la-croix.com, Thomas Huchon, 2024-11-14
Thomas Huchon, chuyên gia về tin giả và thuyết âm mưu, đồng tác giả quyển Chống tin giả: quyển sách cần thiết để tách sự thật khỏi hư cấu (Anti fake news: le livre indispensable pour démêler le vrai du faux, nxb. First, 2022)
Sau khi Donald Trump giành chiến thắng trong cuộc bầu cử tổng thống Mỹ, tác giả Thomas Huchon phân tích sức nặng của “sự thật thay thế” trong chiến thắng của Tổng thống thứ 47 của Mỹ. Ông nhắc lại xu hướng này đã lan rộng trong xã hội Pháp và chuẩn bị nền tảng cho các sự kiện chính trị tiếp theo của nước Pháp.
“Bằng hành vi và bằng cách nói dối một cách có hệ thống, Trump đã tạo vấn đề cho các đối thủ của ông, cho các nhà quan sát, nhưng nghiêm trọng hơn, ông đã làm suy yếu một trong những khía cạnh cơ bản của nền dân chủ.”
Tin giả. Chúng đã trở thành vũ khí của những người theo chủ nghĩa dân túy chống lại nền dân chủ. Ở Mỹ và cả ở Pháp? Đây là câu hỏi mà nhiều người đã đặt ra kể từ khi Donald Trump tái đắc cử ngày 5 tháng 11 năm 2024. Người sẽ là Tổng thống thứ 47 của Mỹ đã dùng những lời nói dối có lẽ chưa từng ai có trước ông.
Để trở thành Tổng thống Mỹ thứ 45 năm 2016, tỷ lệ phát biểu đúng sự thật của ông đã được viện Politifact – được lưỡng đảng đánh giá nghiêm túc – ở con số lạ lùng: 4%. Như vậy 96% là dối trá. Để trở lại Nhà Trắng, ông đã nâng mức thành tích của mình, được chính viện này đo lường ở mức 3% năm 2024, hay 97% dối trá. Theo thống kê của CNN, ông đã đưa ra 33 thông tin sai lệch chỉ trong một tiếng rưỡi tranh luận với Kamala Harris ngày 10 tháng 9. Vào giữa tháng 8, ông đã nâng con số lên đáng kinh ngạc: 160 lời nói dối được đưa ra chỉ trong một giờ họp báo ở Mar-a-Lago, Florida. Vấn đề của những lời nói dối là cuối cùng luôn có người tin chúng.
Sự thật biến mất
Các nhà bình luận về cuộc bầu cử nghĩ rằng người Mỹ dại khờ hoặc hết sức ngu ngốc khi bỏ phiếu cho ông Trump, họ quên một thông số thiết yếu. Họ không ngu ngốc. Họ bị thao túng. Bởi Trump, mà còn bởi các thuật toán truyền thông xã hội đã khóa chúng lại khi chúng giam chúng ta vào các bong bóng lọc nhằm củng cố niềm tin và định kiến đã được thiết lập sẵn của chúng ta.
Bằng hành vi và bằng cách nói dối một cách có hệ thống, Trump đã tạo vấn đề cho các đối thủ của ông, cho các nhà quan sát, nhưng nghiêm trọng hơn, ông đã làm suy yếu một trong những khía cạnh cơ bản của nền dân chủ, vì ông không nhận ra sự tồn tại của sự thật. Và điều này xảy ra kể từ ngày đầu ông ở Nhà Trắng.
Vào thời điểm đó, bà Kellyanne Conway, cố vấn truyền thông của ông đã đặt ra cụm từ “các sự việc thay thế”. Nhưng chúng tôi không hiểu trình tự này nói gì. Đó là bằng chứng hiển nhiên, trực quan, thậm chí là truyền hình, rằng chúng ta đang bước vào kỷ nguyên hậu sự thật.
Một kịch bản của Pháp?
Bên kia Đại Tây Dương, giữa Tin giả (Faux News), những người theo thuyết âm mưu như ông Alex Jones hay theo Breitbart News và một số viên chức được bầu của Đảng Cộng hòa được X-Twitter củng cố dưới sự lãnh đạo của Elon Musk. Theo báo Le Monde, việc này đã gây hại cho nền dân chủ Mỹ nhiều hơn các cơ quan tình báo Nga, điều này đang nói lên điều gì đó.
Có phải Mỹ luôn đi trước một bước? Những gì xảy ra ở Mỹ phải mất mười năm mới tới được Pháp, chúng ta thường nghe nói như vậy. Lần này không mất đến mười năm. Ngày 29 tháng 10 vừa qua, trong chương trình “C à vous” của kênh France 5 có cuộc trao đổi căng thẳng giữa ông Patrick Cohen, nhà biên tập và ông Éric Ciotti, nghị sĩ bảo thủ cũng bàn đến chủ nghĩa dân túy này. Bị đẩy đến giới hạn gần đúng của mình, gần như biến thành dối trá, nghị sĩ đưa ra lập luận rằng “có chỗ để giải thích”, nói tóm lại, sự thật không phải là sự thật.
Sự phân cực đang tiến hành
Kể từ đó, ông cũng như nhiều nhân vật cánh hữu và cực hữu khác đều hoan nghênh chiến thắng của Tổng thống Trump trên đất Mỹ. Họ có lý. Câu hỏi còn lại, liệu việc này có tồn tại ở Pháp để từ đó cho phép phổ biến những tin tức giả mạo này không? Yếu tố đầu tiên cho thấy rõ ràng là có. Vào cuối năm 2016, cố vấn chính trị của Tổng thống Trump, ông Steve Bannon, người cực hữu đã đến Pháp để cố gắng ra mắt phiên bản Breitbart ở Pháp. Ông phát hiện có quá nhiều cơ quan truyền thông âm mưu và giả mạo đến nỗi ông không có thị trường!
Từ hành động của kỹ nghệ gia tỷ phú Vincent Bolloré và sự phân cực cực độ của quan điểm được phát sóng suốt ngày trên các kênh đã bình thường hóa các quan điểm này trên các phương tiện truyền thông “cũ”. Trên Internet, nhiều phương tiện truyền thông bảo thủ tung ra các thuyết âm mưu cũng đã được tạo ra và có một số thành công. Omerta, Frontières, Les Incuribles… Họ sẽ là những người có ảnh hưởng đến dư luận trong những năm tới, và họ đang chuẩn bị nền tảng cho một chiến thắng chính trị.
Chiến thắng này cho thấy rõ ràng, sau chiến thắng của Tổng thống Javier Milei ở Argentina, hay Thủ tướng Orban ở Hungary, rằng có một chiến lược từ chối sự thật để làm cơ sở cho cuộc đối thoại dân chủ phục vụ lợi ích của họ. Họ cảm thấy mình được mọc thêm cánh và nghĩ mình đang đứng trước cánh cổng quyền lực. Nền dân chủ Mỹ sẽ tồn tại như thế nào trong những tháng tới? Nó sẽ là dấu hiệu không chỉ về những gì sẽ xảy ra trên Đại Tây Dương mà còn về những gì có thể xảy ra vào ngày mai tại Âu Châu.
Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch
