Phỏng vấn Linh mục Richard D’Souza, Tân Giám đốc Đài Thiên văn Vatican
vaticanstate.va/fr, Richard D’Souza, 2025-08-01
Không chỉ lãnh vực khoa học, nhưng còn lãnh vực nghiên cứu để phục vụ Giáo hội
Sáng thứ năm 31 tháng 7, nhân ngày lễ kính thánh Inhaxiô Loyola, Đức Lêô XIV đã bổ nhiệm Linh mục Richard Anthony D’Souza làm Giám đốc Đài Thiên văn Vatican.
Linh mục Dòng Tên D’Souza hiện làm việc tại Đài Thiên văn với tư cách là nhà thiên văn, nhiệm kỳ của Cha sẽ bắt đầu ngày 19 tháng 9 sắp tới.
Theo điều 19, Chương V của Luật Quản trị Quốc gia Thành Vatican ban hành ngày 25 tháng 11 năm 2018, Đài Thiên văn Vatican thuộc các tổ chức khoa học trực thuộc Phủ Thống đốc Thành Vatican. Văn bản xác định đây là cơ quan nghiên cứu khoa học chuyên về thiên văn, hoạt động độc lập theo quy chế riêng.
Trong cuộc phỏng vấn với trang vaticanstate.va, Linh mục chia sẻ hành trình học tập, sứ mạng của Đài Thiên văn Vatican và những định hướng sắp tới.
Khi được Đức Lêô XIV bổ nhiệm làm Giám đốc, cha đón nhận tin này như thế nào?
Linh mục Richard D’Souza: Tôi rất vinh dự khi được ngài bổ nhiệm làm Giám đốc Đài Thiên văn Vatican. Một mặt, tôi ý thức đã có nhiều tu sĩ Dòng Tên xuất sắc đảm nhiệm chức vụ này trước tôi, góp phần xây dựng cho sự thành tựu Đài Thiên văn ngày nay. Thật sự tôi “đứng trên vai những người khổng lồ”. Mặt khác, tôi ý thức trách nhiệm lớn lao được giao phó: dẫn dắt Đài Thiên văn Vatican trong thời điểm quan trọng này để tiếp tục phục vụ Giáo hoàng và Giáo hội hoàn vũ, thông qua việc thúc đẩy đối thoại giữa đức tin và khoa học qua con đường nghiên cứu khoa học nghiêm túc.
Làm sao cha dung hòa ơn gọi Dòng Tên với công việc nghiên cứu thiên văn?
Dòng Tên có truyền thống lâu đời dấn thân vào lãnh vực khoa học. Các tu sĩ Christophorus Clavius, Athanase Kircher, Ruggero Boscovich, Angelo Secchi và nhiều tu sĩ khác đã có những đóng góp quý báu cho ngành thiên văn. Linh đạo Dòng Tên là linh đạo nhập thế, mời gọi chúng tôi “tìm gặp Thiên Chúa trong mọi sự”. Chính thánh sáng lập Inhaxiô Loyola, ngài đã có được niềm an ủi lớn lao khi ngài ngắm nhìn bầu trời và các vì sao. Ngài khuyến khích chúng tôi nhận ra cách Thiên Chúa hành động và hiện diện trong công trình tạo dựng.
Kết quả từ các nghiên cứu thiên văn có thể trở thành lời ca ngợi Thiên Chúa, khi chúng ta chiêm ngắm vẻ đẹp của vũ trụ. Đồng thời, việc tiếp xúc thường xuyên với các đồng nghiệp trong giới khoa học giúp chúng tôi hiện diện với họ, như một chứng tá mục vụ cụ thể và là dấu chỉ sống động cho sự hiện diện tích cực của Giáo hội ở các biên giới.
Nghiên cứu tại Đài Thiên văn Vatican gắn kết như thế nào với cộng đồng khoa học quốc tế?
Ngay từ khi thành lập, Đài Thiên văn Vatican đã tích cực tham gia vào các chương trình hợp tác khoa học quốc tế. Một trong những dự án đầu tiên là “Bản đồ bầu trời” – một công trình tham vọng: lập bản đồ toàn bộ bầu trời, với sự góp mặt của hơn mười hai đài thiên văn trên toàn thế giới. Đây được xem là nỗ lực hợp tác khoa học quốc tế quy mô đầu tiên trong lịch sử.
