Đức Phanxicô an ủi mẹ của giám mục Toni Vadell: “Bà có thể tự hào về con trai bà”

Loạt bài kỷ niệm 10 năm triều giáo hoàng của Đức Phanxicô, 13-3-2013 & 13-3-2023

Một tháng rưỡi trước khi giám mục phụ tá Barcelona qua đời, Đức Phanxicô điện thoại cho bà Antonia Ferrer, bà cho biết: “Những lời an ủi của Đức Phanxicô trong thời gian con tôi bệnh đã giúp tôi rất nhiều.”

cope.es, Sara de la Torre, 2023-03-07

Bà gọi hôm trước ngày lễ Ba Vua: “Xin cha cầu nguyện cho con tôi, con tôi đang bệnh nặng.” Đức Phanxicô trả lời: “Mọi người đang cầu nguyện cho con bà.” Và thế là bắt đầu cuộc nói chuyện trong đau buồn nhưng với con mắt hy vọng.

Ngày 5 tháng 1, Đức Phanxicô điện thoại cho bà Antonia Ferrer, mẹ của giám mục Toni Vadell lúc giám mục nhập viện để chữa trị căn bệnh ung thư tuyến tụy.

Đức Phanxicô gọi cho bà tối hôm trước ngày lễ Hiển Linh, ngài an ủi bà và nói bà có thể tự hào về con mình. Từ Mallorca, mẹ của giám mục Toni xin ngài cầu nguyện cho con mình, ngài an ủi bà, và nói bà hẳn đã rất tự hào về con mình, cuối cuộc điện thoại, ngài xin bà cũng cầu nguyện cho ngài.

Về phần bà, bà Antonia cho biết, cuộc gọi này vào lúc đó đã là món quà an ủi bà, là món quà của Ba Vua.

Thông tin được thực hiện nhờ sự hợp tác với Phái đoàn Truyền thông của giáo phận Mallorca, quê hương của giám mục Toni Vadell.

“Không phải ai cũng được ngài gọi”

Khi điện thoại xong, dù lúc đó bà rất buồn, bà chỉ muốn được ôm con mình trong tay, nhưng nỗi đau khổ của bà được vơi, bà biết: “Không phải ai ngài cũng gọi, đó là một đặc ân lớn, ngài đã nhận ra công việc tốt lành của con tôi trong cương vị giám mục.” Ngài cũng gọi điện thoại cho Juan, anh của Vadell, người ở bên cạnh Toni cho đến giây phút cuối cùng. Một tấm gương của tình anh em, niềm tự hào của bà mẹ Antonia.

Giám mục Toni Vadell được phong giám mục tháng 9 năm 2019, tại vương cung thánh đường Sagrada Familia ở Barcelona. Khi bác sĩ cho biết giám mục có một ung bướu, ngài đã giao phó cuộc sống của mình trong tay Chúa, dù rất đau lòng biết mình sắp chết, nhưng trong lời cầu nguyện, ngài chưa bao giờ thấy mình gần gũi và được Chúa an ủi như vậy. Đau nặng, nhưng không phải lúc nào ngài cũng sống trong buồn bã. Và chính sự chịu đựng, hy sinh của ngài đã là một tấm gương.

Giám mục phụ tá giáo phận Barcelona “đã chịu đựng bệnh tật của ngài với phẩm giá cao cả của con người và đức tin, cho chúng ta một tấm gương đáng ngưỡng mộ về cách chúng ta nên đặt mình trong tay Chúa, luôn chấp nhận ý Chúa”.

Ba đức tính của giám mục

Có lẽ chính thái độ này đã làm cho Đức Phanxicô hiểu “ngài cần những giám mục như giám mục Toni” ngài đã nói nhiều lần với giám mục trong thời gian giám mục bị bệnh. Và ngài đã nói với giám mục Toni trong những giây phút cuối cùng, “Cha cần con, cha cần những người như con cho Giáo hội của cha.”

Tất cả những đức tính Đức Phanxicô thấy nới giám mục Toni phản ánh điều mà ngài muốn thấy nơi các giám mục… và đó là lý do vì sao ngài cần những giám mục như giám mục Toni. Ngài xin “giám mục lý tưởng” trước tiên hãy thể hiện “lòng thương xót của Chúa để sự thật được tỏa sáng vì lợi ích cho mọi người”.

Thêm nữa, người mục tử “phải công bố Lời Chúa và nhập thể Lời Chúa vào chính cá nhân mình và vào đời sống của Giáo hội vì “trong lời loan báo này, giáo dân thấy niềm vui đích thực của những mục tử “có mùi chiên”.

Điều mà Đức Phanxicô làm là kêu gọi các giám mục trở thành “những mục tử từ bên trong”: “Trong cuộc sống của người dân, của các cộng đồng, của đất nước, trong cái nhìn của những người bị tổn thương, bị loại trừ, của những người làm chứng, tương lai phải được sống với người khác và cho người khác”.

Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch

Bài đọc thêm: Từ hành lang bệnh viện đến Vatican: ngày Người Nhện gặp Đức Phanxicô

2013-2023: Đức Phanxicô, một thiên tài truyền thông?

Loạt bài kỷ niệm 10 năm triều giáo hoàng của Đức Phanxicô, 13-3-2013 & 13-3-2023

cath.ch, I.Media, 2023-03-07

Đức Phanxicô, tháng 10 năm 2014, ở Buenos Aires, ngài nổi tiếng khắc khổ nhưng ở Rôma ngài rất vui vẻ. Bản chất tốt của ngài thường được so sánh với “giáo hoàng nhân lành” Gioan XXIII | © Flickr/Mazur/catholicnews.org.uk/CC BY-NC-ND 2.0

Từ khi được bầu chọn năm 2013, Đức Phanxicô đã để lại một dấu ấn rất cá nhân trong cách Tòa thánh truyền tải thông điệp đến với Thành phố Rôma và Thế giới. Cách ngài giao tiếp có khả năng lôi cuốn sự chú ý của người có đạo cũng như không có đạo, mở rộng phạm vi “lời” giáo hoàng, nhưng đôi khi cũng gây nhầm lẫn, đặc biệt là trong Giáo hội.

