Chôn cất Đức Bênêđictô XVI xong để lại Đức Phanxicô một mình, không ràng buộc
Những người cánh tự do ủng hộ Đức Phanxicô, một giáo hoàng không bao giờ e ngại thực thi quyền lực, giờ đây họ dự trù cho một thời kỳ thay đổi bùng nổ muộn.
Đức Phanxicô trong tang lễ Đức Bênêđictô XVI ngày thứ năm 5 tháng 1-2023. / Andrew Medichini/Associated Press
nytimes.com, Jason Horowitz, 2023-01-07
Kể từ ngày ở trên cương vị giáo hoàng cách đây gần mười năm, Đức Phanxicô đã phải phải giải quyết một vấn đề phức tạp chưa từng có trong Giáo hội công giáo la mã: cùng sống ở Vatican với người tiền nhiệm về hưu của mình. Những người ủng hộ Đức Phanxicô cố gắng giảm thiểu sự bất thường giữa hai giáo hoàng, nhưng điều này cũng tạo hoang mang, đặc biệt khi những người theo đường lối bảo thủ của giáo hoàng danh dự Bênêđictô XVI tìm cách che đậy sự phản đối mạnh mẽ của họ trong chiếc áo chùng trắng của nhà lãnh đạo của họ.
Bây giờ sau khi chôn cất Đức Bênêđictô XVI xong, Đức Phanxicô người không bao giờ ngại ngùng khi thực thi quyền lực, lần đầu tiên ngài không bị ràng buộc.
Tổng giám mục Oswald Gracias, tổng giáo phận Mumbai nói khi ngài ở Quảng trường Thánh Phêrô trước tang lễ: “Bây giờ, tôi chắc chắn ngài sẽ thúc đẩy.”
Những người cánh tự do ủng hộ Đức Phanxicô, họ thường ngần ngại trước việc thúc đẩy các cải cách lớn đang mong chờ cho một thời kỳ thay đổi bùng nổ muộn.
Nhà báo Gerard O’Connell, đặc phái viên của trang America ở Vatican tin rằng, “ngài đã suy tính trước”: “Điều thay đổi bây giờ là phe đối lập sẽ không có nhân vật để họ tập hợp, để họ thao túng, Đức Bênêđictô XVI. Đức Phanxicô có một chương trình nghị sự rất rõ ràng.”
Nhà báo O’Connell, tác giả quyển “Cuộc bầu chọn giáo hoàng Phanxicô: Câu chuyện bên trong Mật nghị đã thay đổi lịch sử,” đã hình dung tương lai trước mắt của các quyết định nhân sự nhanh chóng hơn và đặt nhiều giáo dân hơn lên nắm quyền. Ông nói đó là một tài liệu mới về luân lý, tính dục và ngừa thai. Ông cũng dự đoán việc xem xét lại các vấn đề lớn.
Thánh lễ tại Đền thờ Thánh Phêrô năm 2015. Dù từ nhiệm, Đức Bênêđictô XVI vẫn có ảnh hưởng trong Giáo hội. Tony Gentile/Reuters
Đức Phanxicô đã cho phép tranh luận về các chủ đề quan trọng mà trước đây cấm kỵ, như hội nhập hơn với người đồng tính, trao cho phụ nữ những vai trò lớn hơn trong Giáo hội. Năm 2021, ngài dường như sẵn sàng cho phép các ông đã lập gia đình ở những vùng xa xôi như Amazon được làm linh mục. Và khi đó đã có một biểu hiện chống đối bất ngờ từ Đức Bênêđictô XVI hoặc từ những người nói nhân danh ngài, có lẽ đã góp phần làm cho Đức Phanxicô rút lui, ngài để cánh cửa mở.
Vốn đã triệt để, quyền lãnh đạo của Đức Phanxicô trong Giáo hội ngày càng được củng cố bởi hệ thống phân cấp theo hình ảnh của ngài. Từ đây đến cuối năm, gần như chắc chắn Đức Phanxicô sẽ họp công nghị hồng y để chọn hồng y. Vì thế các giám mục được chọn sẽ chiếm hai phần ba Hồng y đoàn, túc số cần thiết để bầu chọn giáo hoàng tiếp theo.
Con số này có thể còn cao hơn nữa nếu ngài còn nắm quyền cho đến cuối năm 2024, khi cuộc họp thứ hai trong số hai cuộc họp lớn của các giám mục trên thế giới mà ngài triệu tập sẽ kết thúc. Cái gọi là Thượng hội đồng, bị những người thân Đức Bênêđictô XVI chê bai, là chu toàn tầm nhìn của Đức Phanxicô nhằm thúc đẩy sự đồng thuận cho những thay đổi lớn trong giáo hội.