Hiện nay, Đài Thiên văn Vatican triển khai nhiều hướng nghiên cứu đa dạng: từ nghiên cứu thiên thạch, các vật thể gần Trái đất, hành tinh trong và ngoài Hệ Mặt trời, đến các ngôi sao, cấu trúc sao, thiên hà, vũ trụ học, thậm chí cả thuyết hấp dẫn lượng tử và Vụ Nổ Lớn (Big Bang). Sau khi Thông điệp Laudato si’ được công bố, Đài Thiên văn đã mở rộng nghiên cứu sang lãnh vực khí tượng và khí hậu, nhờ sự gia nhập gần đây của linh mục Dòng Tên Bayu Risanto.
Mỗi thành viên trong Đài Thiên văn đều chuyên sâu một lãnh vực cụ thể và cộng tác với các chuyên gia cùng ngành. Nhờ đó, Đài duy trì được liên hệ chặt chẽ với giới khoa học toàn cầu. Trạm quan sát thứ hai của Đài đặt tại Tucson, bang Arizona, cho phép chúng tôi hòa nhập sâu rộng với cộng đồng thiên văn Hoa Kỳ.
Đài Thiên văn Vatican cũng thường xuyên tổ chức các buổi hội thảo khoa học lớn tại Rôma, tại Castel Gandolfo và hợp tác chặt chẽ với Viện Hàn lâm Khoa học Giáo hoàng. Đặc biệt, các Hội thảo Lemaître do linh mục Dòng Tên Gabriele Gionti chủ trì đã được đánh giá cao nhờ chiều sâu học thuật và khả năng thu hút các nhà khoa học danh tiếng, trong đó có các khoa học gia được giải Nobel.
Dù nguồn tài trợ còn hạn chế so với các đài thiên văn quốc gia khác, Đài Thiên văn Vatican vẫn giữ được lợi thế riêng: khả năng thực hiện các dự án nghiên cứu dài hạn, điều khó khả thi trong bối cảnh tài trợ hiện nay vốn bị giới hạn về thời gian.
Ngoài ra, các thành viên của chúng tôi còn đảm nhiệm nhiều vai trò quan trọng trong các tổ chức khoa học quốc tế như Hiệp hội Thiên văn Quốc tế hay Hiệp hội Thiên thạch. Một ví dụ điển hình là thầy Guy Consolmagno, Dòng Tên, hiện đang là Chủ tịch của Hiệp hội Thiên thạch quốc tế.
Tuy không thể cạnh tranh về quy mô tài chính, Đài Thiên văn Vatican vẫn giữ vững vị thế nhờ chất lượng và ảnh hưởng của công trình nghiên cứu. Qua đó, Đài minh chứng một cách sống động: “Giáo hội không chống lại khoa học chân chính và vững chắc, trái lại, luôn nâng đỡ và cổ vũ khoa học với tất cả lòng tận tâm” (Ut Mysticam, Tông thư Motu Proprio của Đức Lêô XIII, năm 1891, khi tái lập Đài Thiên văn Vatican hiện nay).
Những thách thức và cơ hội của Đài Thiên văn Vatican trong lãnh vực thiên văn hiện đại
Trong bốn mươi năm qua, thế giới nghiên cứu thiên văn đã thay đổi sâu sắc. Ngày nay, việc khám phá các giới hạn mới của ngành dựa trên ba yếu tố chính: các kính thiên văn ngày càng lớn, thiết bị nghiên cứu trị giá hàng triệu âu kim do nhiều quốc gia cùng đầu tư, các dự án hợp tác quy tụ hàng trăm nhà khoa học.
Vì có tính độc lập chiến lược, Đài Thiên văn Vatican không tự động được tiếp cận các thiết bị, dữ liệu hay dự án do các cơ quan nghiên cứu châu Âu hoặc Mỹ tài trợ. Tuy nhiên, nhờ vào năng lực chuyên môn và tinh thần hợp tác, các thành viên của Đài thường xuyên được mời tham gia vào các dự án quốc tế này.
Thách thức trong thời gian tới là hỗ trợ các nhà nghiên cứu tiếp cận được các dự án lớn, để họ tiếp tục đóng góp khoa học có giá trị trên trường quốc tế. Đồng thời, chính sự độc lập cũng cho phép Đài Thiên văn thực hiện các dự án thách thức những giả thuyết truyền thống, hoặc theo đuổi các hướng nghiên cứu mà nơi khác khó tài trợ. Trong thời gian tới, Đài cần tìm được điểm cân bằng giữa lợi thế độc lập và khả năng hợp tác quốc tế sâu rộng.