Trong lần phỏng vấn đầu tiên năm 2013 với linh mục Antonio Spadaro, giám đốc đầy ảnh hưởng của tạp chí Dòng Tên Văn minh Công giáo, La Civilta Cattolica, ngài đã nói lên khó khăn ‘nghề nghiệp’ mới tạo ra cho ngài: “Tôi có thể nhìn vào từng người một, những người trước mặt tôi để nói chuyện theo cách cá nhân với họ, nhưng tôi không quen với đám đông.”

Điều mà ngài cho là điểm yếu của ngài thì lại là một trong những điểm mạnh nhất của ngài mười năm sau. Giáo hoàng người Argentina đã giữ phong cách giản dị, gần gũi với những từ đặc biệt của ngài, đầy màu sắc và dễ tiếp cận trong các văn bản huấn quyền. Nổi tiếng là người khắc khổ ở Buenos Aires, nhưng ngài lại vui vẻ ở Rôma. Bản chất tốt lành của ngài thường được so sánh với “giáo hoàng tốt lành” Gioan XXIII. Sau triều Đức Bênêđictô XVI được đánh dấu bằng những lời nói ngắn gọn súc tích, chặt chẽ của nhà thần học nghiêm nghị, lời của Đức Phanxicô lão luyện trong ứng biến và phản ứng tự phát, thường kèm theo hài hước hoặc cảm xúc đã đánh động trái tim của nhiều người.

Ngài thường gạt nghi thức qua một bên, tạo một giao tiếp dựa trên “sự gần gũi không hình thức” với người đối diện. “Xin anh/chị em đừng quên cầu nguyện cho tôi,” đó là câu ngài nói sau mỗi lần tiễn khách. Câu này là câu được nghe nhiều nhất trong mười năm qua, đặc nét trong sự quan tâm của ngài để có mối liên hệ chân tình giữa ngài và khách. “Cây cầu” ngài bắt giữa ngài và mỗi người là cây cầu nhân bản trước khi là cây cầu huấn quyền.

Giao tiếp: giữa cử chỉ và im lặng

Nhà nghiên cứu người Colombia, Ari Waldir Ramos Diaz lưu ý trong bài tiểu luận Hãy xác thực, với Đức Phanxicô để cải thiện mối quan hệ và giao tiếp của chúng ta, (Soyez authentiques, avec le pape François pour améliorer nos relations et notre communication, nxb. Edizioni Lavoro, 2019), tác giả giải thích, trước tiên Đức Phanxicô giao tiếp bằng “cử chỉ” vì những cử chỉ này tạo ra “ngôn ngữ chung”. Theo phong cách người Nam Mỹ, ngài thường nói cần phải có những “vuốt ve” cho một thế giới đang đau khổ.

Tổng giám mục Guido Marini, cựu trưởng ban nghi lễ giáo hoàng, nói trong một phỏng vấn năm 2021, Đức Phanxicô là “thiên tài về phối cảnh”. Tổng giám mục đã ở bên cạnh ngài trong buổi cầu nguyện cho đại dịch Statio Orbis ngày 27 tháng 3 năm 2020, khi cả thế giới lâm vào cảnh tang thương lo lắng. Hơn cả bài phát biểu của ngài tối hôm đó, chính sự cô đơn của một giáo hoàng ở Quảng trường Thánh Phêrô đang bị cơn bão virus tàn phá mới là điều làm cho nhiều người nhớ đến.

Đức Phanxicô trong buổi cầu nguyện ngày 27 tháng 3 năm 2020 xin chấm dứt đại dịch | Ảnh Truyền thông Vatican

Chỉ trích chuyện ngồi lê đôi mách, những chuyện gây nhiễu, Đức Phanxicô cho rằng “thế giới đã phát ngán với tiếng ồn” và ngài ca ngợi giá trị của “một hiện diện thầm lặng”, một bước thiết yếu để lắng nghe người khác. Một nguyên tắc mà ngài cố gắng triển khai trong chính sách ngoại giao của mình, vốn rất tích cực thúc đẩy đối thoại hòa bình ở nhiều quốc gia trên thế giới. Nhưng đây cũng là trường hợp trong lãnh vực Giáo hội với Thượng hội đồng về tương lai của Giáo hội được đưa ra năm 2021, nhằm khởi động lại văn hóa đồng nghị, lắng nghe nhau để tiến lên bất chấp những khác biệt.

Một lời không thể đoán trước

Nhà cải cách, ngài tiếp tục hiện đại hóa và nhất là số hóa các thông tin liên lạc của Tòa thánh, được người tiền nhiệm của ngài bắt đầu. Dù ngài thường xuyên chỉ trích những rủi ro của giao tiếp ảo, nhưng ngài có tài khoản Twitter, Instagram và có ứng dụng cầu nguyện – Nhấp để cầu nguyện. Ngài đã tiếp các chủ nhân của GAFAM tại Vatican. Tài khoản Twitter của ngài có 45 triệu người theo dõi và viết bằng nhiều thứ tiếng.

Ngài cũng tái cấu trúc sâu rộng truyền thông Giáo triều, năm 2015, ngài thành lập bộ Truyền thông, tập hợp tất cả các cơ quan truyền thông của Vatican – Vatican News, Vatican Radio, L’Osservatore Romano (mà ngài gọi là ‘Pravda’), Văn phòng báo chí Tòa thánh, Nhà xuất bản Vatican… Mục tiêu: để có hiệu quả cao hơn, ít chi phí hơn và tập trung vào việc loan báo Tin Mừng.

Nhưng ngài cũng tỏ ra xa cách với chính ban quản trị của ngài, thường chập mạch với các kênh liên lạc chính thức của Tòa thánh – đặc biệt là với Văn phòng Báo chí – để ủng hộ các mạng lưới của riêng của ngài, khó nắm bắt và khó đoán hơn nhiều.

 Đức Phanxicô chỉ trích “sự quan liêu” trong các cơ cấu truyền thông của Vatican | © truyền thông Vatican

Một tình huống đã tạo ra khó chịu trong Giáo triều được đưa ra ánh sáng năm 2021, ngài công khai chỉ trích cách giao tiếp của giáo triều khi ngài đi thăm cơ sở của Đài phát thanh Vatican. Ngài khuyến khích họ có sáng kiến, trong khi các cơ cấu đã thiết lập có xu hướng hạn chế quyền tự do hành động, đã cho thấy những vấn đề cơ bản trong hoạt động truyền thông của Vatican.

