Sự khác biệt giữa Tòa thánh, Thành phố Vatican và Giáo triều Rôma là gì?
Hồng y Gianfranco Ghirlanda, Dòng Tên, nhà giáo luật và giáo sư danh dự của Đại học Giáo hoàng Gregorian giải thích sự khác biệt.
fr.zenit.org, Anne Van Merris, 2025-06-26
Hồng y Gianfranco Ghirlanda, Dòng Tên, nhà giáo luật và giáo sư danh dự của Đại học Giáo hoàng Gregorian, cựu Viện trưởng Viện Athenaeum, cố vấn cho nhiều cơ quan của Vatican, ngài đưa ra suy tư sâu sắc về ba khái niệm thường bị nhầm lẫn nhưng lại khác biệt: Tòa thánh, Thành phố Vatican và Giáo triều La-mã theo góc độ pháp lý và ngoại giao.
Nhân dịp Năm Thánh, Hồng y Ghirlanda giải thích: “Ngoại giao của Tòa thánh chỉ có ý nghĩa khi phục vụ con người và hòa bình. Đây là dịp để chúng ta học hỏi bản chất, sứ mệnh Tòa thánh, Giáo triều La-mã dưới ánh sáng của Phúc âm và lịch sử. Ngoại giao Vatican không bảo vệ lợi ích, nhưng nâng đỡ con người.”
Tòa thánh thường bị nhầm lẫn với Thành quốc Vatican. Xin cha giải thích vấn đề này.
Hồng y Gianfranco Ghirlanda – Tòa thánh hay Hội thánh Tông đồ thường nói đến Giáo hoàng và Giáo triều La-mã tùy theo ngữ cảnh. Chúng ta cần phân biệt Tòa thánh, được hiểu là trung tâm quản lý của Giáo hội, với Thành quốc Vatican, được thành lập theo Hiệp ước Lateran ngày 11 tháng 2 năm 1929 đảm bảo Giáo hoàng hoàn toàn tự do trong chức vụ của mình. Ngay từ năm 1871, nhà nước Ý đã ban hành Luật Bảo hộ, một đạo luật đơn phương nhằm điều chỉnh mối quan hệ với Tòa thánh, nhưng đã bị Đức Piô IX bác bỏ vì đặt Giáo hoàng dưới quyền của chính quyền Ý. Phải đến năm 1929, thông qua một thỏa thuận song phương, các quy định chính thức mới được đưa ra. Tòa thánh chứ không phải Nhà nước Vatican mới là bên có chủ thể pháp lý quốc tế và duy trì quan hệ ngoại giao.
Định nghĩa về Tòa thánh: Tòa thánh là một chủ thể của luật pháp quốc tế khác biệt với Thành quốc Vatican. Thành quốc Vatican có quan hệ ngoại giao với hơn 180 quốc gia, là quan sát viên thường trực tại Liên Hiệp Quốc, ký kết các hiệp ước quốc tế. Không như các quốc gia khác, vai trò của Tòa Thánh dựa trên sứ mệnh thiêng liêng của Giáo hoàng với tư cách là mục tử của Giáo hội hoàn vũ. Thành quốc Vatican được thành lập từ Hiệp ước Lateran năm 1929 nhằm đảm bảo tính độc lập của chức thánh Phêrô.
Chủ nghĩa tập trung của La-mã thường bị chỉ trích. Đức Lêô phản ứng thế nào trước nhận xét này dựa trên Hiến chế Praedicate Evangelium về Giáo triều Rôma do Đức Phanxicô ban hành năm 2022?
Cấu trúc cụ thể của chính quyền Giáo hội thay đổi theo thời gian, thích ứng với những thay đổi lịch sử nhưng vẫn duy trì các nguyên tắc cơ bản. Tông hiến Anh em hãy rao giảng Tin Mừng Praedicate Evangelium là một phần của công việc phân quyền, vốn đã được Công đồng Vatican II mong muốn. Tuy nhiên, việc triển khai đầy đủ cần có thời gian.
Chức năng của chính quyền trung ương, được giao phó cho Tòa thánh, là bảo vệ sự hiệp nhất của đức tin, các bí tích và luân lý. Tuy nhiên, chức năng này phải được hài hòa với quyền tự chủ và trách nhiệm mục vụ của các Giáo hội địa phương được giao phó cho các giám mục. Tính công đồng, được Đức Phanxicô mạnh mẽ khuyến khích là cách cụ thể để củng cố sự hòa hợp này. Thượng Hội đồng gần đây, được xây dựng từ các giáo xứ là một ví dụ hùng hồn.
