Vì sao Chính phủ Pháp mà không phải Giáo hội Công giáo làm chủ Nhà thờ Đức Bà Paris?
americamagazine.org, Bridget Ryder, 2024-12-04
Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, giữa, và phu nhân Brigitte Macron, bên phải đến thăm Nhà thờ Đức Bà Paris ngày 29 tháng 11 năm 2024, ở Paris. (Christophe Petit Tesson / AP)
Cách đây 5 năm, thế giới nín thở khi Nhà thờ Đức Bà Paris, một trong những nhà thờ nổi tiếng và được yêu thích nhất thế giới bị cháy và bây giờ công việc sửa chữa đã xong, thế giới lại nín thở ngắm công trình tuyệt tác được tái thiết! Tổng thống đã mời Đức Phanxicô đến dự ngày Nhà thờ Đức Bà Paris mở cửa lại nhưng ngài không đến được, ngài gởi bài phát biểu sẽ được đọc trước thánh lễ.
Người Công giáo Mỹ có thể ngạc nhiên khi thấy bàn tay của chính phủ Pháp quá lớn trong việc khôi phục. Tổng thống Emmanuel Macron đã phê duyệt để tái thiết, công việc được một Đại tướng Pháp giám sát. Tất cả nói lên một thực tế độc đáo là Nhà thờ Đức Bà Paris và nhiều nhà thờ ở Pháp là của Nhà nước và Giáo hội được sử dụng.
Bà Hélène de Lauzun, sử gia người Pháp giải thích: “Có hai sự kiện quan trọng giúp chúng ta hiểu được mối quan hệ độc đáo giữa Giáo hội và Chính quyền Pháp: Cách mạng Pháp năm 1789 và Hiến pháp Dân sự về Giáo sĩ năm 1790 có mối liên hệ chặt chẽ, một khởi đầu bạo lực của sự kết thúc chế độ quân chủ Pháp và nhà nước Công giáo, và sự nổi lên của nước Cộng hòa Pháp.
Khi các nhà cách mạng chống tôn giáo và chống giáo sĩ nắm quyền kiểm soát chính phủ, họ đặt đời sống tôn giáo ra ngoài vòng pháp luật, buộc các tu viện đóng cửa, kiểm soát các tu sĩ. Chỉ các giám mục, linh mục tuyên thệ trung thành với chế độ mới được tiếp tục làm sứ vụ của mình theo luật của từng bang.
Năm 1790, chính quyền cách mạng đã chiếm đoạt toàn bộ tài sản của Giáo hội và sau đó là chiếm một số bất động sản đáng kể và dùng nó để trả các khoản nợ của chính phủ. Nhiều nhà thờ, tu viện bị phá hủy, bỏ hoang hoặc biến thành nhà kho, thành kho vũ khí hoặc doanh trại quân đội.
Năm 1801, Napoléon Bonaparte lên nắm quyền. Ông lên ngôi hoàng đế, lễ tấn phong tại Nhà thờ Đức Bà Paris (theo truyền thống, các vua khác tấn phong ở Nhà thờ Reims.) Ông ký một hiệp định – thỏa thuận chính thức giữa Vatican và chính phủ – cho phép Giáo hội tiếp tục sứ mệnh bình thường ở Pháp và lấy lại nhiều tài sản. Đời sống tôn giáo được hợp pháp hóa. Bà De Lauzun cho biết thế kỷ 19 là thế kỷ phục hồi đáng khen ngợi của Giáo hội Công giáo.