Không giống hai vị tiền nhiệm của ngài, những người hoàn toàn dựa vào phát ngôn viên của họ, Đức Phanxicô muốn làm chủ mọi giao tiếp, để tránh bị các nhóm quyền lực hành động vì lợi ích riêng của họ lợi dụng. Như vậy, ông Matteo Bruni, đương kim Giám đốc Văn phòng Báo chí không phải là phát ngôn viên của ngài.

Một giao tiếp tự do

Ngài thường có nhiều cuộc phỏng vấn, trong đó ngài không hạn chế bất kỳ một chủ đề nào, nhưng với ngài, theo truyền thống thuần túy của Dòng Tên, ngài không đi đến nơi mà người đối thoại muốn đưa ngài đến. Nhà xã hội học Dominique Wolton, người đã thực hiện 12 cuộc phỏng vấn với giáo hoàng được xuất bản trong quyển sách Chính trị và Xã hội (2018), lưu ý: “Không phải lúc nào ngài cũng trả lời các câu hỏi đặt ra cho ngài”.

Khả năng đưa ra quan điểm ngược lại với người đối thoại của ngài, đặc biệt được thấy trong các cuộc họp báo trên các chuyến bay từ nước ngoài về – không còn trên chuyến bay đi như hai tiền nhiệm của ngài. Ngài thấy tầm quan trọng của thời điểm tiếp xúc đặc quyền này với các nhà báo, điều mà Đức Bênêđictô XVI đã ‘khóa chặt’ vào giữa triều của ngài sau cuộc tranh cãi về việc dùng bao cao su.

Trên máy bay từ Congo và Nam Sudan về tháng 2 năm 2023, Đức Phanxicô kêu gọi phi hình sự hóa đồng tính | ảnh © EPA/Reuters/Yara Nardi/POOL/Keystone

Trong 40 chuyến bay từ nước ngoài về Rôma trong 10 năm qua, Đức Phanxicô cho phép các nhà báo tự do đặt câu hỏi về mọi chủ đề. Ngài làm một cách tự phát nhưng thường không kiềm chế được. Chúng ta nợ một vài câu trong triều giáo hoàng của ngài, như câu “Tôi là ai mà phán xét?” khi ngài nói về những người đồng tính.

“Những sai lầm” và các chia rẽ

Tuy nhiên, tính tự phát của ngài đôi khi lại hại ngài, như khi ngài nói về việc từ chức của tổng giám mục Aupetit, giáo phận Paris; hoặc khi ngài làm cho nỗ lực ngoại giao của ngài bị ảnh hưởng khi ngài ám chỉ người Buryat và Chechnya chịu trách nhiệm về các vụ thảm sát ở Ukraine. Phong cách giao tiếp của ngài cũng thường tạo bối rối và tức giận trong chính hàng ngũ của ngài. Nhà xã hội học Dominique Wolton nói với ngài: “Cha được người vô thần yêu mến nhiều hơn là người công giáo.”

Trong Giáo hội, một số tiếng nói thường chỉ trích ngài có một hình thức “dân túy” đã làm lẫn lộn các vấn đề học thuyết. Ngược lại cũng có một số người cảm thấy khó chịu với phong cách ‘mục vụ’ của ngài, cho rằng nó ngăn cản ngài có những cải cách lớn mà họ mong chờ ở ngài.

Còn ngài, ngài nhiều lần lên tiếng chống lại điều mà ngài cho là “phân cực”. Chống lại những xung đột nhị nguyên và ý thức hệ, ngài khuyến khích người tín hữu kitô nên làm phong phú thêm hiệp thông của họ với những “mâu thuẫn” hiện có trong Giáo hội, biến thách thức này trở thành một trong những trục của tiến trình thượng hội đồng về tương lai của Giáo hội được khởi động năm 2021.

Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch

Bài đọc thêm: Đức Phanxicô là mục tử của thế giới

Đức Phanxicô sau mười năm, một giáo hoàng vui vẻ

Loạt bài kỷ niệm 10 năm triều giáo hoàng của Đức Phanxicô, 13-3-2013 & 13-3-2023

commonwealmagazine.org, Paul Baumann, 2023-02-26

Đức Phanxicô tươi cười trong thánh lễ ở Phi Luật Tân năm 2015 (Ảnh CNS/Paul Haring).

Nhiều cơ quan truyền thông đang chuẩn bị bài vở cho 10 năm triều giáo hoàng của Đức Phanxicô. Chắc chắn, bất kỳ đánh giá nào về tác động của một giáo hoàng đương kim chắc chắn sẽ bị bóp méo do những xung đột nội bộ của Giáo hội và áp lực thế tục vào thời điểm này. Tôi không định đưa ra một đánh giá như vậy ở đây, nhưng tôi nghĩ sẽ rất thú vị khi nhìn lại một hội thảo chuyên đề tôi đã tham dự ở tờ Tạp chí Phố Wall, Wall Street Journal tháng 3 năm 2013, ngay sau khi Đức Bênêđictô XVI từ nhiệm.

Hội nghị chuyên đề có chủ đề “Tìm gì ở một tân giáo hoàng,” và những người tham gia gồm các nhà văn công giáo thuộc mọi hệ tư tưởng, bắt đầu với nhà bình luận Peggy Noonan của tờ Wall Street Journal và là người viết diễn văn cho tổng thống Reagan.

Ngoài hai người này, còn có nhà viết tiểu sử giáo hoàng và là nhà luận chiến tân bảo thủ George Weigel, tiểu thuyết gia và người viết cho tờ New Yorker James Carroll, nhà bình luận Michael Sean Winters của NCR, và Mary Eberstadt, thành viên cốt cán của Trung tâm Luân lý và Chính trị. Hội thảo được chia khá đồng đều giữa những người có lẽ hoài nghi hơn về cải cách thần học và giáo hội và những người có lẽ dễ tiếp thu nó hơn. Các biên tập viên của Wall Street Journal đã đặt cho mỗi bài đóng góp ngắn một tiêu đề hấp dẫn để tóm gọn câu hỏi họ đặt ra trong tiêu đề. Câu trả lời của Weigel là ‘Một chiến binh văn hóa’; của Carroll’s là ‘Một Gorbachev công giáo’; của Winters là ‘Giữa những người nghèo’; và của Eberstadt là ‘Sẵn sàng tấn công.’ Còn với nhà bình luận Peggy Noonan muốn tân giáo hoàng tiếp theo là ‘Vui vẻ bất chấp’ (Joyous Anyway) có nghĩa là vui vẻ bất chấp cuộc khủng hoảng lạm dụng tình dục đang diễn ra – và tiêu đề cho tác phẩm của tôi là ‘Một người California.’ mà tôi sẽ giải thích dưới đây.

