Đức Lêô tiếp Phó Chủ tịch nước Võ Thị Ánh Xuân ngày 30 tháng 6 năm 2025. Việt Nam là một trong số ít quốc gia chưa có quan hệ ngoại giao với Tòa thánh. (ảnh: Mario Tomassetti / Vatican Media)
ncregister.com, Andrea Gagliarducci, Vatican, 2025-07-03
Sau khi bà Võ Thị Ánh Xuân, Phó Chủ tịch nước gặp Đức Lêô ngày 30 tháng 6, các phương tiện truyền thông Việt Nam đưa tin ngài có ý định đến thăm Việt Nam để “thể hiện sự gần gũi của ngài với Giáo hội công giáo và người công giáo Việt Nam, cũng như tăng cường quan hệ giữa Việt Nam và Vatican”.
Có một chi tiết quan trọng không có trong tuyên bố của Vatican. Việt Nam là một trong số ít quốc gia vẫn chưa có quan hệ ngoại giao với Tòa thánh. Tuy nhiên, Việt Nam chỉ còn một bước nữa là trao đổi đại sứ, đây sẽ là bước ngoặt quan trọng của Việt Nam.
Như thế vẫn còn hy vọng cho Cộng đồng công giáo tại Việt Nam. Dù vẫn bị cho là thiểu số (7,2 triệu giáo dân, hay 7,2% dân số Việt Nam), nhưng giáo dân công giáo tại Việt Nam khá đông so với các quốc gia khác ở Châu Á (thứ năm sau Phi Luật Tân, Ấn Độ, Trung Quốc và Indonesia). Hơn nữa, Giáo hội công giáo Việt Nam rất sinh động và có tổ chức.
Lịch sử gần đây
Chuyến đi của Phó Chủ tịch nước là dấu hiệu rõ ràng cho thấy cam kết của Việt Nam trong việc duy trì mối quan hệ tốt đẹp với Tòa thánh. Trong 20 năm qua, thường xuyên có các chuyến thăm cấp cao của Việt Nam đi Vatican. Năm 2005, Phó Thủ tướng Vũ Khoan đã đến Vatican. Năm 2007, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã đến. Tiếp theo là một loạt các nhà lãnh đạo cấp cao khác của Việt Nam đã đến thăm Vatican: Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết (tháng 12 năm 2009), Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng (tháng 1 năm 2013), Chủ tịch nước Trần Đại Quang (tháng 11 năm 2016), Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng (tháng 3 năm 2014), Phó Thủ tướng Trương Hòa Bình (tháng 10 năm 2018) và một đoàn đại biểu gồm 16 thành viên Đảng Cộng sản Việt Nam đã đến thăm Đức Phanxicô tháng 1 năm 2024.
Nhưng chuyến đi quan trọng là chuyến đi tháng 7 năm 2023 của Chủ tịch nước lúc đó là ông Võ Văn Thưởng, ông đến Vatican để quy định về việc Tòa thánh có một đại diện thường trú tại Hà Nội. Cho đến thời điểm đó, sứ thần tại Singapore là đại diện không thường trú tại Việt Nam. Việc bổ nhiệm một đại diện thường trú, có “địa chỉ chính thức” tại thủ đô Việt Nam, là bước cuối cùng trước khi thiết lập quan hệ ngoại giao đầy đủ. Để đạt được mục tiêu này, con đường đã đi rất dài, đôi khi bị gập ghềnh.
Kể từ năm 1975, quan hệ giữa Việt Nam và Tòa thánh bị gián đoạn. Năm 1989, Hồng y Roger Etchegaray, khi đó ngài là chủ tịch Hội đồng Giáo hoàng về Công lý và Hòa bình, đã đến thăm Việt Nam và giúp tái lập lại cuộc đối thoại; một cuộc đối thoại tiếp tục diễn ra trong bí mật cho đến cuộc gặp lịch sử của Đức Bênêđíctô XVI với Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng tại Vatican năm 2007.
Một năm sau cuộc gặp, Nhóm công tác chung Việt Nam-Tòa thánh được thành lập, cho đến nay Nhóm đã họp 11 lần.
Bước ngoặt quan trọng diễn ra ở vòng họp thứ 10 giữa Việt Nam và Tòa thánh vào tháng 3 năm 2023, đạt được thỏa thuận về địa điểm đặt trụ sở chính, số lượng nhân viên, các hoạt động sẽ thực hiện và mối quan hệ giữa đại diện thường trú và nhà nước.
Tháng 12 năm 2023, Tòa thánh đã bổ nhiệm Tổng giám mục Ba Lan Marek Zalewski làm sứ thần tòa thánh tại Singapore, kế nhiệm Tổng giám mục Paul Gallagher, từng là đại diện không thường trú của Tòa thánh tại Việt Nam. Ngày 31 tháng 1 năm 2024, Tổng giám mục Zalewski đã đến thăm Hà Nội trong vai trò mới của ngài.
Hy vọng về chuyến đi của Giáo hoàng?