Đài Thiên văn Vatican đóng vai trò gì trong việc thúc đẩy đối thoại giữa khoa học và đức tin?
Các công trình nghiên cứu của Đài luôn là minh chứng rõ ràng khoa học và đức tin có thể song hành. Từ thập niên 1980, Đức Gioan-Phaolô II chính thức giao cho Đài Thiên văn sứ mạng thúc đẩy đối thoại giữa khoa học và đức tin trong các đại học Công giáo toàn cầu. Từ đó ra đời chuỗi hội thảo về “hành động của Thiên Chúa trong vũ trụ”, phối hợp với Trung tâm Thần học và Khoa học Tự nhiên (CTNS).
Về học thuật, các thành viên của Đài tiếp tục viết bài, tổ chức hội thảo, tọa đàm để nuôi dưỡng đối thoại giữa hai lãnh vực này. Đồng thời, Đài chú trọng đào tạo qua các khóa học trực tiếp hoặc trực tuyến, nhằm giúp đức tin và khoa học tiến bước cùng nhau.
Đài Thiên văn Vatican góp phần gì vào việc phổ biến khoa học và đào tạo thế hệ khoa học trẻ?
Từ những năm 1980, Đài Thiên văn Vatican tổ chức Trại hè quốc tế hai năm một lần, kéo dài một tháng, dành cho sinh viên trẻ chuyên ngành thiên văn trên toàn thế giới, đặc biệt ưu tiên cho các sinh viên của những nước đang phát triển. Các khóa học này luôn là cột mốc quan trọng trong hành trình học tập của người tham dự.
Mạng lưới cựu học viên hiện trải rộng khắp toàn cầu. Nhiều người trong số họ bây giờ là giáo sư, nghiên cứu gia tại các đại học và viện nghiên cứu uy tín, góp phần xây dựng uy tín cho Đài và cho Giáo hội. Mô hình trại hè của Đài đã được nhiều nơi áp dụng. Đáng chú ý là một số học viên xuất sắc bây giờ về giảng dạy và hướng dẫn cho thế hệ mới – một hành động trao truyền đáng trân trọng.
Tuy nhiên, mục tiêu của các trại hè không chỉ là đào tạo chuyên môn, mà còn giúp sinh viên xây dựng mối quan hệ và mạng lưới chuyên gia trong lãnh vực.
Những phẩm chất và năng lực cần thiết nào để làm việc tại Đài Thiên văn Vatican?
Từ thập niên 1930, Dòng Tên đã đảm nhận trách nhiệm đào tạo và cung cấp nhân sự cho Đài Thiên văn Vatican. Phần lớn các tu sĩ làm việc tại đây là khoa học gia chuyên nghiên cứu thiên văn, họ rất đam mê với việc khám phá vũ trụ. Ngoài ra, có các tu sĩ phụ trách hành chính, gây quỹ, công việc thiết yếu để hỗ trợ nghiên cứu. Một số khác quan tâm đến lịch sử khoa học hoặc truyền thông đại chúng, góp phần đưa hình ảnh Đài Thiên văn đến gần công chúng hơn.
Ngoài đội ngũ hành chính giáo dân làm việc tại Castel Gandolfo, Đài còn có các cộng sự viên điều hành kính thiên văn trên núi Graham (Tucson, Arizona). Bên cạnh đội ngũ chính thức, Đài có một nhóm nghiên cứu viên liên kết hợp tác khoa học, đồng thời mở rộng ảnh hưởng của Đài ra bên ngoài.
Hai phẩm chất then chốt để làm việc ở Đài: đam mê khoa học và khả năng hợp tác tốt. Thành công của Đài phần lớn nhờ vào mạng lưới quan hệ và tình bạn được vun đắp trong nhiều năm. Người làm việc tại Đài phải nghiêm túc và kín đáo để luôn là đại diện xứng đáng cho Giáo hội và Vatican trong lãnh vực khoa học.
Têrêxa Trần Tuyết Hiền dịch
Một Giáo hoàng được bảo vệ nghiêm nhặt: “Dường như cảnh sát còn đông hơn dân.”