Winters và Noonan dường như đã ở gần dự đoán nhất với những gì Đức Phanxicô sẽ mang lại cho ngôi giáo hoàng từ “tận cùng thế giới”, như cách ngài gọi quê hương Argentina của ngài. Noonan viết: “Giáo hoàng tiếp theo phải là người có thể đón thế giới với vẻ hài lòng trên khuôn mặt, với nụ cười hân hoan. Ngài không nên đến với thế giới với bộ mặt cúi xuống buồn bã của một người biết thế giới đang hủy hoại”. Đức Gioan-Phaolô II và Đức Bênêđictô XVI đã làm cho đức tin có vẻ “hơi trừu tượng và não nề”. Noonan muốn giáo hoàng tiếp theo “liên tục hành trình ra bên ngoài để mời ánh sáng mặt trời đến,” bằng cách mở các cánh cửa lớn nhỏ của Vatican. Nhiều người cho rằng chính xác Đức Phanxicô đã làm được chuyện này và đã tạo khó chịu cho guồng máy quan liêu của Giáo hội. Và như ông Winters hy vọng, ngài cũng được cho là người gần gũi hơn với người nghèo trên thế giới, bằng chứng rõ ràng cho những nghi ngờ sâu đậm của công giáo với chủ nghĩa tư bản tiêu dùng hiện đại.

Ngài tập trung vào những cách thức cụ thể và cá nhân để Giáo hội thể hiện với thế giới, tin tưởng rằng các chiều kích “trừu tượng và tri giác” của đức tin vẫn được an toàn.

Mong chờ của nhà báo Weigel về “Một chiến binh văn hóa” được đưa ra trong bối cảnh “học thuyết xã hội” của công giáo dạy về phẩm giá con người và bản chất con người – những lời dạy cơ bản cho sức khỏe của dân chủ tự do. Các công dân dân chủ cần có những phẩm chất đạo đức nào đó nếu họ muốn chống lại chủ nghĩa duy vật của nền văn hóa đương đại, “chủ nghĩa thực dụng lạnh lùng” và sự nhấn mạnh hạn hẹp vào “tiện ích”. Đủ công bằng. Thật không may, Weigel đã đi tới khẳng định với những lời phàn nàn đóng hộp về “sự xâm lấn của Nhà nước Leviathan”.

Carroll và Eberstadt là hai người bổ túc cho nhau trong những điều chắc chắn trái ngược nhau của họ. Carroll muốn tân giáo hoàng “xóa bỏ” hệ thống cấp bậc Giáo hội, giống như cách mà Mikhail Gorbachev xuất hiện để vượt qua các bộ máy Liên Xô. Carroll viết, tân giáo hoàng nên “thách thức giới cầm quyền, vạch trần những bí mật của trung tâm quyền lực của họ và loại bỏ các bộ máy quan liêu phản đối cải cách.” Còn Eberstadt xem khủng hoảng của Giáo hội là điều ngược lại, và thúc giục tân giáo hoàng sử dụng “tài sản ít được dùng nhất” của ngài bằng cách ủng hộ mạnh mẽ “giáo lý chính thống”. Carroll mong muốn Giáo hội nắm lấy “chủ nghĩa nữ quyền, quyền của người đồng tính, tự do lương tâm,” còn Eberstadt cảnh báo chống lại bất kỳ nỗ lực nào nhằm “tái tạo Giáo hội công giáo bằng cách liên kết nó với ngôi sao phương Bắc của hiện đại, của cuộc cách mạng tình dục.”

Vì sao tôi lại muốn tân giáo hoàng là người California? Chà, đó không chính xác là những gì tôi muốn viết, dù tôi đánh giá cao sự khiêu khích trêu chọc của tác giả các tiêu đề. Những gì tôi đã viết là tân giáo hoàng nên “hơi giống người California”. Tôi mở đầu bài báo bằng cách trích dẫn lời khẳng định khó nghe của tiểu thuyết gia Walker Percy rằng người công giáo phải lựa chọn giữa “hoặc Rôma hoặc California.” Trong suy nghĩ của Percy, California đại diện cho những gì là tha hóa, mất nhân tính, tàn lụi về mặt thiêng liêng trong cuộc sống hiện đại, trong khi công giáo la-mã đưa ra một con đường thực sự, dù có đòi hỏi khắt khe nhưng dẫn đến sự triển nở của con người. Tôi nghĩ đó là một lựa chọn sai. Giáo hội sẽ phải chấp nhận tất cả những gì California đại diện; rút lui khỏi thế giới hiện đại không phải là một lựa chọn. Tôi đã viết: “Rôma không phải là nơi ẩn náu; nó chưa bao giờ là nơi ẩn náu, và những vụ tai tiếng gần đây cũng nên không bao giờ xảy ra. Tuy nhiên, Rôma có nhiều công việc truyền giáo phải làm – ở California và những nơi khác. Công việc đó sẽ đòi hỏi một thay đổi trong giọng điệu và từ chối lên án những gì nó chưa thể hiểu được.” Để kết luận, tôi trích dẫn triết gia Charles Taylor. Rôma đề xuất “quá nhiều câu trả lời làm nghẹt thở các câu hỏi và quá ít ý nghĩa về những điều bí ẩn đi kèm với đời sống đức tin; đây là những điều ngăn chặn một cuộc trò chuyện không bao giờ bắt đầu giữa Giáo hội chúng ta và phần lớn thế giới còn lại.”

Phản ứng dữ dội đối với Thượng Hội đồng Đồng nghị đã trở nên rõ ràng, các chia rẽ của người công giáo rõ ràng trong hội nghị chuyên đề của Wall Street Journal vẫn còn rất nhiều với chúng ta. Thậm chí một số người công giáo bảo thủ còn gọi các buổi lắng nghe của thượng hội đồng là “điên rồ”. Nhưng đương kim giáo hoàng của chúng ta dường như quyết tâm bắt đầu kiểu đối thoại “giữa Giáo hội của chúng ta với phần còn lại của thế giới” như thần học gia Taylor đã kêu gọi. Đồng thời, Đức Phanxicô không đưa ra dấu hiệu nào cho thấy ngài quan tâm đến việc phá bỏ cấu trúc thứ bậc của Công giáo. Thay vào đó, ngài tập trung vào những cách thức cụ thể và cá nhân mà Giáo hội thể hiện với thế giới, tin rằng các chiều kích “trừu tượng và não bộ” của đức tin là an toàn. Ngài dứt khoát quay lưng lại với các cuộc chiến văn hóa mà Weigel và Eberstadt yêu cầu, đặt mình, như Winters hy vọng, “trong số những người nghèo” gần như mọi lúc. Những bí ẩn của đời sống đức tin rõ ràng là quen thuộc với ngài. Ngài không phải là người California, nhưng dường như ngài có một kiểu lạc quan của người California về tương lai của cả thế giới và Giáo hội. Như Noonan hy vọng, dù sao thì ngài cũng rất vui.

Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch

“Hạ thấp giáo hoàng qua một văn hóa khác, vì ngài là người nước ngoài, là đánh giá thấp giá trị của ngài”

Trong 10 năm, Đức Phanxicô tồn tại lâu hơn sự phản kháng của giới bảo thủ

ncroline.org, Brian Fraga, 2023-03-01

Loạt bài kỷ niệm 10 năm triều giáo hoàng của Đức Phanxicô, 13-3-2013 & 13-3-2023

Đức Phanxicô chào hồng y Hoa Kỳ Raymond Burke, người đứng đầu hội dòng Hiệp sĩ và Đức Bà Malta trong buổi tiếp kiến mừng Giáng sinh với các thành viên Giáo triều Rôma tại Phòng Clementine, Vatican ngày 22 tháng 12 năm 2014. (CNS/Paul Haring)

Các hồng y nhóm hoài nghi, dubia. Vụ ‘Pachamama’. Hồ sơ Viganò. Những chỉ trích thường xuyên của đài EWTN (Eternal Word Television Network). 10 năm trên ngai Thánh Phêrô của Đức Phanxicô phần lớn bị đánh dấu bởi những lời chỉ trích dai dẳng và sự phản kháng ngoan cường từ cánh bảo thủ của Giáo hội công giáo, đặc biệt là trong thế giới nói tiếng Anh, nơi những người bảo vệ giáo hoàng nhiệt thành trước đây, bây giờ đả kích chống lại ngài theo những cách bị cho là không thể tưởng tượng được.

Nhà báo Christopher Lamb, phóng viên tại Rôma của trang The Tablet, một tuần báo công giáo Anh cho biết: “Họ muốn Giáo hội đạo đức, nơi ẩn núp để tránh sự hiện đại, để Giáo hội trở thành pháo đài, nơi đưa ra những lời lên án, những chỉ thị và chống lại cái gọi là chương trình nghị sự tiến bộ”, tác giả nêu lên những phản đối của giới bảo thủ chống Đức Phanxicô trong qưyển Người ngoài cuộc: Giáo hoàng Phanxicô và cuộc chiến của ngài để cải tổ Giáo hội (The Outsider: Pope Francis and His Battle to Reform the Church xuất bản năm 2020), ông nói với trang NCR, ngay từ đầu, những người chỉ trích ngài đã cho thấy họ phản đối ngài về mặt thần học, họ thường nói phong cách mục vụ của Đức Phanxicô gieo rắc ‘nhầm lẫn’ vì không trình bày rõ ràng các học thuyết của Giáo hội về đồng tính, phá thai và tính bất khả phân ly của hôn nhân.

Đức Phanxicô chào ông Christopher Lamb, phóng viên của tờ The Tablet tại Rôma, trong buổi tiếp kiến chung tại Hội trường Phaolô VI, Vatican ngày 16 tháng 2 năm 2022. (CNS/Vatican Media)

Nhưng theo nhà báo Lamb, tầm nhìn của ngài về Giáo hội công giáo toàn cầu như một ‘bệnh viện dã chiến’, nơi Bí tích Thánh Thể được hiểu là liều thuốc cho người bệnh thay vì là phần thưởng của một tầm nhìn chính trị bảo thủ hoàn hảo, đầy thách thức về Giáo hội như một chiến binh trong văn hóa chiến tranh bị Đảng Cộng hòa ở Hoa Kỳ lợi dụng và được các nhà lãnh đạo theo chủ nghĩa dân tộc theo chủ nghĩa dân túy ở Châu Âu và Nam Mỹ ủng hộ.

Nhà báo Lamb nói: “Đã có những cuộc tấn công chính trị nhằm vào Đức Phanxicô vì ngài là nhà lãnh đạo trên trường thế giới, người đang tạo ra khác biệt và có tác động, đặc biệt là thông qua các phương tiện truyền thông.”

Căng thẳng ngay từ đầu

Các nhà quan sát khác – gồm các nhà báo, học giả, nhà thần học và các blogger công giáo đã nghiên cứu triều giáo hoàng 10 năm của Đức Phanxicô – mô tả những động lực tương tự đang diễn ra. Họ nói, những động lực này đã làm mồi cho phản ứng của giới bảo thủ chống giáo hoàng kể từ khi ngài xuất hiện lần đầu ở ban công Đền thờ Thánh Phêrô ngày 13 tháng 3 năm 2013, trong chiếc áo trắng nhưng không có dây thêu chỉ vàng như thường lệ.

Bà Nichole Flores, giáo sư nghiên cứu tôn giáo tại Đại học Virginia cho biết: “Cảnh tượng ở ban công đêm đó, ngay lập tức cho những người có mắt thấy tai nghe biết rằng, đây sẽ là một triều giáo hoàng hoàn toàn khác.”

Bà nói với hãng tin NCR, khi cúi đầu trong im lặng và xin giáo dân ở Quảng trường Thánh Phêrô đêm đó cầu nguyện cho mình, đã cho thấy ngài sẽ có những ưu tiên khác trong cương vị giáo hoàng so với các tiền nhiệm trực tiếp của ngài, Đức Bênêđictô XVI và Đức Gioan Phaolô II.