Làm thế nào để tránh sự đối lập giữa trung tâm và ngoại vi…
Điều quan trọng là không được đối lập hai chiều này nhưng phải nhận ra tính đồng bản chất của chúng. Các Giáo hội cụ thể không chỉ là sự điều chỉnh hành chính của Giáo hội hoàn vũ, các Giám mục cũng không chỉ là công chức của Giáo hoàng. Họ có sự nhất quán về quyền thiêng liêng, giống như Giáo hội hoàn vũ. Một tầm nhìn chỉ mang tính địa phương có nguy cơ làm giảm Giáo hội hoàn vũ xuống thành một liên bang của các Giáo hội độc lập, một quan điểm sai lầm về mặt thần học. Sự cân bằng thực sự chính là công nhận Giáo hội vừa mang tính phổ quát vừa mang tính đặc thù.
Khi nhấn mạnh vào một khía cạnh nhưng lại làm tổn hại khía cạnh khác, tầm nhìn công giáo về sự hiệp thông giáo hội sẽ bị tổn hại.
Cha thấy những thách thức cụ thể nào khi triển khai Tông hiến Anh em hãy rao giảng Tin Mừng Praedicate Evangelium vào đời sống hằng ngày của Giáo triều?
Như với bất kỳ văn bản lập pháp nào, tính hợp lệ và hiệu quả của cải cách được xác minh tại thời điểm thực hiện. Tông hiến Anh em hãy rao giảng Tin Mừng nên được thực hiện dần dần để có những sửa đổi và điều chỉnh cần thiết,đây là giai đoạn tâm-sinh lý lành mạnh của quá trình cải cách.
Thành quốc Vatican là quốc gia nhỏ nhất thế giới, là vùng đất có chủ quyền nằm ngay trung tâm thủ đô Rôma, đảm bảo tự do và độc lập hoàn toàn của Giáo hoàng. Tòa thánh là cơ quan chính quyền trung ương của Giáo hội, đứng đầu là Giáo hoàng và Giáo triều La-mã.
Giáo triều Rôma là tập hợp các cơ quan hỗ trợ Giáo hoàng trong việc phục vụ Giáo hội hoàn vũ. Chỉ có Tòa thánh mới có tư cách pháp nhân quốc tế và chính thức đại diện cho Giáo hội trong quan hệ với các quốc gia khác.
Nguồn gốc vai trò quốc tế của Tòa thánh là gì?
Tòa thánh có tầm quan trọng quốc tế vì bản chất tâm linh. Từ thế kỷ thứ tư, với sự công nhận quyền tự do tôn giáo của kitô giáo, Giáo hội bắt đầu thiết lập quan hệ với chính quyền đế quốc. Sau khi Đế chế Rôma bị sụp đổ ở Phương Tây, Tòa Thánh là lực lượng thống nhất duy nhất trong bối cảnh chính trị hỗn loạn, dần dần đảm nhận vai trò ngày càng rõ ràng hơn trên trường quốc tế.
Từ thế kỷ thứ 5 trở đi, các nhà ngoại giao, đại diện Giáo hoàng với chính quyền dân sự đã xuất hiện. Trong những thế kỷ tiếp theo, các Quốc gia Giáo hoàng, các sứ thần và vào thế kỷ 15, các tòa sứ thần đầu tiên đã được hình thành. Lịch sử đã mang lại cho Tòa thánh chức năng ngoại giao, nhưng bắt nguồn từ sứ mệnh tâm linh: thúc đẩy hòa bình, bảo vệ nhân quyền và bảo vệ phẩm giá con người.
Trong trường hợp này, ngoại giao Vatican có những đặc điểm riêng không?
Ngoại giao Vatican là ngoại giao nhân đạo, không hướng tới việc bảo vệ lợi ích quyền lực nhưng hướng tới việc thúc đẩy con người. Theo nghĩa này, Tòa thánh đôi khi có nhiệm vụ khó khăn là lên án những hành vi vi phạm các quyền cơ bản xảy ra ở bất cứ nơi nào trên thế giới. Kinh nghiệm có được qua nhiều thế kỷ là vô cùng quý báu, nhưng ngoại giao phải luôn phục vụ cho Phúc âm.
Liệu việc thực hiện chức năng này có khó khăn hơn khi không có các công cụ đặc trưng của Nhà nước không?
Chắc chắn khó khăn hơn, nhưng chính điều kiện này đã củng cố thêm tính đặc thù của sứ mệnh. Tòa thánh được kêu gọi hành động trong thế giới nhưng không cho phép mình trở nên thế tục. Đây chính là lúc cần phân định phát huy tác dụng. Như Thánh I-Nhã đã dạy, phương tiện luôn là phương tiện. Nếu phương tiện thành mục đích, sự gắn kết của truyền giáo sẽ mất đi. Khi các công cụ thế gian nắm quyền, Giáo hội có nguy cơ đánh mất bản sắc, bảo vệ uy tín và quyền lực thay vì bảo vệ con người. Điều này sẽ dẫn tới thất bại nghiêm trọng trong sứ mệnh của Giáo hội.
Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch
Con đường phục vụ và yêu thương của linh mục trẻ, người chồng, người cha 70 tuổi
Đức Lêô sẽ giải quyết khủng hoảng ơn gọi nơi người công giáo trẻ như thế nào
