Cho dù một giám mục Trung Quốc bị cầm tù nhiều năm vừa qua đời trong tình trạng mất tự do, vẫn có các dấu hiệu lẫn lộn cho thấy Cộng hòa Nhân dân Trung Quốc muốn thúc đẩy quan hệ với Tòa Thánh.
Bước đầu tiên là đáp từ của ngoại trưởng Trung Quốc với bức điện tín giáo hoàng Phanxicô gởi cho Tập Cận Bình, chủ tịch Trung Quốc đại lục, trong chuyến bay từ Phi Luật Tân về Roma, ngang qua không phận nước này.
Và một vài ngày sau, 21 tháng 1, Hoa Xuân Ánh, một phát ngôn viên của bộ ngoại giao, nói rằng chính quyền Trung Quốc ‘sẵn sàng đối thoại xây dựng với Vatican dựa trên các nguyên tắc thích đáng.’
Bà Hoa cũng thêm rằng, ‘Trung Quốc luôn luôn thành tâm thúc đẩy quan hệ với Vatican, và đã có những nỗ lực nhắm đến mục tiêu này.’
Những lời của bà Hoa một lần nữa xác nhận chính sách mới về tôn giáo được được áp dụng bởi Tập Cận Bình, chủ tịch nước Trung Quốc từ tháng 3, 2013.
Một viên chức Vatican phụ trách đối thoại với Trung Quốc, hôm 04 tháng 2, đã trả lời CNA rằng ‘khi người Trung Quốc muốn thay đổi chính sách, họ thường bắt đầu bằng việc đưa ra tuyên bố từ các cấp giữa, để dò xem phản ứng của người dân.’
Đây là lý do vì sao những lời của bà Hoa được xem là ‘một kiểu thăm dò, để nhằm làm cho người dân Trung Quốc tin tưởng vào quan điểm mới của nước này về quan hệ với Tòa Thánh.’
Bất chấp những điểm mở này, thời điểm Trung Quốc và Tòa Thánh sẽ có bang giao vẫn còn rất xa.
Bước cụ thể đầu tiên để cải thiện quan hệ có thể là một đồng thuận giữa Tòa Thánh và Trung Quốc về các vấn đề như tự do tôn giáo và tự do thờ phượng.
Một trong những đường hướng ngoại giao của Vatican là tìm kiếm ‘sự tự do hợp lý’
Giáo hội ở Trung Quốc thường chia rẽ, giữa ‘Giáo hội nhà nước, Liên hiệp Ái quốc, có quan hệ với chính quyền’ với một ‘Giáo hội hầm trú, bị bách hại, và các giám mục không được chính quyền Trung Quốc thừa nhận.’
Liên hiệp Ái quốc, trong nhiều năm qua, đã phong các giám mục trái phép mà không có sự phê chuẩn của Roma. Mặt khác, có nhiều giám mục được Vatican tấn phong nhưng lại không được chính quyền Trung Quốc thừa nhận.
Chính quyền Trung Quốc cũng đã độc đoán xóa bỏ một vài giáo phận, và tự mình thiết kế các giáo phận có giám mục vốn không tương khớp với Niên giám Tòa thánh.
Tất cả các vấn đề này phải được nêu ra trong ‘thỏa thuận Vatican-Trung Quốc’ có thể có.
Một vấn đề khác nữa là cách hành xử của chính quyền với các linh mục và giám mục trung thành với Roma.
Tin mới ngày 31 tháng 1 cho biết, giám mục Cosmas Shi Enxiang của Dịch huyện, đã qua đời sau 14 năm bị cầm tù, không xét xử, tại một nhà tù bí mật. Gia đình của ngài được thông báo tin tử ngày hôm sau, và không còn thêm thông tin gì nữa. Giám mục Shi được 94 tuổi, và lần đầu tiên bị cầm tù là vào năm 1954, nhiều lần được thả ra rồi bị bắt lại, tổng cộng ngài sống hơn 30 năm trong tù.
Bây giờ, khi giám mục Shi đã qua đời, thì chỉ còn giám mục James Su Zhimin của Bảo Định là giám mục đồn trú duy nhất đang bị giam cầm bí mật. Ngài đã bị chính quyền Trung Quốc bắt giam từ năm 1997.
Viên chức Vatican cho biết, các vụ cầm tù và cái chết như thế, ‘đã bị các dòng truyền thông chính bưng bít, có lẽ là bởi không muốn làm rạn nứt quan hệ với siêu cường kinh tế Trung Quốc. Nhưng, về lẽ tất yếu, tình trạng như thế này phải được tiết lộ rõ ràng.’
Tòa Thánh đã quyết tâm lo cho người Công giáo ở Trung Quốc, muốn bảo vệ và giúp đỡ các Kitô hữu bị bách hại ở nước này, và do đó quan hệ Vatican và Trung Quốc cứ bấp bênh lên xuống.
Sau thư của Đức Bênêđictô XVI hồi năm 2007 gởi cho người Công giáo ở Trung Quốc, quan hệ đôi bên dường như được cải thiện, với việc bổ nhiệm các giám mục được chấp thuận bởi cả Vatican và chính quyền Trung Quốc.
Dù thế, sau khi Tập lên nắm quyền, cộng với việc phong giám mục cho cha Taddeo Ma Daqin ở Thượng Hải, đã cho thấy quan hệ đôi bên không dễ gì tốt đẹp ngay được.
Giám mục Ma là một phần của Liên hiệp Ái quốc, nhưng sau khi được phong giám mục, ngài đã rời bỏ liên hiệp này, và từ đó bị chính quyền quản thúc.
‘Các việc phong chức trái phép diễn ra theo một lý lẽ thật khó giải thích. Chúng có thể được quyết định ở tầm mức địa phương, nên tôi không loại trừ khả năng các vụ phong chức trái phép là một lời đáp trả nội bộ đối với mong muốn của Tập Cận Bình là phát triển quan hệ với Tòa Thánh. Khi tình trạng sự việc đã trở nên cố định, thì thật khó để thúc đẩy mọi người thay đổi sang một tình trạng mới.’
Về phía mình, Vatican cởi mở nhất định đối với các bước tiến xa hơn để đạt đến quan hệ bang giao trọn vẹn, bất chấp việc Tòa Thánh vẫn còn đại diện giáo hoàng ở Đài Loan, một cái gai trong mắt Trung Quốc đại lục.
Dù vậy, các bước tiến sẽ được thực hiện với sự cẩn trọng. Nhưng Tòa Thánh và Trung Quốc dường như đã xích lại gần hơn một chút rồi.
J.B. Thái Hòa chuyển dịch từ CNA