Bà Flores nói: “Có lẽ chúng ta nên thấy trước, sự kháng cự này đơn thuần vì ngài đến từ Châu Mỹ Latinh, sẽ có kháng cự về mặt văn hóa cho triều giáo hoàng của ngài, bất kể ngài nói gì về các vấn đề cụ thể.”

Nhà báo Nate Tinner-Williams, đồng sáng lập và biên tập viên của Black Catholic Messenger (hình của Nate Tinner-Williams)

Ông Nate Tinner-Williams nói với hãng tin NCR, các giám mục Hoa Kỳ bảo thủ mà theo họ tầm nhìn của Giáo hội công giáo được khẳng định với Đức Bênêđictô XVI và Đức Gioan-Phaolô II, họ đã rất ngạc nhiên khi Đức Phanxicô được bầu và bắt đầu làm việc.”

Ông nói tiếp: “Tôi nghĩ các giám mục Hoa Kỳ thấy mình ở một vị trí để thực thi quyền lực và tiếng nói của họ có ảnh hưởng, theo cách mà với tôi là không thực tế. Tôi không rõ Giáo hội Hoa Kỳ có phải là một cánh  đặc biệt mạnh mẽ hay quan trọng của Giáo hội hay không.”

Giáo sư Massimo Faggioli, thần học gia, giáo sư lịch sử Giáo hội tại Đại học Villanova (CNS/Chaz Muth)

Các chuyên gia như ông Massimo Faggioli, thần học gia và là giáo sư lịch sử Giáo hội tại Đại học Villanova, ông nói với hãng tin NCR, những người chỉ trích Đức Phanxicô vì ngài là hiện thân cho một tương lai Giáo hội có trọng tâm ở Nam bán cầu thay vì ở ngôi nhà lịch sử của Bắc bán cầu.

Ông nói: “Đức Phanxicô không phải là phần mở rộng của công giáo châu Âu, và tôi nghĩ điều này là gốc rễ của rất nhiều căng thẳng chống lại ngài”, ông cho biết ngay từ năm 2013, ông đã ngờ một giáo hoàng Dòng Tên đến từ Argentina sẽ làm mọi người cảm thấy khó chịu.

Giáo sư nói: “Tôi chờ một kiểu đối lập khác, sẽ không gây rối theo nghĩa làm tất cả và bất cứ điều gì để làm suy yếu ngài. Điều đáng ngạc nhiên là sự phản đối ngài đã đến quá sớm. Nó bắt đầu gần như ngay lập tức, vài tuần sau khi ngài được bầu chọn.”

Chỉ vài tháng sau khi được bầu chọn, ngài đã bị giới bảo thủ công giáo chỉ trích khi ngài rửa chân cho 12 thanh niên, trong đó có hai phụ nữ và hai người hồi giáo ngày Thứ Năm Tuần Thánh năm 2013, và khi ngài ung dung trả lời phỏng vấn không kiểm duyệt trên trang America.

Tháng 9 năm 2013, một blogger trên trang National Catholic Register của đài EWTN tự cho mình là thành viên của “phe đối lập trung chính” đã chỉ trích nặng cách tiếp cận của Đức Phanxicô. Cùng năm đó, một nhà văn công giáo bảo thủ khác nói, Đức Phanxicô đã làm ông “khó chịu”, dù ông cũng cho rằng, cũng Chúa Giêsu, ngài đang thách thức ông và những người công giáo khác, họ không được tự mãn.

Sự thù nghịch bảo thủ bén rễ

Bà Cathleen Kaveny, giáo sư luật và thần học tại Đại học Boston (hình của Đại học Boston)

Bà Cathleen Kaveny, giáo sư luật và thần học tại Đại học Boston nói với hãng tin NCR, Đức Phanxicô làm người công giáo bảo thủ bất an, những người đã thấy nơi Đức Bênêđictô XVI và Đức Gioan-Phaolô II một tầm nhìn thống nhất về chức vị giáo hoàng mà họ nghĩ gần như “sẽ tiếp tục theo lịch sử, xuyên suốt thời gian.”

Bà nói: “Họ đã thấy và vẫn thấy điều mà họ cho là thông điệp chính của Đức Gioan Phaolô II và Đức Bênêđíctô là thông điệp mà chúng ta vẫn cần phải rao giảng bây giờ: hành động chống lại chế độ độc tài của chủ nghĩa tương đối. Đó là mối quan tâm chính của họ, giữ lập trường, bảo vệ các quy tắc và xem Giáo hội là một cộng đồng rõ ràng khác với văn hóa rộng lớn.”

Bà Kaveny nói: “Với họ, đó là động lực chính, nhưng đó không phải là động lực chính của Đức Phanxicô.”

Các chuyên gia cho biết, từ năm 2014 đến 2016, sự phản kháng của giới công giáo bảo thủ với Đức Phanxicô đã bắt đầu thành hình, đặc biệt năm 2015 khi ngài viết Thông điệp Laudato Si’, Chăm sóc Ngôi nhà chung của chúng ta, thông điệp của ngài về các vấn đề môi trường xác nhận khí thải nhiên liệu hóa thạch chủ yếu chịu trách nhiệm về biến đổi khí hậu.

Ông Mike Lewis, cựu nhân viên truyền thông của Hội đồng Giám mục Công giáo Hoa Kỳ cho biết: “Laudato Si’ đã thúc đẩy sự phản đối vì những người chỉ trích cho rằng Đức Phanxicô tham gia vào chủ nghĩa toàn cầu và chương trình nghị sự kiểm soát dân số.” Tháng 2 năm 2018, ông lập blog Phêrô ở đâu (Where Peter Is) để bảo vệ Đức Phanxicô khỏi điều mà ông cho là ngày càng có nhiều cuộc tấn công bất công nhắm vào giáo hoàng và huấn dụ của ngài.

Ông nói với hãng tin NCR, người công giáo có đầu óc bảo thủ cũng không thích tông huấn Niềm vui Tin mừng Evangelii Gaudium năm 2013 của ngài, trong đó ngài đưa ra tầm nhìn về việc đồng hành mục vụ và nhấn mạnh đến các vấn đề công bằng xã hội, như bất bình đẳng kinh tế mà ngài cho đó là chủ nghĩa tư bản không kìm hãm.

Ông nói: “Nhà báo Rush Limbaugh tố cáo Đức Phanxicô theo chủ nghĩa mác-xít. Nhiều người công giáo hết lòng với chủ nghĩa tư bản bắt đầu nhìn Đức Phanxicô dưới cặp mắt tiêu cực.”

