Massimo Faggioli: “Việc bầu mật nghị năm 2025 cũng là một cách để đáp ứng với cuộc khủng hoảng ở Mỹ”
monaco-hebdo.com, Raphael Brun, 2025-05-02
Giáo sư thần học lịch sử tại Đại học Villanova, chuyên gia viết khảo luận cho tạp chí công giáo độc lập Commonweal trả lời các câu hỏi của trang Monaco Hebdo về Đức Lêô / Hình ảnh © DR
Ngày 8 tháng 5 năm 2025, hồng y Robert Francis Prevost, 69 tuổi, được bầu làm Giáo hoàng thứ 267 của Giáo hội công giáo. Giáo dân mong chờ gì ở triều của Đức Lêô?
Giáo sư Massimo Faggioli: Ngài là giáo hoàng người Mỹ đầu tiên trong lịch sử, Là tu sĩ Dòng tu khổ hạnh Augustinô, kinh nghiệm của ngài trong giáo triều, tầm nhìn của ngài về đối thoại liên tôn, cách xử lý tinh tế các trường hợp lạm dụng tình dục trong Giáo hội, các ưu tiên của ngài… được cho là Giáo hoàng hiện đại, gần gũi với những người bị loại trừ và có khả năng tạo hiệp nhất chung quanh ngài.
Việc bầu Giáo hoàng Lêô có phải là chuyện bất ngờ không?
Đây là chuyện bất ngờ vì ngài là Giáo hoàng đến từ Mỹ, phá vỡ điều cấm kỵ trong lịch sử rằng không một giáo hoàng nào là công dân của một cường quốc. Nhưng điều này không có gì đáng ngạc nhiên, vì sự nghiệp của ngài đã làm cho ngài là ứng viên sáng giá trong mật nghị, ngài được các hồng y khác biết đến và kính trọng.
Mật nghị khá ngắn, chỉ trong 24 giờ và bốn vòng phiếu: làm sao chúng ta có thể giải thích được sự nhất trí chung quanh là Đức Lêô nhanh chóng như vậy, khi nhiều người nghĩ rằng Hồng y Pietro Parolin, cựu nhân vật số hai sau Đức Phanxicô sẽ được bầu?
Trong lịch sử Giáo hội, thường rất khó khăn và phức tạp để một ngoại trưởng (tương đương với chức thủ tướng) được bầu làm người kế nhiệm Giáo hoàng. Hồng y Prevost có được sự đồng thuận của nhiều Hồng y ở các nơi khác nhau, nhất là ở Châu Mỹ la-tinh, Bắc Mỹ, các Hồng y châu Âu nói tiếng Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha.
Đức Lêô là ai?
Ngài là Giáo hoàng đến từ châu Mỹ, sinh năm 1955 ở Chicago trong một gia đình có nhiều văn hóa và sắc tộc khác nhau. Ngài học ở Mỹ, tu Dòng Thánh Augustinô, làm truyền giáo ở Châu Mỹ la-tinh. Ngài là Bề trên Tỉnh Dòng Âugustinô được Đức Phanxicô (1936-2025) bổ nhiệm làm Giám mục Peru, chịu trách nhiệm quản lý trên tầm mức quốc gia. Sau đó, Đức Phanxicô mời ngài về làm bộ trưởng Bộ Giám mục, một trong những Bộ quan trọng nhất ở Vatican. Chúng ta không biết nhiều về những gì ngài nói, ngài viết và xuất bản trước khi ngài được bầu làm giáo hoàng, nhưng sự nghiệp tôn giáo của ngài rất toàn diện, mang lại cho ngài một cái nhìn về Giáo hội, ít hồng y nào có được lúc bầu mật nghị năm 2025.
Việc ngài chọn tên Lêô XIV cho chúng ta biết gì về ngài?
Ngài cho biết ngài chọn Lêô XIV là theo Giáo hoàng Lêô XIII (1810-1903). Ngài kính trọng Giáo hoàng Lêô XIII vì nhiều lý do: là người sáng lập học thuyết xã hội Giáo hội trước sự hiện đại hóa về kinh tế và xã hội, là người tái khám phá trường phái Tôma (trường phái tư tưởng triết học-thần học theo Thánh Tôma Aquinô (1226-1274). Vào cuối thế kỷ 19, Giáo hoàng Lêô XIII đã giải quyết những thách thức của cái gọi là “Chủ nghĩa Công giáo Mỹ”. Ba khía cạnh này đặc biệt quan trọng với người công giáo Hoa Kỳ, còn quan trọng hơn so với Châu Âu.
Giáo sư làm việc tại Đại học Villanova, Philadelphia, bang Pennsylvania, nơi Đức Leo XIV theo học toán và triết học vào những năm 1970: giáo sư nhớ gì về ngài?
Tất cả những ai theo Dòng Augustinô ở Villanova đều biết rõ ngài, ngài là anh hùng địa phương ngay cả trước khi được bầu làm giáo hoàng. Dòng Augustinô có nhiều quan hệ với Giáo hội địa phương Philadelphia, đặc biệt Dòng quản lý một số giáo xứ, không chỉ riêng trường đại học. Cuộc bầu cử này ở thời điểm rất quan trọng trong lịch sử các trường đại học Công giáo ở Mỹ, các trường đang trải qua cuộc khủng hoảng bản sắc, kèm theo đó là khủng hoảng tài chính: “Việc bầu một Giáo hoàng ở Mỹ đã trở nên khả thi nhờ nhiệm kỳ Tổng thống Donald Trump, ông muốn có một giáo hoàng khác. Nhưng ông đã phá vỡ nhiều điều cấm kỵ trong quan hệ quốc tế, vì thế ông đã giúp việc dỡ bỏ điều cấm kỵ này trở nên dễ dàng hơn.”
Việc lựa chọn một Giáo hoàng Bắc Mỹ trong bối cảnh nước Mỹ đang ở trong giai đoạn biến động lớn không phải là ngẫu nhiên: mục tiêu của Vatican theo đuổi là gì?
Việc bầu một Giáo hoàng Mỹ trở nên khả thi hơn nhờ nhiệm kỳ của Tổng thống Trump, ông muốn có một giáo hoàng khác. Nhưng ông đã phá vỡ nhiều điều cấm kỵ trong quan hệ quốc tế, vì thế ông đã làm cho việc dỡ bỏ này trở nên dễ dàng hơn. Theo một số cách, việc bầu một Giáo hoàng Mỹ phản ánh sự suy yếu của Mỹ với tư cách là siêu cường duy nhất trên thế giới. Chắc chắn nguồn gốc của ngài sẽ có vai trò trong việc đánh giá các lựa chọn chính sách đối ngoại của Vatican sẽ đưa ra. Nhưng mật nghị năm 2025 cũng là một phản ứng trước cuộc khủng hoảng của nước Mỹ.
Hồng y Prevost đã nhiều lần chỉ trích Donald Trump, đặc biệt trong việc ông trục xuất hàng loạt người di cư: liệu quan hệ giữa hai người có thành khó khăn hơn không?
Mối quan hệ trở nên khó vì có một khoảng cách lớn giữa giáo lý của Giáo hội và chính sách nhập cư của Tổng thống Trump, đó là vấn đề trọng tâm của Tổng thống Trump. Nhưng tôi nghĩ quan hệ này mang tính thể chế nhiều hơn so với thời Đức Phanxicô. Nhưng phần lớn phụ thuộc vào tính khí của ông Trump. Nhưng tôi nghĩ ông đã hiểu ông sẽ không thể bác bỏ Đức Lêô khi nói ngài là một giáo hoàng không hiểu hoặc không yêu nước Mỹ.
Trước sự chia rẽ của Giáo hội công giáo Mỹ, Đức Lêô có thể có được sự hiệp nhất trong Giáo hội không?
Là thần học gia Dòng Âugustinô, ngài rất xem trọng tính hiệp nhất của Giáo hội và tầm quan trọng của sự hiệp nhất này với chính Giáo hội và thế giới. Giáo hội Công giáo có chia rẽ, nhưng chia rẽ này rõ rệt hơn ở Hoa Kỳ so với phần còn lại của thế giới. Theo nghĩa này, việc bầu một Giáo hoàng người Mỹ có thể làm rõ hơn việc có nhiều chia rẽ khác nhau trong Giáo hội: một số về mặt sinh lý, một số khác về mặt bệnh lý.
