Các hệ quả không thể kiểm soát của lời hứa không được tôn trọng
Làm thế nào mà Đức Bênêđictô XVI lại để mình can dự vào cuộc tranh cãi của quyển sách về độc thân
international.la-croix.com, Robert Mickens, Rôma, 2020-01-17
Đức Phanxicô chào Đức Bênêđictô XVI ở quảng trường Thánh Phêrô ngày 28 tháng 9-2014 (Hình EPA-EFE / MAURIZIO BRAMBATTI / MaxPPP)
Không nên như thế này. Vậy mà nó đã xảy ra, và có thể còn tệ hơn.
Đức Bênêđictô XVI ở trong cuộc tranh cãi dữ dội về việc cho rằng ngài là đồng tác giả quyển sách bảo vệ mạnh mẽ cho bậc sống độc thân của linh mục. Và điều này trông có vẻ như nỗ lực ngăn chặn Đức Phanxicô phong chức linh mục cho các ông đã lập gia đình.
Đồng tác giả và người khởi xướng viết quyển sách này là hồng y Robert Sarah, người làm việc lâu năm ở Vatican và là một trong các người công giáo theo chủ nghĩa truyền thống chống Đức Phanxicô.
Quyển sách đã phát hành bằng tiếng Pháp và sắp tới sẽ phát hành bằng tiếng Anh có tên “Từ sâu thẳm tâm hồn chúng tôi”. Ngày 12 tháng 1, nhật báo Pháp Le Figaro đã đăng vài trích đoạn và phỏng vấn hồng y Sarah.
Và đã lay động mạnh! Nhất là thời điểm phát hành của nó.
Một lời cảnh báo cho Đức Phanxicô
Quyển sách mỏng được phát hành chỉ vài tuần trước khi Đức Phanxicô dự kiến đưa ra tài liệu các đề xuất của các giám mục đã tham dự Thượng hội đồng Amazon vào tháng 10 năm ngoái ở Vatican. Một trong các đề xuất là việc Đức Phanxicô sẽ phê chuẩn phong chức linh mục cho các ông đã lập gia đình (viri probati).
Rất nhiều người xem quyển sách Sarah-Bênêđictô là một cố gắng, thậm chí là lời cảnh báo để can ngăn Đức Phanxicô làm.
Nhưng chưa đầy 48 giờ sau khi tin phát hành sách được loan ra, Giám mục Georg Gänswein, thư ký riêng của Đức Bênêđictô XVI đã tuyên bố, Đức Bênêđictô XVI chưa bao giờ đồng ý là đồng tác giả và yêu cầu rút tên ngài ra khỏi bìa sách.
Giám mục giải thích, Đức Bênêđictô XVI chỉ gởi một bài cho hồng y Sarah, nhưng không viết bất cứ điều gì khác và ngài cũng chưa thấy bìa sách.
Các diễn đàn công giáo trên các phương tiện truyền thông sôi sục với đủ loại suy đoán, thậm chí rất dữ dội với những gì đã xảy ra.
Có phải hồng y Sarah thao túng Đức Bênêđictô XVI và lừa ngài để ngài là người đồng tác giả? Hay Giám mục Gänswein đã cho phép hồng y ghi Đức Bênêđictô XVI đồng tác giả để buộc ngài không phủ nhận khi ngài hay người khác bày tỏ sự không hài lòng?
Chỉ là một hiểu lầm?
Cho đến bây giờ chúng ta chưa biết chính xác chuyện gi xảy ra. Giám mục Gänswein tuyên bố Đức Bênêđictô XVI chưa bao giờ chấp nhận để tên mình trên quyển sách. Nhưng hồng y Sarah đưa ra nhiều thư đánh máy có chữ ký của Đức Bênêđictô XVI cho thấy mình đã thực sự làm như vậy. Hồng y cho biết, trong các lần tái bản sau sẽ rút tên của Đức Bênêđictô XVI ra khỏi sách, nhưng nội dung thì không thay đổi.
Giám mục Gänswein công nhận: “Đây là sự hiểu lầm, nhưng không vì thế mà thiện chí của hồng y bị nghi ngờ.”
Tuy nhiên không vì vậy mà hồng y đi ra khỏi sự cố. Một số người theo chủ nghĩa truyền thống say mê ngài trước đây đổ lỗi ngài thao túng Đức Bênêđictô XVI.
Có người cho là lỗi của Giám mục Gänswein, đã bôi nhọ hồng y Sarah khi những chuyện này thổi vào mặt họ. Thực tế quyển sách là như thế nào? Chúng ta để qua một bên sự đóng góp của Đức Bênêđictô XVI, phần còn lại là sự xuyên tạc sai lệch về giáo lý của Giáo hội về mối liên hệ chức thánh và độc thân, bỏ qua các sự kiện của lịch sử.