Năm 2014 và 2015, ông Lewis và các nhà quan sát khác cho biết, thái độ thù địch bảo thủ đối với Đức Phanxicô bắt nguồn từ khi ngài triệu tập Thượng Hội đồng Giám mục về gia đình. Thượng hội đồng có các cuộc thảo luận thẳng thắn về các vấn đề gai góc, như làm thế nào để chăm sóc các gia đình có trẻ em LGBTQ và những người công giáo đã ly dị và tái hôn mà không xin phép hủy hôn trước.

Nhà báo Lamb nhớ lại cuộc phỏng vấn với hồng y Hoa Kỳ Raymond Burke và cố hồng y người Úc George Pell tại thượng hội đồng lúc đó, cả hai không thoải mái với các cuộc thảo luận và tìm cách bảo vệ kỷ luật Giáo hội, không cho phép người ly dị và tái hôn được rước lễ.

Hồng y George Pell và hồng y Rymond Burke rời cuộc họp của Đức Phanxicô và các hồng y tại phòng họp thượng hội đồng ở Vatican, ngày 21 tháng 2, 2014. (CNS/Paul Haring)

Nhà báo Lamb giải thích: “Rõ ràng là cả hai đều chống lại toàn bộ tiến trình thượng hội đồng, và họ đã làm việc này khá công khai: “Đó là sự khác biệt so với các triều giáo hoàng khác, khi nếu người nào công khai phản đối điều gì đó mà giáo hoàng đang cố gắng thực hiện, họ sẽ bị sa thải.”

Các hồng y đứng đầu phe đối lập

Các nhà quan sát cho biết, năm 2016, khi Đức Phanxicô viết tông huấn Niềm vui Tình yêu, Amoris Laetitia, ngài mở nhẹ cánh cửa cho những người ly dị và tái hôn được rước lễ trong một số trường hợp, một số lượng lớn người công giáo nói tiếng Anh bảo thủ dứt khoát tỏ thái độ cay chua với Đức Phanxicô.

Ngay sau khi công bố tông huấn này, bốn hồng y bảo thủ, trong đó có hồng y Burke đã công bố danh sách năm câu hỏi, cái gọi là hoài nghi dubia, yêu cầu Đức Phanxicô làm rõ những gì họ mô tả là mơ hồ trong tông huấn. Các trang web công giáo bảo thủ đăng dubia nhưng Đức Phanxicô không bao giờ phản hồi.

Nhà báo Lamb nói: “Dubia không phải là đối thoại. Các hồng y muốn câu trả lời có hoặc không. Đó là tấn công vào tiến trình thượng hội đồng và Đức Phanxicô.”

Đức Phanxicô gặp tác giả Austen Ivereigh tháng 11 năm 2019. (CNS/ Truyền thông Vatican)

Ông Austen Ivereigh, nhà báo người Anh, người viết tiểu sử giáo hoàng, ông đã viết về sự phản kháng của phe bảo thủ đối với Đức Phanxicô trong quyển sách Người mục tử bị thương: Giáo hoàng Phanxicô và Cuộc đấu tranh của ngài để hoán cải Giáo hội công giáo (Wounded Shepherd: Pope Francis and His Struggle to Convert the Catholic Church, năm 2019).

Tác giả Ivereigh nói: “Tông huấn Amoris Laetitia cố gắng tìm cách đồng hành mục vụ với những người đã ly dị và tái hôn. Tông huấn này không làm suy yếu học thuyết về sự bất khả phân ly, nhưng cố gắng này đã dấy lên nỗi sợ của người bảo thủ, họ sợ phải đầu hàng với hiện đại. Đức Phanxicô đã thu hút sự tức giận của giới bảo thủ khi ngài vạch trần một hệ tư tưởng bảo thủ đội lốt công giáo nguyên thủy.”

“Và hệ tư tưởng đó đã phát triển và cứng rắn theo thời gian” – Austen Ivereigh

Trong những năm sau Tông huấn Amoris Laetitia, phe bảo thủ liên tục chống đối các sáng kiến của Đức Phanxicô, họ chỉ trích mọi thứ, từ chính sách ngoại giao của Vatican với Trung Quốc cho đến những đề nghị của giáo hoàng với thế giới hồi giáo.

Các hồng y chỉ trích Đức Phanxicô như hồng y Raymond Burke; George Pelle, Gerhard Müller, nguyên tổng trưởng bộ Giáo lý Đức tin; và hồng y Robert Sarah, cựu bộ trưởng của bộ Phụng tự và Bí tích – đã trở thành một cái gì đó giống như các nhà lãnh đạo đối lập của người công giáo có cùng chí hướng.

Hồng y Robert Sarah, bộ trưởng bộ Phụng tự và Bí tích, đọc diễn văn trước Đức Phanxicô trong buổi tiếp kiến với các thành viên của bộ ngày 14 tháng 2 năm 2019. (CNS/Vatican Media)

Tác giả Ivereigh nói: “Họ có những người theo họ, những người này vô cùng lo lắng và các hồng y này tự cho mình là nhà lãnh đạo thay thế Đức Phanxicô.”

Các Thượng hội đồng giám mục Đức Phanxicô triệu tập ở Rôma cũng là chủ đề phẫn nộ của giới bảo thủ, kể cả Thượng hội đồng năm 2019 cho vùng chín quốc gia Amazon, nơi chủ đề của giới bảo thủ tập trung vào bức tượng gỗ người phụ nữ mang thai được người bản địa giới thiệu với Đức Phanxicô như biểu tượng của Đức Mẹ Amazon.

Các tiệm buôn tuyên bố sai sự thật, cho rằng các bức tượng này là ‘Pachamama’, một nữ thần Inca của dãy Andes.

Bà Nichole Flores, giáo sư nghiên cứu tôn giáo tại Đại học Virginia (Được phép của UVA)

Gần đây hơn, các phương tiện truyền thông công giáo bảo thủ, trong đó có đài EWTN, đã chỉ trích giáo hoàng, cho rằng Thượng Hội đồng giám mục năm 2021-23 về hiệp hành là “sự kiểm soát thù nghịch” với Giáo hội công giáo.