Phản đối mạnh mẽ xu hướng truyền thống và dân tộc chủ nghĩa của Giáo hội, đặc biệt với Phó Tổng thống J. D. Vance, ông trở lại đạo công giáo năm 2019, Đức Lêô sẽ giải quyết đối kháng này như thế nào?
Khi là hồng y, ngài đã lên tiếng phản đối một số khía cạnh trong thần học công giáo của ông J.D. Vance và ủng hộ các chính sách của chính quyền Trump. Nhưng không nên mong chờ ngài sẽ phản đối chủ nghĩa Trump về mặt chính trị. Tôi nghĩ, triều Đức Phanxicô có mối quan hệ biện chứng hơn, nhưng ít xung đột hơn với các trào lưu truyền thống. Điều này sẽ rất quan trọng, đặc biệt liên quan đến vấn đề phụng vụ và cái gọi là “Thánh lễ la-tinh” tại Mỹ.
Giáo sư ấn tượng điều gì nhất trong bài phát biểu đầu tiên của Đức Lêô ở ban-công Đền thờ Thánh Phêrô ngày 11 tháng 5 năm 2025?
Tôi rất ấn tượng khi nghe ngài nhắc đến Thánh Augustinô vì đó là bài phát biểu đã được chuẩn bị trước, điều chưa từng có ở các giáo hoàng tiền nhiệm của ngài. Tôi cũng ngạc nhiên khi thấy ngài rất xúc động và không nói tiếng Anh.
Về cuộc chiến ở Ukraine, Đức Phanxicô kêu gọi có hòa bình nhanh chóng, đôi khi ngài đặt kẻ xâm lược và kẻ bị tấn công ngang hàng: còn Đức Lêô đánh dấu sự khác biệt của ngài khi ngài kêu gọi “một hòa bình đích thực, công bằng và lâu dài” giữa Nga và Ukraine?
Tôi nghĩ có khác biệt giữa cách hai Giáo hoàng khi họ nhìn vấn đề này. Thánh Augustinô là một trong những tư tưởng gia quan trọng nhất về học thuyết “chiến tranh chính nghĩa” và tôi nghĩ điều này sẽ ảnh hưởng đến cách ngài nhìn các vấn đề quốc tế. Ngài đưa ra sự cân bằng tốt hơn trong lập trường của Vatican giữa sự gần gũi về mặt lịch sử với phương Tây và sự nhạy cảm về “phía Nam bán cầu” của một Giáo hội đang ngày càng tiến gần đến Châu Á và Châu Phi hơn. Liên quan đến Đức Phanxicô có thể sẽ có sự thay đổi, đặc biệt là trong mối quan hệ với Nga, do đó là với Ukraine. Hiện tại, có vẻ như khoảng cách giữa Vatican và Điện Kremlin ngày càng xa dù Tổng thống Trump muốn gần với Putin.
Người dân Hoa Kỳ đang hướng tới thời điểm mới này với niềm hy vọng lớn lao.
Trong thánh lễ đầu tiên tại Nhà nguyện Sistine ngày 9 tháng 5, Đức Lêô buồn vì giáo dân bây giờ không còn đức tin, họ thích “những chuyện trước mắt như công nghệ, tiền bạc, thành công, quyền lực, thú vui”: điều này có làm giáo sư ngạc nhiên không?
Tôi không ngạc nhiên vì Giáo hội công giáo, nhất là ở Mỹ là một trong những tiếng nói hiếm hoi cự lại mô hình kỹ trị, xu hướng tự do và cá nhân chủ nghĩa. Trong sự phản đối này, vai trò của tư tưởng Thánh Augustinô là cơ bản, ở cánh hữu cũng như ở cánh tả của quang phổ thần học và chính trị.
Những vấn đề chính mà Đức Lêô sẽ phải giải quyết ngay lập tức là vấn đề nào?
Các vấn đề quốc tế và hòa bình, đặc biệt ở mặt trận đối ngoại. Về nội bộ, chúng ta sẽ xem ngài bổ nhiệm những chức vụ nào đầu tiên và từ đó, chúng ta sẽ hiểu được những ưu tiên của ngài. Ngày nay “Công giáo toàn cầu” rất phức tạp và khó quản lý, vì có nhiều tình trạng khẩn cấp khác nhau trên thế giới.