Và hơn nữa, nó gợi ý một cách không trung thực những gì đang bị đe dọa, đó là chấm dứt chức tư tế độc thân. Nhưng trên thực tế, chưa bao giờ có ai đề nghị bãi bỏ tình trạng độc thân, chỉ là phong chức cho các ông đã lập gia đình, được nối lại trong toàn Giáo hội như thời ban đầu.
Các lập luận không vững của quyển sách chỉ có một tầm quan trọng nhỏ. Vấn đề thực sự là cựu giáo hoàng đã tham dự (hoặc đóng vai) trong một nỗ lực nhằm cản trở sự tự do của người kế vị để cai trị Giáo hội hoàn vũ.
Ai là người có lỗi
Có rất nhiều điều đáng trách ở đây. Giám mục Georg Gänswein chắc chắn có phần của mình. Giám mục người Đức 63 tuổi là thư ký riêng của Đức Bênêđictô XVI từ năm 2003, hai năm trước khi Đức Josef Ratzinger làm giáo hoàng. Chỉ hai tháng trước khi từ nhiệm, Đức Bênêđictô XVI đã đề cử Gänswein làm chủ tịch Phủ Giáo hoàng và phong chức giám mục. Khi lên làm giáo hoàng, Đức Phanxicô để Giám mục Gänswein trong chức vụ vừa được giao. Như thế Giám mục Gänswein vừa là chủ tịch Phủ Giáo hoàng vừa là thư ký riêng của Đức Bênêđictô XVI.
Hai người và bốn nữ tu sống cùng căn nhà nhiều tầng ở đan viện Mẹ Giáo Hội, trong Vườn Vatican. Bảy năm sau khi từ nhiệm, gần như ngày nào Đức Bênêđictô XVI cũng có khách đến thăm và Giám mục Gänswein là người quyết định ai được thăm, ai không.
Trong những năm gần đây, khi Đức Bênêđictô XVI ngày càng yếu, vai trò giám hộ và chăm sóc của Giám mục đã trở nên quan trọng hơn. Một phim tài liệu của đài truyền hình Bavarois đầu tháng cho thấy Đức Bênêđictô XVI đã suy yếu nhiều.
Và chữ ký trên các thư mà ngài viết (hoặc đọc) để cho phép hồng y Sarah được công bố các suy nghĩ của ngài về tình trạng độc thân thì khó thấy. Điều này cho thấy ít nhất có ai đó – nghĩa là thư ký của Đức Bênêđictô XVI – chịu trách nhiệm việc thương thảo cho chương trình quyển sách này với hồng y.
Hồng y Sarah
Còn lỗi của hồng y? Hồng y Robert Sarah làm việc ở Vatican từ năm 2001, khi Đức Gioan-Phaolô II phong ngài làm thư ký bộ Truyền giáo các dân tộc (Propaganda Fide). Trước đó ngài làm việc ở địa phận gốc Konakry, Guinea khi ngài 34 tuổi.
Trong thời gian ngài làm việc ở bộ Truyền giáo, ngài được biết đến là người trầm lặng và cầu nguyện. Các dấu hiệu của ý thức hệ bảo thủ chỉ xuất hiện sau này khi năm 2010 Đức Bênêđictô XVI phong ngài làm chủ tịch Hội đồng Giáo hoàng Đồng tâm (Cor Unum) và phong hồng y cho ngài.
Khi Đức Phanxicô được bầu chọn, hồng y Sarah thuộc nhóm các hồng y đầu tiên tỏ ra không hài lòng với các cải cách mục vụ của tân giáo hoàng, đặc biệt là với những người ở trong tình trạng hôn nhân không hợp pháp. Ngài bắt đầu viết khảo luận, viết sách tỏ cho thấy lập trường thiếu tin tưởng hoàn toàn vào Đức Phanxicô.
Và như thế cũng đáng ngạc nhiên khi thấy Đức Phanxicô phong ngài làm bộ trưởng bộ Phụng tự và Kỷ luật Bí tích tháng 11 năm 2014. Lựa chọn đầu tiên của Đức Phanxicô là Đức Tổng Giám mục Piero Marini, trưởng ban Phụng vụ Phủ Giáo hoàng. Nhưng các người thân cận của Đức Bênêđictô XVI (có thể là do chính Đức Bênêđictô XVI) đã xin Đức Phanxicô không nên bổ nhiệm, sợ sẽ gây cuộc chiến với những người công giáo bảo thủ.