Dù tất cả vẫn còn trong tương lai, nhưng điều gần như chắc chắn, đó là Đức Phanxicô mong muốn chấm dứt những bất bình trong quá khứ. Ngày thứ sáu, một ngày sau tang lễ Đức Bênêđictô XVI, ngài dường như cố gắng dập tắt sự càu nhàu của những người trung thành với Đức Bênêđictô, họ chỉ trích ngài nói ngắn gọn về Đức Bênêđictô XVI trong bài giảng và nhiều lần đã làm giáo hoàng danh dự thất vọng trong mười năm qua, khi trích dẫn chính lời của Đức Bênêđictô XVI về việc tránh xa những điều tầm thường và trần tục và đặt đức tin lên trên tất cả.
Trong một nhận xét đã được giải thích rộng rãi ở Vatican như một phản ứng trực tiếp với những lời phàn nàn của tổng giám mục thư ký riêng Georg Gänswein của Đức Bênêđictô XVI, Đức Phanxicô giảng trong thánh lễ, “Chúng ta thờ phượng Thiên Chúa chứ không thờ chính mình; chúng ta thờ phượng Thiên Chúa chứ không thờ thần tượng giả dối bị quyến rũ bởi sự quyến rũ của uy tín hoặc quyền lực, hoặc quyến rũ của tin tức giả.”
Kỷ nguyên mới cũng kết thúc công việc kỳ lạ của những người có trách nhiệm trong Giáo hội phủ nhận bất kỳ sự khó xử nào trong thời hai giáo hoàng.
Hồng y Gracias nói, có tính liên tục giữa Đức Bênêđíctô, người mà ngài ngưỡng mộ và đã phong hồng y cho ngài và Đức Phanxicô, người mà ngài nghĩ là Đức Bênêđíctô luôn là người ủng hộ.
Hồng y Juan José Omella của Tây Ban Nha cho biết trong ngày tang lễ của Đức Bênêđictô XVI: “Đức Phanxicô không bị ảnh hưởng.”
Tổng giám mục Mario Iceta Gavicagogeascoa, giáo phận Burgos, Tây Ban Nha đồng ý: “Không có hai giáo hoàng. Đức Bênêđictô XVI đã về ở ẩn ở đan viện Mẹ Giáo hội, vì vậy chỉ có một giáo hoàng, giáo hoàng Phanxicô.”
Nhưng sau cái chết của Đức Bênêđictô XVI, mọi tính toán ở Vatican rõ ràng đã thay đổi.
Ngày thứ năm 5 tháng1, giám mục người Pháp Jean-Yves Riocreux cho biết: “Thật khó để có hai giáo hoàng hưu trí.”
Điều khác biệt chính với Đức Phanxicô sau cái chết của Đức Bênêđictô là “bây giờ ngài có thể từ chức.”
Trong khi Đức Phanxicô đã nghĩ đến viễn cảnh nghỉ hưu, các nhà phân tích của Vatican nói, nếu sức khỏe của ngài vẫn ổn định và ngài tiếp tục yêu quý công việc, thì ngài sẽ không vội vàng giao mọi việc cho người kế vị, người có thể xóa bỏ di sản của ngài, giống như ngài đã làm với Đức Bênêđictô.
Thật vậy, những người bảo thủ chỉ trích Đức Phanxicô đã lo sợ điều tồi tệ nhất.
Ông Rod Dreher, một người theo chủ nghĩa truyền thống cực hữu đã rời Giáo hội nhưng vẫn tích cực hoạt động trong đường lối của mình, ngày thứ năm ông viết trên Twitter điều mà ông xem là bài giảng tầm thường của Đức Phanxicô đối với Đức Bênêđictô XVI: “Dường như Đức Phanxicô đã tuyên bố ‘năm zero’, giã từ tất cả những chuyện này, v.v.. Thời gian xấu sẽ đến với người công giáo chính thống trung thành.”
Nhưng một số nhà phân tích Vatican có ý kiến ngược lại, theo đó bây giờ Đức Phanxicô sẽ không là lực lượng duy nhất có bàn tay tự do. Họ nói, những người bảo thủ và những người theo chủ nghĩa truyền thống thất vọng sẽ không còn cảm thấy bị Đức Bênêđictô XVI trừng phạt, ngài lúc nào cũng nâng đỡ cho Đức Phanxicô bằng cách nói họ hãy làm dịu đi. Thay vào đó, với việc Đức Phanxicô đã giáng búa xuống các thánh lễ la-tinh cổ kính yêu thích của họ, một số người dự đoán họ sẽ tiến hành một cuộc chiến thậm chí còn công khai hơn để chống lại Đức Phanxicô.
Thánh lễ la-tinh năm ngoái tại Đền thánh Joseph ở Detroit. Đức Phanxicô phản đối việc sử dụng tiếng la-tinh cho nghi thức, ngay cả khi một số người bảo thủ đã tìm cách làm sống lại truyền thống.. Nick Hagen / The New York Times
Đức Phanxicô dường như không quá lo lắng. Ngài gần như phớt lờ những lời chỉ trích của họ, năm 2019, ngài trả lời câu hỏi về khả năng ly giáo của những người bảo thủ trong Giáo hội công giáo: “Tôi cầu nguyện để không ly giáo, nhưng tôi không sợ.”
Ông O’Connell nói, hơn cả phe đối lập bảo thủ, điều đã cản Đức Phanxicô trong các vấn đề lớn là việc đi tìm đồng thuận của tập thể để đưa toàn thể Giáo hội tiến tới những thay đổi lớn. Ông nói: “Mục đích của ngài là giữ sự hiệp nhất của Giáo hội và đó là điều ngược lại.”
Đức Phanxicô hy vọng sẽ có được đồng thuận, hoặc một điều gì đó gần giống như vậy, qua hai cuộc họp lớn của các giám mục trong hai năm tới. Nhưng ở Vatican, hai năm là đủ thời gian để có điều gì đó không ổn xảy ra và làm cho Đức Phanxicô chậm lại.
Trước sự thất vọng của những người chỉ trích mình, Đức Phanxicô cho thấy sự nhạy bén về chính trị, hiểu biết về truyền thông và một bề ngoài bình tĩnh trước những vụ bê bối và khủng hoảng đã làm cho Đức Bênêđictô đi khập khiễng trong suốt 8 năm làm giáo hoàng của mình.
Đức Bênêđictô XVI thường vấp phải những sai lầm chính trị. Ngài công khai thừa nhận ngài không phải là nhà quản trị và thích sách vở thần học hơn là mục tử quyền năng nhất thế giới. Chung quanh ngài là những người Ý mưu mô ở Giáo triều, bộ máy quan liêu la-mã cai trị Giáo hội, cuối cùng ngài đã từ nhiệm giữa những vụ tai tiếng âm thầm ở Vatican, kể cả việc một quản gia đánh cắp tài liệu của ngài.
Ngược lại, Đức Phanxicô dựa vào một số giáo sĩ tin cậy, thường là các tu sĩ Dòng Tên, những người hoạt động bên ngoài cơ cấu quyền lực truyền thống của Vatican. Ngài cho thấy có khả năng phục hồi sau những sai lầm và xoay sở để ngăn chặn âm mưu thông thường của Vatican bằng sự kết hợp với những người được ngài tuyển chọn tốt và cách quản lý nghiêm ngặt.
Nếu với Đức Bênêđictô XVI, ngài chỉ mấp máy, thì với Đức Phanxicô, sẽ có người mất ghế.
Hồng y Giovanni Angelo Becciu đã bị Đức Phanxicô cách chức năm 2020 sau khi dính líu vào một vụ tai tiếng tài chính. / Guglielmo Mangiapane/Reuters
Khi vụ tai tiếng xấu hổ bùng nổ năm 2020 về việc dùng sai quỹ để mua tòa nhà ở London, Đức Phanxicô đã công khai làm nhục một trong những hồng y hàng đầu của ngài và tước bỏ các đặc quyền hồng y kể cả việc bỏ phiếu trong mật nghị.
Trong cuộc khủng hoảng thực chất hơn, khi Đức Phanxicô đứng về phía các giám mục của ngài ở Chi-lê một cách sai trái trong các vụ lạm dụng tình dục, ngài cáo buộc các nhà báo “vu khống”, nhưng chính ngài đã đảo ngược chính mình, ra lệnh điều tra và đã đồng ý cho một số giám mục từ chức.
Ông Joshua J. McElwee, biên tập viên của The National Catholic Reporter nói: “Ngài cho thấy có một khả năng đáng kinh ngạc trong việc thay đổi suy nghĩ và thích nghi với việc biết mình đã sai.”
Hay như nhà báo John L. Allen Jr., biên tập viên của Crux, trang chuyên đưa tin về Vatican và Giáo hội công giáo cho rằng, về mặt chính trị, Đức Phanxicô và nhóm của ngài “có thể thấy một vụ đắm tàu sắp xảy ra, và cố gắng vượt lên trước theo cách mà Đức Bênêđictô XVI và nhóm của ngài không bao giờ có thể làm được.”
Sự hiểu biết về quản lý khủng hoảng, chương trình nghị sự rõ ràng và phe đối lập bảo thủ hiện đang bị phân tán đã đặt Đức Phanxicô vào một vị trí để thực hiện những thay đổi mà những người ủng hộ ngài rất mong muốn.
Linh mục Alberto Fernandez ở Madrid đến Rôma dự tang lễ của Đức Bênêđictô XVI nói: “Theo thời gian, việc nhìn thấy hai giáo hoàng ở Vatican đã trở nên bình thường”. Bây giờ có một lần nữa, linh mục mong thấy Đức Phanxicô đi trên con đường cũ: “giáo hoàng Phanxicô đã gần 10 năm.” “Đó là sự thay đổi.”
Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch
Bài đọc thêm: Ratzinger đích thực