Tháng 3 năm 2025, Đức Phanxicô quyết định kéo dài công việc của Thượng Hội đồng về tính đồng nghị, suy tư về một Giáo hội bao gồm hơn cho đến năm 2028: chúng ta mong chờ gì ở Đức Lêô trong nhiệm vụ này?
Đức Lêô cho thấy ngài trung thành với Công đồng Vatican II và Thượng Hội đồng về tính đồng nghị, thành quả của Công đồng Vatican II. Theo nghĩa này, đây là con đường ngài sẽ tiếp tục, nhưng chúng ta chưa biết ngài sẽ tiếp tục như thế nào. Đồng nghị là một trong những lý do các hồng y bầu ngài.
Là thần học gia Dòng Âugustinô, ngài rất xem trọng tính hiệp nhất của Giáo hội và tầm quan trọng của sự hiệp nhất này với chính Giáo hội và thế giới. Giáo hội Công giáo có những chia rẽ, nhưng chia rẽ này rõ rệt hơn ở Hoa Kỳ so với phần còn lại của thế giới. Cũng có những vấn đề khác gây chia rẽ, nhưng đáng chú ý là các vấn đề về phụng vụ với thánh lễ được cử hành theo nghi thức cũ hay mới, và cũng có vấn đề về việc chúc phúc cho các cặp đồng tính, được Đức Phanxicô cho phép, hay việc rước lễ cho những người đã ly dị và tái hôn: Đức Lêô có thể đưa ra lập trường nào về những vấn đề nhạy cảm này?
Tôi nghĩ chúng ta có thể mong chờ Đức Lêô sẽ có nhiều lập trường trung hòa hơn so với các biện pháp đột ngột Đức Phanxicô làm. Công việc còn lại phải làm là làm các văn bản và tài liệu huấn quyền, sách giáo lý, một số đã được Đức Phanxicô quyết định, nhưng vẫn chưa có hệ thống giáo lý đầy đủ.
Đức Lêô sẽ giải quyết vấn đề bạo lực tình dục trong Giáo hội như thế nào?
Tôi nghĩ với kinh nghiệm giám mục của ngài ở Peru và sự gần gũi của ngài với Giáo hội Hoa Kỳ sẽ là nền tảng cho sự nhạy cảm về vấn đề này và sẽ là tâm điểm của mọi chú ý. Một trong những câu hỏi là vai trò của Ủy ban Giáo hoàng Bảo vệ Trẻ vị thành niên trong Giáo triều La-mã.
“Cuộc bầu cử này là thời điểm rất quan trọng trong lịch sử các trường đại học Công giáo tại Hoa Kỳ, nơi đang trải qua cuộc khủng hoảng bản sắc và thường kèm theo cuộc khủng hoảng tài chính.” Giáo sư Massimo Faggioli khoa thần học lịch sử tại Đại học Villanova, chuyên gia viết khảo luận cho tạp chí Công giáo độc lập Commonweal.
Đức Lêô đang phải đối diện với cách xử lý các vụ lạm dụng tình dục trong Giáo hội Mỹ, đặc biệt qua các tranh cãi của một số trường hợp liên quan đến các giáo sĩ, dù ở Chicago hay ở Peru: liệu điều này có thể làm ngài suy yếu không?
Theo những gì đã được biết cho đến nay, cách ngài xử lý ở Peru đã góp phần giải quyết vụ bê bối Sodalitium Christianae Vitae (SCV), (một giáo đoàn thế tục cực kỳ bảo thủ ở Peru) dẫn đến quyết định giải tán dần dần và hiếm hoi của Vatican (Đức Phanxicô thực hiện năm 2025). Với tư cách là Bộ trưởng Bộ Giám mục, ngài có nhiều kinh nghiệm trong lãnh vực này.
Ở phương Tây, giáo dân ít đến nhà thờ và ơn gọi suy giảm: làm sao Đức Lêô có thể đảo ngược hai xu hướng xuống dốc mạnh mẽ đã tồn tại nhiều năm?
Hãy còn quá sớm để nói. Nhưng chắc chắn, kể từ năm 1980, chúng ta chưa có giáo hoàng nào trẻ như vậy. Và điều này tác động mạnh đến Giáo hội, đặc biệt là ở châu Mỹ, nơi quá trình thế tục hóa dường như đã chậm lại.
