Tố cáo giới ưu tú là “ma quỷ” và một Quốc gia huyền bí “sâu đậm”, phong trào QAnon có tự xem mình là một tôn giáo không? Tại Thụy Sĩ, nó đã có dấu ấn trong giới Thời đại Mới (New Age).
cath.ch, Dominique Hartmann, Le Courrier, 2020-11-29
Chữ Q của QAnon đã trở thành điểm tập hợp của những người theo thuyết âm mưu, một cuộc họp ủng hộ Trump ở Hoa Kỳ © Keystone
Xuất hiện năm 2017 tại Hoa Kỳ, từ đó phong trào QAnon lan sang Châu Âu và Thụy Sĩ. Trung tâm Thông tin về các Tín ngưỡng Liên bang (CIC) đã quan tâm đến nó, xem QAnon là “chòm sao các chủ đề được một phong trào với những đường viền mờ ám bảo vệ” và xem thế giới như “một sự tích tụ khổng lồ của những âm mưu cần được tiết lộ”. Nếu các chủ đề của QAnon ở Hoa Kỳ đã được các giáo phái phúc âm phát tán – họ là những người ủng hộ tổng thống Donald Trump, thì chính trong môi trường Thời đại Mới các chủ đề này đã tìm được tiếng vang mạnh mẽ ở Thụy Sĩ. Theo Trung tâm CIC, tác động của các môi trường thuộc giáo phái phúc âm của Thụy Sĩ cần được chứng minh.
Bà Manéli Farahmand, giám đốc và tiến sĩ nhân học xã hội về tôn giáo, ông Mischa Piraud, nhà nghiên cứu tại Trung tâm CIC, và bà Sybille Rouiller, cộng tác viên khoa học tại CIC trả lời các câu hỏi của báo Courrier.
Phong trào QAnon có phải là một phong trào tôn giáo không?
Chòm sao QAnon nằm ở ngã tư của các xu hướng khác nhau, giữa chủ nghĩa thiên niên kỷ và Thời đại Mới (một số nhà nghiên cứu nói đây là ‘thuyết âm mưu’). Chúng tôi thấy ở đây các ý tưởng về “sự chuyển đổi”, về sự “thức tỉnh vĩ đại”, và một chiều hướng không tưởng với niềm tin vào một tương lai có tiềm năng, luân phiên. Chủ nghĩa thiên niên kỷ là trào lưu chúng ta đặc biệt thấy trong các phong trào tôn giáo mới (NMR) – một thuật ngữ được tích hợp vào ngôn ngữ xã hội học của những năm 1970-1980 để tránh từ “tà phái” bị hiểu theo nghĩa tiêu cực. Nó cho thấy sự nở rộ của các phong trào – có thể nhìn thấy ở phương Tây sau Thế chiến Thứ hai – pha trộn nhiều hành vi chiếm hữu và phản di sản văn hóa khác nhau. Địa vị và vai trò của họ thường bị môi trường thế tục đặt nghi vấn.
QAnon có thể được ví như một phong trào tôn giáo mới (NRM) nếu chúng ta xem, giữa những chuyện khác, trong báo cáo chống các thể chế đã có của nó. Những chuyện họ tin thì rất nhiều: chúng liên quan đến các hình thức dấn thân mạnh mẽ đôi khi dẫn đến cô lập, đổ vỡ và chia rẽ gia đình và họ chọn một tư thế căng thẳng với các chuẩn mực xã hội.
Các phong trào tôn giáo thường có các nhà lãnh đạo có căn tính, có sức lôi cuốn. Ẩn danh Q có thể đóng vai trò này không?
