“Blaise Pascal có thể là vị thánh bảo trợ cho người trí thức”
cath.ch, I.Media, 2023-06-19
Tượng Blaise Pascal của Jules Cavelier (1857) trong Tour Saint-Jacques ở Paris | © LPLT / Wikicommons
Năm 2017, trong một phỏng vấn với báo Ý, Đức Phanxicô cho biết cá nhân ngài, ngài nghĩ triết gia Blaise Pascal có thể là chân phước. Ông Geoffroy Aujay de la Dure, phó chủ tịch Hiệp hội Ái hữu Blaise Pascal (SABP) vui mừng khi tông thư Vĩ đại và khốn cùng của con người (Sublimitas et miseria hominis) được ban hành ngày thứ hai 19 tháng 6 năm 2023.
Năm 2019, cùng với các bạn ở trường đại học, ông Geoffroy Aujay de la Dure đã thành lập Hiệp hội Ái hữu Blaise Pascal (SABP) trong mục đích thúc đẩy việc phong chân phước cho triết gia Blaise Pascal.
Ông phản ứng thế nào khi nghe tông thư về Blaise Pascal được công bố?
Geoffroy Aujay de la Dure: Chắc chắn có một chút thú vị vì Pascal được một tu sĩ Dòng Tên ưu ái như vậy, thêm nữa, một tu sĩ Dòng Tên được Chúa Quan phòng đặt lên ngai Thánh Phêrô. Chúng ta nhớ Dòng Tên đã bị đau khổ thời đó và bị trục xuất khỏi nước Pháp, dù sự việc xảy ra một trăm năm sau thời các Lá thư Nhỏ (như chúng được gọi), không phải là không liên quan đến những khiển trách mà Pascal đã làm. Vì thế, với chúng tôi, Đức Phanxicô đã làm một công việc xứng đáng với ngài, xứng đáng với một giáo hoàng, ngài đưa ra ánh sáng vì lợi ích Giáo hội, dù cho các kỷ niệm có thể kềm ngài lại với linh đạo và kho tàng của Pascal. Tông thư này sẽ phá vỡ ổ khóa ngăn không cho người tín hữu kitô tìm được lợi ích từ việc này, trong tất cả sự tinh tuyền và đảm bảo của lương tâm, loan báo một phát triển vừa phi thường vừa sâu đậm trong dân Chúa.
Năm 2017, Đức Phanxicô cho biết, theo cá nhân ngài thì nên phong chân phước cho triết gia Blaise Pascal. Ông có nghĩ tông thư này là một bước đi đến việc phong thánh không?
Qua tông thư này, với thẩm quyền của ngài, Đức Phanxicô công khai cho thấy ngài ngưỡng mộ công việc và con người của Pascal, còn về phần chúng tôi, chúng tôi thấy không có gì dấn thân hơn trong mối quan hệ lâu dài và liên tục với Pascal .
“Pascal đã chiến đấu quyết liệt chống lại kiêu ngạo, tò mò,
nhục dục”
Vì thế tông thư này khơi dậy trong chúng tôi ước mơ, nếu có thể, được thấy Pascal được nâng lên bàn thờ, và khuyến khích chúng tôi nghĩ rằng đã đến lúc chúng ta có thể quỳ gối cầu nguyện với tác giả của “những bản thảo bất hủ”, tôi muốn nói đến tác phẩm Tư tưởng. Hơn nữa, nó đến một cách có vẻ như quan phòng, vì sự cần thiết của thời đại này dường như luôn thúc giục chúng ta tìm đến người tín hữu kitô này, người đã tạo ra rất nhiều tín hữu.
Một trong những giáo sư của giáo hoàng là thần học gia Romano Guardini khẳng định, “chắc chắn Pascal không phải là một vị thánh” và đề nghị xem ông là một “tín hữu kitô vĩ đại.” Sự khác biệt này có phù hợp với ông không?
Tôi không hiểu từ ‘chắc chắn’ này đến từ đâu. Tầm cao cả của những đức hạnh của Pascal, mà chúng ta có nhiều bằng chứng, dẫn đến một xác tín hoàn toàn trái ngược. Pascal đã chiến đấu quyết liệt chống lại tính kiêu ngạo, tò mò, nhục dục. Trong tầm nhìn của ông, chỉ có Chúa Giêsu. Hơn nữa, một số dấu hiệu chứng thực ông đã được xem là thánh khi qua đời. Những thư của ông đã được cắt ra để làm thánh tích; công tước xứ Roannez, một nhà quý tộc và là một người bạn đã thành lập một công ty nhỏ lấy tên là ‘pascalins’ và muốn sống theo tinh thần của Pascal.
