đông và đã đến Trung Quốc vào thời đó. Từ đó các thành phố lớn của nó bị xóa khỏi bản đồ. Lịch sử kitô giáo phương Tây có thời cực thịnh ở Châu Âu, đã trở thành phương Tây theo nghĩa xuyên đại tây dương của từ này và theo nền văn hóa tư bản chủ nghĩa tiêu dùng của nó. Vì vậy, lễ Giáng sinh đã biến thành “biểu tượng của truất quyền sở hữu”. Văn hóa tư bản chủ nghĩa và tiêu dùng ngày nay tự cho mình là đại chúng, với một số thành công nào đó, vì chủ nghĩa cộng sản Trung Quốc cũng là chủ nghĩa tư bản, Giáng sinh tư bản và hình thức tương đồng là biểu tượng của chinh phục và chuẩn hóa. Đó là lý do vì sao nó bị đánh cắp, bị tước khỏi các nhân vật chăn cừu ban đầu, những người duy nhất được báo cho biết Chúa Cứu Thế ra đời, thông điệp thiêng liêng về chia sẻ bị bỏ, thay vào đó là thông điệp đồng hóa và tích lũy. Thông điệp của tôn giáo tình yêu lại trở thành “tình yêu cho mình và cho nhóm nhỏ của mình”, vì thế tình yêu ở đây là tình yêu chọn lọc, tình yêu loại trừ người khác.
Và đó là tập đầu Đức Phanxicô giới thiệu trên Netflix. Ngài đưa ra cho chúng ta một văn minh toàn cầu hoàn toàn khác, được tạo thành từ những con người khác nhau, văn hóa đa dạng khác nhau, cùng nhau tạo nên lịch sử nhân loại. Đó không phải là những người đây quyền lực, nhưng là những người có tâm hồn cao đẹp, những người đơn sơ, tất cả được nối kết với nhau qua chia sẻ. Vì thế, một trong những nhà đạo diễn vĩ đại nhất đương thời (Martin Scorsese) đã nói lên trong một kiệt tác ông dành cho chủ đề một người để hết tâm sức chăm sóc người vợ bị bệnh. Một phụ nữ khiêm tốn, A Modest Woman giới thiệu bộ phim truyền hình hàng chục năm trước, khi khám phá đứa con gái có suy nghĩ tự do của mình bị bắt và ngay lập tức bị hành quyết, sau đó là vụ bắt cóc đứa con sơ sinh của cô, cũng bởi chính những kẻ dã man này ra tay. Bà phát hiện và tố cáo với nhà cầm quyền, bà kêu gào, không chỉ cho bản thân mà cho nhiều đồng bào của bà, cũng đã chịu những bạo lực tương tự, và thay đổi tiến trình Lịch sử, bằng tình yêu.
Một nhà dân tộc học vĩ đại thay đổi sự hiểu biết về tình yêu của khỉ đột, bà dám giải thích với các nhà khoa học khác, rằng những con vật này được phú cho cảm xúc, trái ngược với mọi bằng chứng ngụy tạo khoa học khác. Sau đó, đến lượt hai người lớn tuổi, họ nhận ra cuộc sống vẫn đẹp và quyết định cùng nhau nhảy điệu tango đến đầu bạc răng long. Tiếp đó là câu chuyện của người ngư dân đi biển, sau đó ông thành người đi ‘câu’ người tị nạn, những người này tuột khỏi tay ông vì tay họ dính dầu hỏa. Ông không có con và là người yêu biển nhưng kể từ ngày đó ông không còn đi biển nữa, người trẻ gọi ông là “bố”. Thảm họa này đã thay đổi cuộc đời ông, cũng như ông đã thay đổi cuộc đời của những người được ông cứu. Bây giờ ông là cha của những đứa con nước ngoài, nhưng ở biển, biển của ông.
Đó là câu chuyện đã làm thế hệ này xúc động, chứ không phải thế hệ của các nguyên thủ quốc gia. Tình yêu là động cơ giúp chúng ta đi tới. Tất cả tùy thuộc vào sự hiểu biết của chúng ta về tình yêu này. Với những ai tin vào Chúa Giêsu thì đây thực sự là thông điệp Giáng sinh. Chính tình yêu đã đưa lịch sử nhân loại tiến lên, khác đi. Những câu chuyện này đan xen khi người lớn tuổi kể cho các đạo diễn trẻ biết câu chuyện đã xảy ra như thế nào, câu chuyện của chúng tôi, câu chuyện thực sự. Và câu chuyện vẫn tiếp tục.
Tập thứ hai là tập của giấc mơ. Không có giấc mơ thì khó có thể yêu được. Câu chuyện tiếp tục. Cuộc chiến không thua, nhưng ngược lại! Trong bài giảng lễ Giáng sinh, Đức Phanxicô đã nói về “Giáo hội đang di chuyển”. Điều đó có nghĩa là gì ? Đây là câu trả lời. Và với câu trả lời này, dành cho những người có thiện tâm, những người làm nên lịch sử bằng cách yêu thương, như chúng ta, ngài thách thức triều giáo hoàng của mình, nhưng không tự cho mình là nhân vật chính. Linh mục Antonio Spadaro và Netflix đã làm được công việc to lớn. Chỉ một phương tiện truyền thông ở tầm vóc này mới có thể thành công đưa thông điệp này vào trái tim của từng gia đình, người tin hay không tin, và bất kể nền văn minh nào, nhắc nhở rằng tình yêu thương gắn kết chúng ta. Động cơ thực sự của lịch sử loài người.
Marta An Nguyễn dịch
Bài đọc thêm: Tập phim cảm hứng từ một quyển sách của Đức Phanxicô sắp chiếu trên Netflix
Là “người ông” Đức Phanxicô xuất bản một quyển sách minh triết