Theo đề nghị của họ, Đức Phanxicô bổ nhiệm hồng y Sarah. Và từ đó Đức Phanxicô đã phải theo sát hồng y để cố gắng thúc đẩy cải cách phụng vụ như việc rửa chân cho phụ nữ ngày Thứ Năm Tuần Thánh. Ngài cũng đã khiển trách Hồng y vì đã công khai ủng hộ lời kêu gọi của những người theo chủ nghĩa truyền thống về một cuộc cải cách mới (có nghĩa là bỏ) cuộc cải cách phụng vụ Công đồng Vatican II.
Hồng y Sarah cũng có tội như Đức Giám mục Gänswein vì đã gây ra tranh cãi quyển sách mới này. Cả hai đều theo đường lối bảo thủ và theo chủ nghĩa tân truyền thống. Họ liên minh với các chính trị gia, các nhà xã hội và các phong trào phản tiến bộ cực hữu Âu châu.
Cả hai đều ý thức rất rõ những người và những nhóm này từ lâu xem Đức Bênêđictô XVI là đòn cân đối lực chống Đức Phanxicô, một số người thậm chí còn xem Đức Bênêđictô XVI là giáo hoàng hợp pháp duy nhất.
Bằng cách có được sự hỗ trợ của giáo hoàng nghỉ hưu trong các chiến dịch công khai của họ – như dự án quyển sách mới này – họ đã cố tình nuôi dưỡng sự chống đối Đức Phanxicô.
Nút thắt ngùng ở đây
Nhưng người chịu trách nhiệm cao nhất cho mớ hỗn độn mới nhất này không ai khác ngoài chính Đức Bênêđictô XVI. Khi ngài từ nhiệm năm 2013, có nghĩa là ngài từ bỏ mọi quyền và bổn phận của mình với tư cách là Giám mục giáo phận Rôma. Ngài đã làm một hành vi táo bạo, một việc chưa có giáo hoàng nào làm từ 600 năm nay.
Nhưng ngài và nhóm cố vấn nhỏ của ngài đã không tham khảo ý kiến rộng rãi (thậm chí là hoàn toàn không) để quyết định xem tình trạng mới này sẽ giải quyết như thế nào. Không có nghi thức được thiết lập – và bây giờ vẫn không có – cho một giáo hoàng đã nghỉ hưu. Đức Bênêđictô XVI và nhóm của ngài gần như để kệ.
Tuy nhiên, dường như ngài có một trực giác rõ ràng – đúng ra là một xác tín – rằng sự sắp xếp sẽ chỉ hoạt động nếu ngài cực kỳ cẩn thận không đề nghị dù với bất kỳ hình thức nào ngài để mình chia sẻ quyền lực giáo hoàng.
Vì thế ngài hứa tự nguyện tuân thủ im lặng, khẳng định từ nay mình sẽ “giấu khỏi thế giới.”
Chỉ sáu tháng sau, Đức Bênêđictô XVI phá vỡ sự im lặng này khi ngài tham dự vào cuộc tranh luận triết học-thần học với một học giả chỉ trích một trong các tác phẩm đầu tiên của Joseph Ratzinger. Đức Bênêđictô XVI đã cho phép công bố thư từ trao đổi của họ.
Kể từ đó, ngài đã viết nhiều thư ủng hộ nhiều nhóm, đặc biệt các nhóm có khuynh hướng truyền thống. Vào tay họ, họ sử dụng các bài viết và các suy nghĩ trước đây của ngài, thường theo cách bóp méo để gây chiến với Đức Phanxicô.
Ngài đã có thể ngăn chận điều này bằng cách công khai tách mình ra khỏi các tiếng nói này. Đó là cách duy nhất phá vỡ sự im lặng được biện minh.
Và bây giờ, trong sự yếu đuối của mình, ngài không còn có thể tự bảo vệ mình được nữa. Và những ai có bổn phận bảo vệ ngài thì đã làm một cách thiếu suy nghĩ và vô trách nhiệm, để bảo đảm tiếng nói của ngài – một tiếng nói lẽ ra phải im lặng – tiếp tục can thiệp trên các thảo luận đang định hình tương lai của Giáo hội.
Nhưng, cuối cùng, đây không phải là lỗi của họ. Họ chỉ tiếp tục những gì Đức Bênêđictô XVI đã làm khi ngài bắt đầu quên lời hứa im lặng của mình.
Những gì chúng ta đang chứng kiến là hậu quả không thể kiểm soát của một lời hứa không được tôn trọng. Và nếu mọi thứ tiếp tục như hiện tại, thì các hệ quả này sẽ có thể gây thiệt hại và không thể khắc phục được.
Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch
Xin đọc thêm: Ý kiến thần học của Linh mục Jean-Miguel Garrigues về quyển sách của Đức Bênêđictô XVI và hồng y Sarah
Độc thân: “Rốt cuộc, chúng ta đang bảo vệ cái gì?”
Hồng y Sarah, Đức Bênêđictô XVI và bậc sống độc thân linh mục
