Sự ghen tị giữa anh chị em: làm thế nào để loại bỏ?
famillechretienne.fr, Marie-Laure Semnon, Tiến sĩ xã hội học và nhân học, 2025-11-19
Ảnh Adobe
Sự ghen tị giữa anh chị em trong gia đình là điều không thể tránh khỏi. Không phải lúc nào cha mẹ cũng nhận ra những tổn thương do các mâu thuẫn này gây ra. Tiến sĩ xã hội học và nhân học Marie-Laure Semnon đưa ra một số phương cách để xoa dịu các xung đột này.
Cứ để ghen tị được bộc lộ
Ông bà Richard và Élisabeth quan sát thấy nghịch lý này: “Nếu cha mẹ mong muốn sự ghen tị giữa anh chị em không đầu độc cuộc sống của chúng, cha mẹ nên khuyến khích các con nói ra, nếu các con chịu đựng nhiều về mặt tình cảm và đôi khi cả thể chất, đó là điều không tốt, cần phải nói lên. Vì không có giải pháp thần kỳ nào để tránh ghen tị, nên phủ nhận nó không mang lại lợi ích gì. Nhiều người nghĩ: ‘Con cái chúng ta cãi nhau sao, chúng yêu thương nhau mà. Chúng cãi nhau, vậy là chúng ghét nhau sao?’ Tuy nhiên, chúng tôi nhận thấy, cứ khăng khăng bắt trẻ con không được ghen tị nhau, cuối cùng chúng sẽ ghét nhau; nhưng nếu được phép ‘ghét nhau’, cuối cùng chúng sẽ yêu thương nhau. Ông nội Richard giàu kinh nghiệm đồng ý: ‘Qua các cuộc tranh cãi, trẻ em thử thách nhau, thách thức tính cách của nhau, sau đó chúng có thể hòa giải và yêu thương nhau nhiều hơn!’”
Khai thông cảm xúc tiêu cực
Ngay cả khi trẻ con biết chúng có thể nói lên sự ghen tị, nhưng không phải lúc nào chúng cũng tìm được từ ngữ để diễn tả. Khi chúng ta giúp một đứa trẻ ghen tị thể hiện cảm xúc, chúng sẽ cảm thấy được thấu hiểu và dần dần buông bỏ oán giận. Benoit càu nhàu: “Con luôn đưa Nicolas đi mua sắm nhưng không bao giờ Nicolas đưa con đi, thật không công bằng!” Bà Monique trả lời con: “Lần trước con đi với mẹ. Con muốn mẹ dành nhiều thì giờ cho con nhiều nhất có thể phải không. Con thích đi để đẩy xe cho mẹ phải không?” Bà đã thuyết phục được con, bà hiểu cảm nhận của con mà không phán xét. Và Benoit có buổi chiều mua sắm bình yên với mẹ.
Đừng so sánh
Ngay từ khi sinh ra, các lời so sánh liên tục xuất hiện trong phòng sinh: “Con nhỏ hơn em con… Con bú không bằng anh con… Con ngủ ngon hơn.” Cho dù cha mẹ đã thề sẽ không bao giờ so sánh con cái, nhưng cha mẹ phải giữ lời hứa – đặc biệt khi mệt mỏi và thất vọng ập đến! “Con không bao giờ làm giường… ở tuổi con, chị của con đã làm lâu rồi!… Em trai con sạch hơn con.” Trước những lời nói như vậy, đứa trẻ bắt đầu nghĩ người kia được yêu thương hơn mình, và bắt đầu ghét người kia. Như thế, bất kỳ lời khen nào dành cho người kia đều bị cho là lời trách móc mình. Cha mẹ nên dành thì giờ để nói chuyện với đứa con cảm thấy “kém cỏi”, như thế cha mẹ sẽ giúp con giảm bớt nỗi sợ mà những so sánh vụng về tạo ra.
Các nhà tâm lý học hướng sự chú ý của cha mẹ đến những so sánh “tích cực”: Ít nhất con không giống anh con, con không quên dọn giường. Con đọc nhạc nhanh quá! Giá mà em gái con được như con! Nhưng như thế cũng có thể khơi dậy ghen tị. Và ngay cả khi đứa trẻ trân trọng những điều đó, chúng vẫn có nguy cơ khơi dậy tinh thần cạnh tranh, thường gây tác hại.
Cách tiếp cận tốt nhất là mô tả tình huống theo cách bạn nhìn nhận hoặc cảm nhận: “Sáng nay con chưa làm giường; con đã quên nhiều lần rồi. Mẹ thất vọng; mẹ biết con hoàn toàn có thể làm được. Mẹ mong con sẽ làm ngày mai.” Hoặc ngược lại: “Mẹ rất vui khi thấy con luôn làm giường.” Điều quan trọng là khen con nhưng không nhắc đến anh chị em của con.