“Blaise Pascal là một trợ giúp rất có giá trị trong việc
phòng ngừa những lạc lối của lý trí”
Ngoài ra còn có những lời chứng hùng hồn từ bên ngoài. Tác giả người Scotland David Hume, ông ít bị nghi ngờ là mù quáng, đã viết trong tác phẩm Khảo sát về khả năng lãnh hội của con người năm 1748, “Pascal là người có cuộc sống thánh thiện và năng lực phi thường được nhiều người biết đến”. Cuối cùng, cần phải bịt mắt để không thấy vô số vụ trở lại đã bắt nguồn khi độc giả đọc Pascal. Claudel, người không có cảm tình lắm với tác giả của Tư tưởng, đã không thể không xem ông là “tông đồ bên ngoài”.
Hiệp hội Ái hữu của ông được các giáo sư đại học hỗ trợ: Pascal có phải là vị thánh của các người trí thức không?
Đúng, Pascal có thể là thánh bổn mạng của người trí thức, trong tầm mức ông là nhà trợ thủ đắc lực trong việc phong ngừa sự lang thang của lý trí. Hoặc vì hạ thấp bản thân quá mức, tuyệt vọng không bao giờ có thể biết được sự thật, hoặc vì vươn lên quá cao và nghĩ rằng mình có thể biết mọi thứ khi từ chối không để cho Đức tin có một chỗ trong tâm hồn mình.
“Không thể tách biệt một Pascal đấu tranh
với một Pascal chiêm nghiệm”
Tôi nghĩ Pascal sẽ giúp cho người trí thức có một quan hệ công bằng liên quan đến khả năng lý trí của họ. Và Pascal luôn thể hiện một tinh thần rất thực tế. Ông không bao giờ bị nhốt trong những đám mây ý tưởng và định lý, nhưng luôn đặt tâm trí của mình để phục vụ cho những phát minh. Chính ông là người phát minh ra chiếc máy tính mà chúng ta dùng hàng ngày, ông đã phát triển máy này để giúp cha tính thuế. Vì sao Pascal lại không là thánh bổn mạng cho các kỹ sư? Có thể họ đã có!
Ông đã nhấn mạnh đến khía cạnh trớ trêu, Đức Phanxicô là giáo hoàng Dòng Tên đầu tiên đã bày tỏ lòng kính trọng Pascal, một đối thủ quyết liệt của Dòng Tên vào thời của ông. Ông nghĩ Đức Phanxicô yêu thích Pascal ở điểm nào?
Nếu có một điểm nào trong linh đạo của Pascal có thể làm hài lòng giáo hoàng hơn các điểm khác, thì theo tôi, đó là Pascal khẳng định về sự cần thiết của ân sủng và từ chối tất cả thuyết thuyết lạc giáo Pêlagiô chủ trương không cần ơn Chúa. Đức Phanxicô không ngừng nhắc chúng ta, con người không thể đến được với ơn cứu rỗi bằng chính sức riêng của mình.
Chúng ta không thể tách biệt một Pascal đấu tranh của Tỉnh dòng với một Pascal chiêm niệm, tâm linh và thần bí, người dường như đã thuyết phục được giáo hoàng không?
Không thể tách một Pascal đấu tranh ra khỏi một Pascal chiêm nghiệm. Lối viết của Tư tưởng là lối viết đương thời của Tỉnh dòng. Hai khía cạnh này của Pascal liên kết chặt chẽ với nhau và chúng tôi nghĩ rằng nó phải như vậy với mọi tín hữu kitô, chừng nào tình yêu chân lý buộc chúng ta phải tuyên bố công khai về nó. Chắc chắn, vấn đề không phải là làm cho nó chiến thắng, vì điều đó thuộc về Thiên Chúa, mà là dấn thân hết mình để bảo vệ nó kịp thời cũng như trong trường hợp bị đe dọa, mỗi khi nó bị đe dọa.
Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch
“Chúa nhạy cảm với trái tim, chứ không với lý trí”
Tông thư nhân dịp 400 năm ngày sinh của triết gia Blaise Pascal