“Trong số những vấn đề cấp bách nhất mà Đức Lêô cần giải quyết, tôi muốn nói đến vai trò phụ nữ trong Giáo hội công giáo, không chỉ ở các vị trí lãnh đạo, mà còn trong sứ mệnh và chức thánh. Ở một số quốc gia, Giáo hội công giáo đã mất toàn bộ nhiều thế hệ phụ nữ, họ dứt khoát ra khỏi Giáo hội.” Giáo sư Massimo Faggioli
Đối thoại liên tôn, đặc biệt với hồi giáo, là chủ đề quan trọng: Đức Lêô sẽ giải quyết vấn đề này như thế nào với người công giáo sống ở các quốc gia có đa số người dân theo đạo hồi?
Kể từ ngày 7 tháng 10 năm 2023, mối quan hệ giữa Vatican và thế giới Do Thái đã căng thẳng với vấn đề Gaza. Phái đoàn cấp thấp của chính phủ Israel cử tới dự tang lễ của Đức Phanxicô là dấu hiệu rõ ràng cho thấy điều này. Mặt khác, phái đoàn Israel dự thánh lễ đầu triều của Đức Lêô có các cấp bậc cao cấp do Tổng thống Israel, Isaac Herzog dẫn đầu. Một giáo hoàng người Mỹ cho phép có một loại liên hệ khác biệt và rộng hơn giữa Vatican và thế giới Do Thái. Và một giáo hoàng mang “tính thể chế” như Đức Lêô sẽ có thể có những quan hệ ít dựa trên quen biết cá nhân, và liên tục hơn ở cấp độ thể chế.
Năm 2018, một thỏa thuận với Trung Quốc cho phép Bắc Kinh đồng bổ nhiệm các giám mục, một số người cho đây là điều làm suy yếu quyền lực Vatican: Đức Lêô sẽ ở vị trí nào trong vấn đề gây chia rẽ này?
Là giáo hoàng đầu tiên đến từ Hoa Kỳ và là cựu Bộ trưởng Bộ Giám mục, ngài có nhiều hiểu biết trực tiếp về vấn đề Trung Quốc. Thỏa thuận năm 2018 chắc chắn là thành tựu ngoại giao quan trọng nhất của Đức Phanxicô nhưng nhiều tiếng nói quan trọng trong Giáo hội, cũng như trong giới chính trị, đặc biệt ở Hoa Kỳ phản đối. Vấn đề này phần lớn phụ thuộc vào thiện chí của chính phủ Trung Quốc. Chúng ta cũng cần xem vai trò của ngoại giao Vatican và của Hồng y Parolin trong triều Đức Lêô.
Đức Lêô nhìn nhận Monaco, nước có quốc giáo là công giáo như thế nào?
Tôi không biết ngài nhìn nhận như thế nào, nhưng tôi nghĩ ngài rất chú trọng đến các mối quan hệ thể chế, vì vậy tôi không hiểu vì sao ngài chưa nghĩ đến việc đi thăm… Có nhiều quốc gia lấy công giáo làm quốc giáo.
Giáo sư nghĩ chuyến đi của Đức Lêô đến Monaco là khả thi không?
Đức Phanxicô có xu hướng tập trung các chuyến đi của ngài đến các quốc gia không theo công giáo hoặc các quốc gia mà người công giáo là thiểu số. Có thể Đức Lêô nghĩ đến một “bản đồ thế giới” khác. Nhìn chung, chúng ta vẫn chưa biết Châu Âu đóng vai trò gì trong tầm nhìn của Đức Lêô.
Ngày nay, Đức Lêô sẽ phải giải quyết những vấn đề cấp bách nào?
Trong số những vấn đề cấp bách nhất ngài phải giải quyết, tôi chỉ nghĩ đến một vấn đề: vai trò của phụ nữ trong Giáo hội công giáo, không chỉ ở các vị trí lãnh đạo mà còn trong sứ mệnh và mục vụ. Ở một số quốc gia, Giáo hội Công giáo đã mất đi nhiều thế hệ phụ nữ, họ quyết định rời bỏ Giáo hội.
Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch
Hai ngàn năm lịch sử triều các giáo hoàng được kể trong năm giai thoại
Sức mạnh hướng ngoại, yếu đuối và im lặng của người tín hữu kitô
Giáo hoàng và Trí tuệ nhân tạo: lương tâm đứng trước máy móc