Q – ở Mỹ, chữ Q chỉ định việc thanh tra “bí mật quốc phòng” ban đầu họ tự trình bày mình như người tố cáo ẩn danh. Chỉ hoạt động trên internet, cho đến bây giờ nó vẫn là một thực thể bí ẩn mà chúng ta vẫn chưa biết danh tính thực sự. Nó cũng có thể là một người hay một tập thể. Ngay cả khi Q mang một thông điệp có chiều hướng tôn giáo, nó vẫn thiếu tiêu chí về tính mẫu mực, và không đưa ra một lối sống hay một hệ thống gia nhập chính thức, như các nhà lãnh đạo có uy tín thường làm trong các phong trào (mới). Có một vấn đề đáng nghi ngờ là liệu sức hút biểu tượng của hình ảnh này có đóng được vai trò thống nhất hay định danh nơi những người ủng hộ phong trào này hay không. Nó cũng có thể được định danh như một “nhân vật thần thoại sáng lập”.
Các tôn giáo giao một vai trò cho tín ngưỡng: đây cũng là trường hợp này phải không?
Thật vậy, các tôn giáo, như QAnon, được xây dựng dựa trên “các kiến thức được tiết lộ”. Các chủ đề của phong trào này đưa ra ‘bằng chứng’ không thể xác minh được, xuất phát từ một nguồn phủ một bí ẩn nào đó. Sự tương phản giữa kiến thức được tiết lộ này và sự nhấn mạnh trên “tinh thần phản biện” là rất nổi bật. Đầu tiên, nguồn của tiết lộ này là ẩn danh. Thứ hai, không có tuyên bố nào của QAnon có thể kiểm chứng được. Các phát biểu của những người ủng hộ nó ở Thụy Sĩ đặc trưng qua mối quan hệ không rõ ràng với khoa học: vừa bị cáo buộc là bị “Big Pharma” chi phối và vừa là nguồn quyền lực của uy quyền (chúng ta không còn có thể đếm được số lượng chuyên gia trích dẫn). Hơn nữa, những chủ đề này đã bị khóa và bất kỳ mâu thuẫn nào đưa đến sẽ bị loại bỏ lập tức vì như trường hợp của “Quốc gia sâu đậm” và ”kỹ thuật xã hội” của nó.
Các tín ngưỡng này bao gồm cả âm mưu của người theo chủ nghĩa Satan.
Nếu thuyết âm mưu ma quỷ này dựa trên các thuyết âm mưu xưa cũ hơn, thì nội dung của thuyết QAnon – những ý tưởng về ngày tận thế, về sự xuất hiện của một nhân vật cứu rỗi, tính hai mặt thiện / ác, sự tồn tại của Satan – cũng nó đề cập đến tôn giáo hoặc ít nhất là các cấu trúc tâm linh. Theo nhà xã hội học S. Jonathon O’Donnel (chuyên gia nghiên cứu về người Mỹ), việc buộc tội Satan có thể được giải thích qua vai trò của thuyết quỷ học lấy cảm hứng từ đặc sủng kitô giáo trong lĩnh vực này. Ngoài ra, chủ nghĩa thiên niên kỷ QAnon công bố một sự cứu rỗi cuối cùng thông qua chính trị: họ kêu gọi các cá nhân thức tỉnh, đi đến các hành động tập thể. Một lần nữa, bằng cách tạo ra con đường cứu rỗi này, QAnon đang nổi lên như một nhà sản xuất của một hệ thống tôn giáo.
Tác động của các chủ đề của QAnon trên nước Thụy Sĩ là gì?
Cho đến năm 2020, cử tọa của các chủ đề QAnon vẫn giới hạn trong các lĩnh vực chính trị hóa gần với cánh hữu cực đoan. Bối cảnh sức khỏe của đại dịch Covid sẽ tạo ra một sự nhiệt tình rộng lớn. Nếu như ở Hoa Kỳ, QAnon gắn liền với các trào lưu phúc âm và lôi cuốn thì ở Thụy Sĩ vùng nói tiếng Pháp, các chủ đề của nó lan truyền trong các phong trào tâm linh mới, liệu pháp thay thế và các phong trào tôn giáo mới (NMR). Các thông điệp được làm dịu bớt nhưng được truyền bá tốt. Người ta ghi nhận có một hội tụ các mối quan tâm giữa QAnon và một số nam nữ diễn viên trong giới trị liệu Thời đại Mới.