Việc bổ nhiệm một đại diện thường trú đã mở ra hy vọng về chuyến đi của Giáo hoàng đến Hà Nội, nhưng cần có thêm các bước nữa. Tháng 4 năm 2024, đã có chuyến đi lịch sử đầu tiên tới Việt Nam của Tổng giám mục Paul Gallagher, Bộ trưởng phụ trách quan hệ với các quốc gia. Đây là chuyến đi đầu tiên của Tòa thánh ở cấp “Bộ trưởng ngoại giao” vì trước đây tất cả các chuyến đi của Vatican đến Việt Nam chỉ ở cấp “Phó Bộ trưởng ngoại giao” Một chuyến đi của Hồng y Pietro Parolin, Bộ trưởng Ngoại giao Vatican đang được mong đợi, nhưng vẫn chưa được tổ chức.
Tháng 9 năm 2024, Đức Phanxicô đi Châu Á, giả thuyết ngài sẽ đến Hà Nội, nhưng đó chỉ là giả thuyết.
Đức Lêô được bầu ngày 8 tháng 5, Việt Nam lập tức mời ngài đến thăm, lời mời được bà Võ Thị Ánh Xuân Phó Tổng thống nhắc lại. Chuyến thăm nêu rõ: “Giáo hội Việt Nam trân trọng các chỉ thị, giáo huấn và sứ điệp của các Giáo hoàng.” Phó Tổng thống xin Đức Lêô tiếp tục ủng hộ và thúc đẩy quan hệ tốt đẹp giữa Việt Nam và Tòa thánh; hướng dẫn và khuyến khích cộng đồng Công giáo Việt Nam thực hành các nguyên tắc “Kính Chúa, yêu Tổ quốc và sống đạo tốt”. Thông cáo cũng nhấn mạnh các nguyên tắc “tích cực đóng góp vào sự nghiệp phát triển đất nước, nhấn mạnh người công giáo tốt cũng là người công dân tốt. Sống Phúc âm trong lòng dân tộc để phục vụ hạnh phúc của người dân”. Những khẩu hiệu này nhắc lại một số khẩu hiệu Đảng Cộng sản Trung Quốc dùng để mô tả cuộc sống của người công giáo tại Trung Quốc.
Tòa thánh và Việt Nam có một thỏa thuận bí mật về việc bổ nhiệm giám mục. Hơn cả một thỏa thuận, đây là phương thức hoạt động, là một phần của các cuộc đàm phán Việt Nam và Vatican.
Ba chìa khóa để cải thiện quan hệ
Có ba đặc điểm chính trong quan hệ Việt Nam-Tòa thánh chứng minh tiềm năng cải thiện quan hệ.
Đầu tiên, qua các cuộc họp và công việc của Nhóm công tác, hai bên đã cố gắng thúc đẩy “các điểm tương đồng và tôn trọng sự khác biệt”.
Thứ hai, các nhà lãnh đạo Việt Nam đã lần lượt đến Vatican và được Giáo hoàng đón tiếp. Hiếm có quốc gia nào có nhiều lãnh đạo cấp cao đến thăm Vatican và gặp người đứng đầu Giáo hội công giáo như vậy. Các phái đoàn Tòa thánh ở cấp phó bộ trưởng cũng đến thăm Hà Nội hàng năm. Nhờ đó, những nghi ngờ dần dần được xóa bỏ và hai bên phát triển sự tin tưởng lẫn nhau hơn.
Thứ ba, như Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã nói khi gặp Đức Bênêđíctô XVI năm 2007, “chính phủ Việt Nam luôn xem trọng mối quan hệ với Vatican” và có những hành động cụ thể để cải thiện mối quan hệ này.
Mặc dù Tòa thánh và Trung Quốc đã có thỏa thuận bí mật về việc bổ nhiệm các giám mục năm 2018, nhưng quan hệ ngoại giao vẫn đang bế tắc. Trung Quốc dường như không xem trọng mối quan hệ với Tòa thánh nhiều như Việt Nam.
Các vấn đề hiện tại
Tuy nhiên, quan hệ giữa Việt Nam và Tòa thánh không thoát khỏi một số vấn đề. Xét cho cùng, đây là Nhà nước xã hội chủ nghĩa do một Đảng duy nhất lãnh đạo.
Trong số các vấn đề có vấn đề trả lại đất đai và tài sản của Giáo hội đã bị quốc hữu hóa ở miền Bắc năm 1954 và ở miền Nam năm 1975. Hơn nữa, quyền tự do tôn giáo vẫn bị cản trở ở nhiều nơi, đặc biệt ở vùng Tây Bắc và Tây Nguyên.
Đây không phải là những vấn đề không thể vượt qua. Tuy nhiên, nếu mọi việc suôn sẻ, Đức Lêô có thể là Giáo hoàng đầu tiên đến thăm Hà Nội và các vùng lân cận. Và Việt Nam có thể là quốc gia thứ 185 có quan hệ ngoại giao đầy đủ với Tòa Thánh.
Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch
