Chúng ta mong chờ gì nơi Giáo hoàng mang tinh thần Thánh Augustinô
americamagazine.org, James K. A. Smith, 2025-05-12
Đức Lêô XIV đến Hội trường Phaolô VI để gặp các đại diện truyền thông vào ngày 12 tháng 5 năm 2025. (Ảnh CNS / Lola Gomez)
Khi Giáo hoàng Lêô XIV ra ban-công nhìn xuống Quảng trường Thánh Phêrô, tôi xúc động vì một điều khó diễn tả ngoài từ “tâm hồn rộng mở”. Ngài có gương mặt rạng rỡ, một trái tim quảng đại. Ngài như cảm thấy nhỏ bé trước khung cảnh đang diễn ra, biết ơn vì tình yêu ấm áp từ giáo dân.
Rồi điện thoại reo liên tục. Một người bạn cùng học ở trường Đại học Villanova vừa được bầu làm giáo hoàng!
Bạn bè háo hức nhắn tin vì giám mục Rôma mới này là người của Dòng Thánh Augustinô! Một chuỗi e-mail của các học giả về Thánh Augustinô nhanh chóng ra mắt, họ bàn về chân dung một triều giáo hoàng mang tinh thần Augustinô có thể có.
Từ đó, tôi luôn nghĩ về điều này: Chúng ta có thể mong chờ gì nơi một Giáo hoàng có tinh thần của Thánh Augustinô? Tôi lắng nghe những lời đầu tiên của ngài với đôi tai của người yêu mến Thánh Augustinô. Từ bài phát biểu đầu tiên đến bài giảng trong thánh lễ khai mạc, tôi nghe nhiều âm hưởng quen thuộc của Thánh “Tiến sĩ Ân sủng”.
Ngay trong sứ điệp “Urbi et Orbi” đầu tiên, Đức Lêô đã nói lên cái nhìn của ngài về đức tin như một hành trình, ngài khích lệ giáo dân: “Vậy chúng ta hãy tiến bước, không sợ hãi. Tay trong tay với Thiên Chúa và với nhau.” Khi cho mình là “con của Thánh Augustinô,” ngài mô tả đức tin như một cuộc hành hương: “Vậy xin cho chúng ta cùng nhau tiến bước về quê hương mà Thiên Chúa đã chuẩn bị cho chúng ta.” Đức tin là “bước đi,” đời môn đệ là hành trình, đời kitô hữu là cuộc hành hương dài: đó là hình ảnh đậm tinh thần Âugustinô.
Với Thánh Âugustinô, bí tích Rửa tội không phải là đích đến, mà là khởi đầu hành trình bước vào sự sống của Thiên Chúa. Tôi từng gọi đó là “linh đạo của người tị nạn.” Thánh Âugustinô cho rằng con người vừa chạy trốn vừa đi tìm; con người cảm thấy xa lạ, bất an trong thế giới này, nhưng luôn khát khao một quê hương chưa từng đặt chân đến. Đức Kitô là “Đường” và sống trong Ngài là sống trong hành trình. Cũng vì thế, như Đức Phanxicô, Đức Lêô đặc biệt quan tâm đến người di dân và tị nạn. Trong bài giảng đầu tiên ngài lên án “sự lãng quên lòng thương xót” và “những vi phạm nhân phẩm khủng khiếp”.
Ngài nhấn mạnh: Chúng ta không bao giờ đi một mình. Giáo hội là đoàn lữ hành đầy màu sắc, giống như nhóm hành hương ồn ào trong truyện của Chaucer. Ngài lặp lại nhiều lần: “Chúng ta cùng bước đi, tay trong tay với Thiên Chúa và với nhau.”
Thánh Augustinô là trí tuệ vĩ đại trong lịch sử Giáo hội, nhưng có khi vì thế mà chúng ta quên, đối với ngài, tình bạn cũng rất quan trọng. Quyển Tự thú của ngài đầy những tình bạn sâu sắc. Ngài không thể hình dung được đời sống đức tin mà thiếu cộng đoàn. Ngài viết: “Tôi không thể hạnh phúc nếu thiếu bạn bè.” Sau này, khi buộc phải nhận chức giám mục, ngài đưa ra một điều kiện: được lập một cộng đoàn tu sĩ trong nhà giám mục, để khỏi phải sống cô đơn.
Từ tư tưởng đó, ngài viết Luật Thánh Âugustinô, bản luật tu đầu tiên của Tây phương, sau này ảnh hưởng đến Thánh Biển Đức. Một lời khuyên trong bản luật đó nay như vang vọng trong hành trình của Đức Lêô XIV: “Khi ra đi, hãy cùng đi. Khi đến nơi, hãy cùng nhau ở lại.”
Vậy chúng ta đi đâu? Trong những lời đầu tiên, Đức Lêô nói về một “quê hương mà Thiên Chúa đã chuẩn bị cho chúng ta.” Đây chính là ngôn ngữ của Thành đô Thiên Chúa của Thánh Augustinô. Như người con hoang đàng, chúng ta đang trên đường về nhà, về với người Cha luôn đón nhận chúng ta với một tình yêu vô điều kiện. Nhưng khác với người con hoang đàng, hành trình của chúng ta không phải là cuộc trở về đơn giản, vì chúng ta được tạo dựng cho một quê hương mà chúng ta chưa từng biết. Quốc tịch của chúng ta là ở thành đô Thiên Chúa nơi chúng ta luôn hướng về, nơi chúng ta luôn cống hiến để xây dựng.
Thánh Âugustinô phân biệt “thành đô trần thế” và “thành đô thiên quốc” không phải thiên đàng và trần gian – nhưng là hai cách sống, hai kiểu cộng đoàn. Thành trần thế là cộng đoàn của những người bị chi phối bởi “ham muốn thống trị” (libido dominandi). Thành thiên quốc là nơi tình yêu đối với Thiên Chúa và tha nhân thúc đẩy chúng ta sống hy sinh và dâng hiến.
Nhiều người nói về Đức Lêô XIV là giáo hoàng Mỹ đầu tiên. Nhưng theo tôi, với người có tinh thần Thánh Augustinô như ngài, danh xưng này không mang nhiều ý nghĩa. Nước Mỹ có những điểm mạnh điểm yếu, nhưng trong cái nhìn của tinh thần Thánh Augustinô thì nước Mỹ cũng chỉ là một biểu hiện khác của thành đô trần thế. Tôi nghĩ Đức Lêô tìm hình ảnh thành đô Thiên Chúa không ở chính quyền quyền lực, mà nơi những cộng đoàn thầm lặng hy sinh ở giáo phận cũ của ngài tại Peru.
Thần học gia Cuba-Mỹ Justo González đã viết quyển sách Âugustinô lai để nói về cuộc đời “lai” của ngài, có người cha La-mã, người mẹ Bắc Phi. Thần học của ngài cũng phản ánh điều đó: sống với Đức Kitô là sống giữa hai thế giới. Đức Lêô, với dòng máu lai của ngài cũng mang một dấu ấn như vậy, nhưng chính đời sống mục vụ và truyền giáo ở Nam Mỹ mới thật sự định hình nơi ngài tầm nhìn Augustinô về một “quốc tịch vượt khỏi biên giới quốc gia.”
Cuối cùng tôi nghe một chủ đề Augustinô nơi Đức Lêô: một tinh thần truyền giáo đầy đam mê, sẵn sàng đến với thế giới, xác tín Tin Mừng chính là điều thế giới đang khao khát: đó là bình an. Tôi đã rơi nước mắt khi nghe những lời đầu tiên ngài nói: “Bình an của Chúa ở cùng anh chị em.” Ngài nhắc lại lời đầu tiên Chúa Giêsu phục sinh nói với các môn đệ đang buồn bã, hoang mang. Bình an Chúa hứa không chỉ là hết chiến tranh, mà là chấm dứt nỗi bất an. Đó là lời hứa, nơi Chúa chúng ta sẽ tìm được điều chúng ta mãi mãi đi tìm trong vô vàn điều không tên: sự no đầy cho một cơn đói chẳng thể gọi tên.
“Ai cũng có một trái tim đói khát,” như nhà thơ Augustinô xứ New Jersey từng nói, và khi Chúa Giêsu ban bình an, thực chất Ngài mời gọi chúng ta nghỉ an. Ngài nói: “Hỡi những ai mệt mỏi và gánh nặng, hãy đến với Ta. Các con không cần cố gắng chứng tỏ mình, các con nghỉ ngơi, vì tình yêu của Ta không tùy thuộc vào thành tích của các con. Trái tim không yên nghỉ của các con sẽ tìm thấy nơi dừng chân ở đây.”
Tôi nghe được tinh thần này trong bài giảng đầu tiên của Đức Lêô, khi ngài nói với “thế giới mà chúng ta đang sống, với những giới hạn và tiềm năng, những câu hỏi và xác tín”, tinh thần truyền giáo của ngài được định hình qua cái nhìn của Thánh Augustinô về hiện trạng con người hiện đại: một cái nhìn vừa thấu hiểu cơn đói nội tâm, vừa nhận ra những cách lạc hướng để thỏa mãn nó.
Với Thánh Augustinô, tội lỗi không chỉ là những niềm tin sai, mà là tình yêu đặt sai chỗ. Chúng ta mãi đi tìm tình yêu ở những nơi không đúng, như lời bài hát của Johnny Lee trong nhạc phim Chàng cao bồi thành thị. Trong bài giảng đầu tiên, Đức Lêô lưu ý đến khuynh hướng tìm an toàn nơi “công nghệ, tiền bạc, thành công, quyền lực hay lạc thú.” Ngài cảnh báo: người kitô hữu cũng không miễn nhiễm với những cám dỗ này vì thế chúng ta dễ rơi vào một loại “thực hành vô thần”.
Nhưng không chỉ lời chẩn đoán mang tinh thần Augustinô mà cả lời chữa trị cũng vậy. Vị lương y ngày xưa khuyên chúng ta: hãy nghỉ ngơi nhiều hơn, nghĩa là hãy tìm lại chính mình trong Đấng đã tạo dựng nên chúng ta. Như lời nổi tiếng mở đầu quyển Tự thú: “Lạy Chúa, Chúa đã dựng nên chúng con cho Chúa, lòng chúng con khắc khoải cho đến khi được nghỉ an trong Ngài.” Tôi nghĩ đó là động lực trong bối cảnh truyền giáo của Đức Lêô. Tin Mừng không chỉ là câu trả lời cho một câu hỏi, mà là của ăn cho trái tim đói khát. Muốn đem Đức Kitô đến cho thế giới, chúng ta phải nhạy cảm với cơn khát thầm kín của con người, và cảm thông với những cách lạc hướng mà con người tìm để thỏa mãn.
Trong thông điệp Aeterni Patris năm 1879, Đức Lêô XIII đã tôn vinh Thánh Tôma Aquinô là tiến sĩ ưu việt của Giáo hội và khởi xướng phong trào phục hưng kinh viện. Tôi không nghĩ thế giới hôm nay cần chúng ta phân tích những siêu hình học phức tạp. Tôi nghĩ thế giới đang cần nghe Thiên Chúa gần gũi với những tâm hồn tan vỡ, và Ngài trao chính Ngài để làm no đầy lòng người.
Có lẽ điều mà Đức Lêô XIII đã làm cho Thánh Tôma Aquinô thì Đức Lêô XIV cũng sẽ làm cho người tiền phong của chủ nghĩa hiện sinh, người đã nhìn thấu cơn đói âm ỉ của lòng người, đặc biệt phù hợp với thời thế tục ngày nay, một thời bất chấp mọi thứ, vẫn không thể không tin con người được tạo dựng cho một điều gì hơn thế.
Têrêxa Trần Tuyết Hiền dịch
Giống như trúng số độc đắc: Ngôi nhà thời thơ ấu của Đức Lêô tăng giá sau khi ngài được bầu
Đứa bé mơ làm “Giáo hoàng người Mỹ đầu tiên”
Đức Lêô XIV: Những bước đi đầu tiên của một giáo hoàng cắm neo trong thế giới
Mật nghị 2025: Hồng y Vesco kể hậu trường cuộc bầu cử Giáo hoàng Lêô XIV
Đức Lêô XIV: điềm tĩnh, thận trọng cải cách để có một Giáo hội thống nhất trong một thế giới chia rẽ
Hồng y Blase Cupich nói về lý do Hồng y đoàn chọn Đức Lêô XIV