Chòm sao QAnon truyền cảm hứng cho nhiều nhân vật Thụy Sĩ nhưng tác động của nó vẫn còn khó định lượng, do mức độ gia nhập khác nhau, các cách cải tổ khác nhau. Một người có thể gia nhập vào một yếu tố biệt lập hoặc một lý thuyết nói chung, mà không nhất thiết phải chấp thuận tất cả các luận điểm. Tuy nhiên, chúng tôi quan sát thấy các phân nhánh QAnon ở Thụy Sĩ nằm trong vùng gần với môi trường hoài nghi, chống các biện pháp nhằm ngăn chận Covid, chống hệ thống” (giới hạn ở đây với các chủ đề chống 5G, chống vắc xin). Ở tầm mức chính trị, gần đây trên QAnon xuất hiện một số trong các bài phát biểu của các thành viên Liên hiệp Dân chủ trung tâm, UDC.
Phong trào này chịu trách nhiệm với các hành vi bạo lực. Chúng ta có nên lo sợ các lệch lạc ở Thụy Sĩ không?
Các luận điểm của QAnon thực sự đã được biện minh, thậm chí có động cơ, các hành vi tội phạm trên khắp thế giới (chủ yếu ở Hoa Kỳ). Nếu cho đến nay những hành vi như vậy vẫn chưa được báo cáo ở Thụy Sĩ, thì nguy cơ các lệch lạc vẫn tồn tại. Việc tuân thủ những lý thuyết này có thể có những tác động xã hội như nguy cơ cắt đứt và cô lập. Cũng có thể xảy ra hiệu ứng phân cực hóa các cuộc tranh luận ở nơi công cộng. Sau cuộc bầu cử tổng thống Hoa Kỳ, người ta dự trù có các tác động chính trị, đặc biệt trong một cuộc chiến pháp lý có thể xảy ra từ đây đến ngày 20 tháng 1 năm 2021, ngày bàn giao giữa hai ứng cử viên Trump và Biden.
Nhưng ông Joe Biden cũng đề xuất một kế hoạch hành động mới để đối phó với cuộc khủng hoảng Covid-19. Nếu ông áp dụng các biện pháp bảo vệ mới, thì chắc chắn sẽ thách thức các phong trào chống mang khẩu trang, chống vắc xin và QAnon sẽ phản ứng mạnh mẽ trên vấn đề này. Tuy nhiên, rất khó để dự đoán phản ứng các cảm tình viên Âu châu của QAnon trong những tuần tới hay tiên liệu bất kỳ các sai lệch nào. Diễn biến của cuộc khủng hoảng Covid và các hậu quả pháp lý và truyền thông của cuộc bầu cử Mỹ chắc chắn sẽ đóng một vai trò lớn.
Cơ quan có nhận được yêu cầu từ gia đình hoặc người thân của những người gia nhập vào các luận điểm của thuyết âm mưu chưa?
Từ một thời gian gần đây, Trung tâm Thông tin về các Tín ngưỡng Liên bang CIC có nhận, đúng. Về QAnon, các gia đình hoặc những người lo lắng cho người thân hoặc người quen biết có gia nhập vào các thuyết này. Trong trường hợp này, chúng tôi cung cấp hồ sơ thông tin và các khuyến nghị để duy trì liên lạc và đối thoại. Các lời khuyên này có sẵn trên trang web chúng tôi. Nhờ mạng lưới các Trung tâm Thông tin Châu Âu và Canada của chúng tôi, CIAOSN (Brussels) và Info-Secte (Montreal) – hai tổ chức cũng chú ý đến hiện tượng này – CIC có thể dự đoán các sự kiện và xu hướng nhất định.
Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch
Bài đọc thêm: Đọc các chuyện thực tế theo thuyết âm mưu
Thuyết âm mưu: “Đức tin của chúng ta không bao gồm các điều ẩn giấu”