Bà nói: “Ngay từ đầu, tôi hơi choáng váng về mức độ phản đối, một phần vì tôi có cảm nghĩ, các anh chị em bảo thủ hơn của chúng tôi có một quan điểm cao hơn về thẩm quyền giáo hoàng so với những người công giáo khác. Với thời gian, tôi không còn thích sự giả tạo này nữa.”

Bà nói tiếp: “Lập luận cho rằng chúng ta phải tuân theo thẩm quyền của giáo hoàng trong mọi trường hợp, đó là những lập luận yếu ớt và và có lẽ đây thực sự không phải là mấu chốt của vấn đề trong các cuộc chiến văn hóa gây tranh cãi hơn trong Giáo hội.”

Mối quan hệ căng thẳng với các giám mục Hoa Kỳ

Trong 10 năm qua, quan hệ của Đức Phanxicô với các giám mục Hoa Kỳ cũng có lúc trở nên căng thẳng.

Giáo sư Faggioli nói: “Mối quan hệ của Đức Phanxicô với các giám mục Mỹ vẫn chưa phục hồi sau thời điểm gây sốc nhất, khi tháng 8 năm 2018, tổng giám mục Carlo Viganò, cựu sứ thần Mỹ đăng bức thư, phối hợp với hãng tin NCR thuộc sở hữu của đài EWTN và hãng tin cực hữu Lifesite News, cáo buộc Đức Phanxicô phớt lờ những hạn chế trước đó với cựu hồng y Theodore McCarrick, tổng giám mục đã nghỉ hưu của Washington, người hiện đã bị sa thải và bị buộc tội hình sự liên quan đến một số cáo buộc lạm dụng tình dục.

Tổng giám mục cựu sứ thần Carlo Maria Viganò đọc thông điệp của Đức Phanxicô khi bắt đầu thánh lễ phò sự sống cho giới trẻ tại Trung tâm Verizon, Washington, ngày 22 tháng 1 năm 2016. (CNS/Long Island Catholic/Gregory A . Shemitz)

Cựu sứ thần Viganò kêu gọi giáo hoàng từ chức, và một số giám mục Hoa Kỳ có các lời tuyên bố chứng minh cho sự chính trực của cựu sứ thần. Không một giám mục nào trong số này – kể cả tổng giám mục giáo phận Oklahoma Paul Coakley, đương kim thư ký Hội đồng Giám mục Mỹ – công khai rút lại sự ủng hộ của họ, dù không có bằng chứng nào chứng minh cho lời tuyên bố của cựu sứ thần Viganò. Sau đó cựu sứ thần còn theo thuyết âm mưu, liên kết vắc xin COVID-19 với tham vọng của giới tinh hoa toàn cầu cho một guồng máy quản trị thế giới.

Trên chuyến bay từ Ai-len về Rôma tháng 8 năm 2018, các ký giả hỏi Đức Phanxicô về bức thư của cựu sứ thần Viganò, ngài trả lời, họ nên điều tra các cáo buộc này và đưa ra kết luận cho riêng họ. Các nhà quan sát cho biết, cách giải quyết khéo léo của ngài phù hợp với cách tiếp cận của ngài trước những chỉ trích của giới bảo thủ. Ông Lamb nói: “Tôi không nghĩ những lời chỉ trích cá nhân có tác động trên ngài nhiều. Tôi nghĩ ngài bực mình khi những chỉ trích này có hại cho Giáo hội.” Ông lưu ý các nhận xét của Đức Phanxicô năm 2021 khi ngài nói chuyện với các tu sĩ Dòng Tên Slovakia, trong đó ngài ngụ ý ám chỉ đến đài EWTN, khi ngài nói ‘có một đài truyền hình công giáo lớn làm công việc của ma quỷ, làm tổn thương Giáo hội khi họ tấn công giáo hoàng.

Các nhà quan sát cũng cho thấy, Đức Phanxicô đã cương quyết hành động chống lại phe đối lập khi ngài nghĩ điều đó là cần thiết cho giáo hội. Tháng 7 năm 2021, ngài ban hành Tông thư Traditionis Custodes (Những người bảo vệ Truyền thống), hạn chế việc cử hành thánh lễ la-tinh trong bối cảnh làm ngài lo ngại, phụng vụ trước Công đồng Vatican II đang làm chia rẽ Giáo hội.

Một linh mục dâng thánh lễ trong thánh lễ Tridentin truyền thống bằng tiếng la-tinh ngày 18 tháng 7 năm 2021, tại Nhà thờ Thánh Josaphat ở quận Queens, thành phố New York. (CNS/Gregory A. Shemitz)

Bà Flores nói: “Tôi nghĩ ngài là mục tử, ngài kiên định và có trực giác tiên tri, và đây là diễn từ thích hợp cho Giáo hội chúng ta ở thời điểm này.”

Giới bảo thủ chống đối với dàn loa truyền thông được tài trợ mạnh của họ cũng đã làm cho Đức Phanxicô hành động cách thận trọng với một số cải cách của ngài cho đời sống và guồng máy quản trị Giáo hội.

Ông Lamb nói: “Về các vấn đề LGBTQ, về việc bổ nhiệm phụ nữ, ngài đi từng bước. Tôi nghĩ ngài thích cách tiếp cận này, ngài nghĩ nó tiến hành tốt. Ngài cũng biết ngài làm một cuộc cải cách lớn, ngài biết nó có thể bị sụp, vì vậy ngài phải thận trọng và cẩn thận.”

Vẫn còn phải xem liệu phe đối lập bảo thủ có tồn tại lâu hơn ngài năm nay đã 86 tuổi hay không. Một số nhà quan sát nghĩ rằng, các tiền lệ ngài đã thiết lập và lên cấu trúc có thể là những thách thức cho bất cứ ai sẽ mặc chiếc áo chùng trắng trong mật nghị tiếp theo.

Giáo sư Faggioli nói: “Đây có thể là khởi đầu của một bình thường mới vì tôi không thấy giáo hoàng tiếp theo nào có thể làm vừa lòng một số người công giáo Hoa Kỳ như cách họ đã được vừa lòng với các giáo hoàng Gioan-Phaolô II và Bênêđictô XVI của những năm 1978 và 2013. Trong lịch sử, cửa sổ đó đã đóng lại.”

Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch

Bài đọc thêm: Đức Phanxicô là mục tử của thế giới

Đức Phanxicô sau mười năm, một giáo hoàng vui vẻ