Hạ tượng: Điều nổi bật ở đây là tầm mức phản kháng lớn lao
Hạ tượng Đại tướng Robert E. Lee tại Durham, North Carolina
a-croix.com, Anne-Bénédicte Hoffner, Sabine Gignoux, 2020-06-11
Bà Jacqueline Lalouette, nhà sử học, tác giả quyển Một dân tộc của các tượng. Vinh danh các nhân vật vĩ đại (Un peuple de statues. La célébration sculptée des grands hommes, nxb. Mare & Martin, 2018).
Có nên hạ các tượng liên hệ đến nạn kỳ thị không?
Các phản ứng gây ấn tượng mạnh mẽ cho thấy một hình thức quá tức bực trước các tượng đài phản ánh một lịch sử đơn phương, vinh danh các nhân vật gây tranh cãi. Nhưng các nhân vật lịch sử bị nhắm không so sánh với nhau được.
Việc phá hủy hai bức tượng của Victor Schoelcher ở Martinique đã đặt nền cho chúng ta phản ứng, vì chắc chắn hồi đó ông tin vào việc văn minh hóa các thuộc địa, nhưng nhất là ông là người vĩ đại bãi bỏ chủ nghĩa phế nô, ông áp đặt bằng sắc lệnh ngày 27 tháng 4 năm
1848.
Còn tượng ông Edward Colston ở Bristol bị hạ thì từ nhiều năm nay, các nhà sử học và các nhà hoạt động đã lên án vai trò của ông trong việc buôn bán nô lệ vùng Âu châu-Mỹ châu-Phi châu gọi là vùng tam giác vào thế kỷ 17. Thành phố Bristol trễ tràng đối diện với quá khứ của hải cảng nô lệ, gần đây đã bỏ phiếu quyết định để một bản giải thích bên cạnh tượng để làm sáng rõ bối cảnh lịch sử.
Bây giờ thời buổi của tuổi trẻ đen, trắng nhưng cũng của người lớn tuổi đã vận động ồ ạt chống lại nạn kỳ thị dai dẳng, mà dưới mắt họ là một sự bất động gây sốc.
Đối với Cơ quan Tưởng niệm Nô lệ, điều quan trọng không phải là hủy bỏ tượng đài hay thay đổi tất cả tên đường, nhưng quan trọng là phải mở cuộc thảo luận, đặt sự việc theo đúng bối cảnh để khôi phục một tầm nhìn về quá khứ đúng đắn hơn. Chỉ có đối thoại mới có tính giáo dục tích cực và giúp làm dịu lại tình hình hơn là chạm trán hung bạo với những gì đã thuộc về ký ức lịch sử. Cả một công việc nhìn lại quá khứ tiềm ẩn phải được thực hiện.
Có ai biết Điện Élysée được một người làm giàu trong nền kinh tế nô lệ xây? Năm vừa qua ở thành phố Bordeaux, thành phố đã làm các tấm bảng đặt dưới tên các gia đình liên hệ đến việc buôn bán nô lệ vùng tam giác. Bức tượng của Colbert trước nghị viện Paris bị một số người đi biểu tình ngày 6 tháng 6 nhắm, tượng này cũng cần được giải thích. Không ai chối cãi vai trò của ông là chính trị gia. Nhưng các học sinh học gì trong sách giáo khoa, trong số công trình lập pháp của Colbert cũng có Bộ luật đen đã thể chế hóa chế độ nô lệ?
Đôi khi việc loại bỏ một số bức tượng có thể biện minh nhưng là kết quả của một tiến trình tái lượng giá trong từng vùng đất. Đã đến lúc đưa ra các câu hỏi.
Cuối cùng thì cảnh quan tượng đài của Pháp thiếu một số hình ảnh nói lên nét đa dạng của lịch sử nước Pháp.
Sự ghi nhận việc đóng góp của những tay súng Senegal trong các năm 1914-1918, những người bất đồng chính kiến Antille đã được bắt đầu. Chính quyền vừa loan báo việc dựng đài tưởng niệm quốc gia các nạn nhân của nạn nô lệ ở vườn Tuileries, Paris. Chúng ta phải tiếp tục theo đường hướng này. Đây là vấn đề công dân của công lý, mà lịch sử đóng góp trọn vẹn.
Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch
Bài đọc thêm: Có phải hạ các tượng liên quan đến nạn kỳ thị không?