Cho mỗi đứa con thấy chúng được yêu thương vì chính con người của chúng
“Dù ở bàn ăn, trên xe hơi hay khi đi mua sắm, hai cô con gái của chúng tôi, chỉ cách nhau mười sáu tháng, đều được đối xử như nhau.” Nhưng dù vậy, mẹ của hai cô thấy điều này không hiệu quả: “Các dấu hiệu ghen tị luôn có.” Trên thực tế, việc cố gắng hành động giống hệt nhau với mỗi đứa con là không thực tế. Tệ hơn, điều này có nguy cơ làm gia tăng sự ghen tị. Khi đứa bé nghĩ: “Mình có những gì các đứa trẻ khác có”, đứa trẻ ghen tị sẽ nghĩ: “Mình cũng giống như những đứa trẻ khác.” Chúng không còn nhận thức được rằng mình là duy nhất. Tốt hơn nên cho mỗi đứa trẻ theo nhu cầu của chúng (đó là định nghĩa của công bằng) hơn là cố gắng có được bình đẳng bằng mọi giá.
Vì vậy, thay vì trả lời: “Không, mẹ đảm bảo với con là các phần bằng nhau!” khi một trong các đứa con phàn nàn em mình có miếng bánh to hơn, bà có thể nói: “Sao con nói thế? Con vẫn còn đói à? Đúng là con rất thích chiếc bánh này mà,” bà không nhắc đến tên của cô em.
Sinh nhật là dịp tốt để tổ chức sinh nhật riêng cho từng đứa con… Bác sĩ tâm thần người Mỹ Bruno Bettelheim kể lại câu chuyện về một trong những bệnh nhân nhỏ tuổi của ông, em gái của cô bé chào đời vài ngày sau sinh nhật của cô, cha mẹ làm sinh nhật hai con cùng một ngày… chỉ cần vậy là đã khơi dậy ghen tị dữ dội. Ngay cả khi bạn có con sinh đôi, mỗi đứa đều nên có một ngày sinh nhật riêng.
Đừng giới hạn trẻ em trong một vai trò. Tất cả chúng ta đều đã từng giao cho con mình những vai trò. Vai trò ảnh hưởng đến trẻ (đôi khi theo hướng tích cực), nhưng cũng ảnh hưởng đến mối quan hệ của chúng với những người xung quanh. Henri, một kỹ sư máy tính, giải thích: “Tôi giao cho các con các vai trò khác nhau để mỗi đứa đều cảm thấy mình là một chuyên gia. Nên, con cả của tôi là thiên tài toán học của gia đình, con giữa là nghệ sĩ, con út là vận động viên tài năng.” Một ý nghĩ đáng khen ngợi, nhưng có nguy cơ chúng bị mắc kẹt trong hình ảnh này, như thế sẽ ngăn cản việc khám phá và phát triển các tài năng khác. Yann, chồng của Monique, thừa nhận đã phải đau khổ vì không thể học vĩ cầm: “Chị của tôi có năng khiếu âm nhạc, chị là nhạc sĩ của gia đình. Tôi chơi bóng đá… Trong một thời gian dài, tôi đã ghen tị với chị.” Một khác biệt về giới tính không được chấp nhận cũng có thể là nguồn gốc của ghen tị, đặc biệt khi vai trò được phân chia rạch ròi giữa con trai và con gái. Hoặc một loại “bẩm sinh” không được chấp nhận, cô Élisabeth nhớ lại: “Tôi là con út trong gia đình có năm cô con gái, tám năm sau khi tôi chào đời, cậu bé cuối cùng được sinh ra. Trước niềm vui quá mức của cha mẹ, tôi cảm thấy bị hạ bệ trong vai trò đứa con út, bị coi thường về mặt nữ tính. Tôi là cô gái “như con trai”, liên tục tìm kiếm sự chú ý của cha mẹ, trước khi cha mẹ hiểu và quan tâm đến tôi hơn một chút.”
Giải pháp thực sự duy nhất: giúp đứa trẻ ghen tuông thay đổi quan điểm. Bằng cả thái độ và lời nói, cha mẹ có thể góp phần làm giảm (nhưng không nhiều hơn thế) tần suất hoặc cường độ của những cơn ghen bộc phát. Tuy nhiên, giải pháp thực sự duy nhất là chống lại nỗi buồn mà đứa bé ghen tuông cảm thấy mỗi khi người khác có thứ mà chúng không có. Để có thể vui mừng trước thành công của người khác, trước tiên đứa bé phải biết trân trọng bản thân và hiểu thành công của người khác không hề tước đoạt vị trí của chúng: tình yêu của cha mẹ không giống như chiếc bánh để chia sẻ. Việc giáo dục trái tim của một đứa trẻ ghen tuông cần có thời gian.
Marta An Nguyễn dịch
Sự ghen tị giữa anh chị em: làm thế nào để loại bỏ?
“Họ sẽ không bao giờ bầu một người Mỹ làm Giáo hoàng”: Đức Lêô tâm sự trong một quyển sách sự kiện