Nhưng đầu thế kỷ 20 lại đánh dấu một Chính phủ xoay theo hướng thế tục hóa mạnh mẽ và có thái độ thù nghịch nặng với đức tin và Giáo hội. Vấn đề ai sẽ sở hữu và quản lý tài sản của Giáo hội được một đạo luật năm 1905 thông qua, thiết lập chủ nghĩa thế tục, hay thế tục hóa nhà nước. Một cuộc đấu tranh gay gắt giữa Giáo hội và Nhà nước dẫn đến sự rạn nứt trong quan hệ ngoại giao giữa Tòa thánh và nước Pháp, một đấu tranh gây chấn động trên toàn xã hội Pháp. Chính phủ đề xuất thành lập các cơ cấu Nhà nước để quản lý tài sản, kiểm kê, định giá tài sản Giáo hội. Bà De Lauzun cho biết, những tiếng nói cấp tiến nhất trong chính phủ muốn biến một số nhà thờ thành nơi hoạt động thế tục – trụ sở công đoàn, cơ sở thương mại, sàn giao dịch chứng khoán. Nhưng các nỗ lực này đã vấp phải sự phản kháng mạnh mẽ của người công giáo Pháp, một số đã chết trong cuộc chiến bảo vệ nhà thờ của họ.
Cuối cùng, giáo hoàng và các giám mục Pháp đề nghị với Chính phủ một thỏa thuận nhằm thành lập các hiệp hội giáo dân địa phương kết nối với hệ thống giáo phẩm để sở hữu và quản lý các tòa nhà của Giáo hội Pháp. Hai bên đồng ý với thỏa hiệp: Nhà nước có thể sở hữu các nhà thờ được xây dựng trước năm 1905 nhưng phải cung cấp tài chính để bảo trì và cho phép Giáo hội Pháp sử dụng miễn phí.
Theo bà De Lauzun, đạo luật năm 1905 thường được ca ngợi như một biểu hiện của một hình thức cân bằng của chủ nghĩa thế tục, nhưng vào thời điểm đó, người công giáo đã sống kinh nghiệm đau thương khi thấy Nhà nước loại bỏ các nhà thờ. Các quyền của Giáo hội Pháp không được làm rõ, không được tôn trọng đầy đủ cho đến sau Thế chiến thứ nhất.
Theo bà Francoise Euvé, biên tập viên tạp chí Étude của Dòng Tên Pháp, động lực thế tục hóa cũng ảnh hưởng đến các Dòng như Dòng Tên. Theo luật mới, các cộng đồng tôn giáo phải đăng ký với Nhà nước, một yêu cầu mà nhiều cộng đồng từ chối tuân theo. Không đăng ký, các tu sĩ Dòng Tên bị buộc phải bỏ tài sản của mình, phải đóng cửa trường học kể cả chủng viện của họ ở Paris. Trong những thập kỷ đầu của thế kỷ 20, họ sống thành từng nhóm nhỏ trong các nhà ở thông thường. Các dòng tu khác cũng trải qua những thử thách tương tự.
Bà De Lauzun giải thích: “Cho đến năm 1924 các căng thẳng và hạn chế này không được giải quyết. Lý do làm cho các giám mục trao quyền sở hữu cho Nhà nước là vì họ biết họ không đủ khả năng chi trả việc bảo trì.” Linh mục Euvé cho biết thêm: “Trong số các nhà thờ cũ này là nhà thờ của các giáo xứ được giáo dân xây và bảo trì trong nhiều thế kỷ, không thuộc quyền sở hữu hay kiểm soát hành chính của Tòa giám mục. Các nhà thờ được công dân Pháp xây nên thuộc về người dân Pháp.”
Vì vậy, ở một khía cạnh nào đó, việc sắp xếp hiện nay phản ánh truyền thống này. Linh mục Euvé cũng cho thấy một vai trò khác dường như không phù hợp với Nhà nước thế tục Pháp, họ tuân theo một triết lý tương tự. Nhà nước trả lương cho giáo viên ở các trường tư, trong đó có trường công giáo, vì công việc giáo dục phổ thông của trường công giáo được xem là dịch vụ công.
Bà De Luazun nói, sự sắp xếp giữa Giáo hoàng Phanxicô và Nhà nước có thể là con dao hai lưỡi. Khi lượng giáo dân đến nhà thờ giảm, chính phủ có thể lấy lý do này là cớ để ngừng duy trì một số nhà thờ, đặc biệt là ở các vùng nông thôn, nơi dân số giảm đã làm cho các nhà thờ ngày càng trống rỗng.
Bà nói: “Tạ ơn Chúa, theo một cách nào đó, Nhà nước đang trả tiền để bảo trì nhà thờ. Nhưng vấn đề là nếu chúng ta không còn thánh lễ như trường hợp của nhiều nhà thờ ở nông thôn, liệu chính phủ có trả tiền cho những tòa nhà không được dùng để thờ phượng nữa không? Đó là một vấn đề lớn.”
Bà De Lauzun giải thích tình trạng Nhà nước sở hữu và tài trợ Nhà thờ Đức Bà Paris đã tạo bối cảnh cho đề xuất của Tổng thống Macron phát biểu bên trong nhà thờ, như một phần của việc mở cửa trở lại: “Đó là lý do vì sao ông phải phát biểu trong lễ khai mạc trở lại, ông chịu áp lực mạnh như vậy vì ông ấy đã hoàn thành công việc. Ông đã xây dựng lại nhà thờ trong 5 năm. Dĩ nhiên ông không làm được trong ba ngày – ông không phải là Chúa – nhưng ông làm được trong năm năm, như thế cũng là điều làm cho ông rất tự hào, việc nêu bật thành tích này mang lại lợi ích chính trị rõ ràng.”
Cuối cùng, ông Macron đã từ chối phát biểu bên trong nhà thờ, bà De Lauzun cho rằng điều này cho thấy Giáo hội đã “không ngừng đàm phán” với Nhà nước như thế nào. Một ví dụ khác, bất kỳ thay đổi nào về cơ cấu vật chất của nhà thờ đều phải được Bộ văn hóa chấp thuận, và đôi khi Tổng giám mục và Chính phủ không đồng ý.
Bà De Lauzun cho biết sự căng thẳng này vẫn đang diễn ra xung quanh các cửa sổ kính màu ở Nhà thờ. Một số cửa sổ mới với thiết kế hiện đại dự kiến sẽ được lắp vào năm 2026. Sáng kiến này là của Tổng giám mục Paris, Laurant Ulrich, ngài đề xuất một cách ngoại giao trong một lá thư chính thức. Các cửa sổ kính màu, vốn là sự kết hợp của các tác phẩm từ nhiều thế kỷ khác nhau đã không bị vỡ trong trận hỏa hoạn, nhưng ngài muốn một cái gì đó mới mẻ để đánh dấu sự trùng tu đáng kinh ngạc của Nhà thờ.
Ủy ban Di sản và Kiến trúc Quốc gia Pháp, cơ quan cố vấn cho Bộ văn hóa về việc bảo tồn các tòa nhà lịch sử phản đối ý tưởng này. Nhưng Tổng thống Macron đứng về phía Tổng giám mục và Chính phủ đang chấp nhận đề xuất về một loạt cửa sổ mô tả Lễ Hiện Xuống. Bà De Lauzun muốn biết thái độ bảo thủ của Nhà nước có thắng thế hay không.
Việc xây lại Nhà thờ Đức Bà cũng đặt vấn đề có nên thu lệ phí vào cửa không – Tổng giáo phận đã kiên quyết phản đối đề nghị này. Như thế các cuộc tranh luận kiểu này giữa Giáo hội và Nhà nước sẽ tiếp tục diễn ra.
Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch
Các nhân vật sẽ đến dự lễ mở cửa lại Nhà thờ Đức Bà Paris: Donald Trump, Jill Biden…
Đại diện các giáo xứ Paris rước biểu ngữ đánh dấu ngày mở cửa lại Nhà thờ Đức Bà Paris
Kinh Lạy Cha bằng tiếng Latinh được cả thế giới cùng hát cho Nhà thờ Đức Bà Paris
Các hình ảnh nổi bật trong ngày mở cửa lại Nhà thờ Đức Bà Paris
