“Ồ, xin lỗi, tôi không nhận ra ngài…”: Những câu nói đùa của Đức Phanxicô
Đức Phanxicô tháng 9 năm 2015 tại New York, Mỹ. © Erik S. Lesser/AP/SIPA / Erik S. Lesser/AP/SIPA
parismatch.com, Caroline Mangez, 2025-01-15
Chưa bao giờ có một Giáo hoàng tâm sự nhiều như vậy và cũng chưa bao giờ có Giáo hoàng nào đăng một bản tường thuật đầy đủ về cuộc đời của họ như vậy. Đức Phanxicô cởi mở hơn bao giờ hết, ngài tiết lộ khí cụ bí mật của ngài: tinh thần hài hước.
Trong quyển tiểu sử “Hy vọng“ (Nxb. Albin Michel) xuất bản ngày 15 tháng 1, ngài giải thích tinh thần hài hước có thể cứu chúng ta khỏi tuyệt vọng. Ngài kể câu chuyện về giáo dục gia đình, về tính tự trào, về tính châm biếm của các tu sĩ Dòng Tên.
Ngài trích định nghĩa thông minh của nhà văn Romain Gary: “Hy vọng cũng là một đứa bé tinh nghịch. Hy vọng biết tinh thần hài hước và nụ cười chính là chất men cho cuộc sống, là công cụ để đối diện với khó khăn, kiên cường vượt qua thử thách. Tinh thần hài hước là lời tuyên bố về phẩm giá, một khẳng định về sự vượt lên của con người trước những gì xảy ra với mình.”
***
Trong gia đình, cha mẹ dạy chúng tôi phải có khiếu hài hước. Tất cả anh chị em tôi được giáo dục về niềm vui, tự trào lành mạnh, đùa cợt, đó là chuyện quan trọng. Gia đình tôi trải qua nhiều khó khăn, đau khổ, nước mắt, nhưng ngay cả trong những lúc khó khăn nhất, tôi nhận ra một nụ cười, một tiếng cười có thể cho chúng tôi thêm năng lượng để đi đúng hướng. Đặc biệt, cha tôi dạy chúng tôi rất nhiều điều. Vấn đề không phải là kềm nén, giả vờ như không có chuyện gì xảy ra, hay làm giảm thiểu vấn đề, nhưng giữ tâm hồn vui vẻ, nơi chúng ta đối diện và vượt lên các khó khăn này.
***
Đức Phanxicô viết:
“Để nhắc lại mối dây liên kết không thể tách rời giữa hy vọng và niềm vui trong những ngày trước khi mở Cửa Thánh, tôi muốn gặp nhóm nghệ sĩ hài hước của nhiều chuyên ngành, nhiều quốc gia từ khắp nơi trên thế giới về đây. Một số người cho đây là một thay đổi lớn lao so với thời mà các diễn viên, nhạc công không được đến nơi thánh hiến. Nhưng nếu tôi chọn tên Phanxicô, tên của một “nghệ nhân của Chúa” thì tôi mong, đây là điều tối thiểu các bạn vì thế mong chờ ở tôi. Nhưng có người tế nhị nói với tôi, thật tốt đẹp khi cố gắng làm cho Chúa cười… nhưng với sự toàn năng của Ngài, Ngài đã làm tất cả những chuyện đùa này thay cho chúng ta, ngài làm mất mất hiệu ứng của chúng ta. Nhưng đó là hài hước hữu ích cho quả tim. Chắc chắn cuộc sống sẽ mang đến những nỗi buồn, đó là một phần của mọi con đường hy vọng và trở lại. Tuy nhiên, chúng ta không nên chìm trong nỗi buồn và không để nó làm hại tâm hồn.
“Những người tận hiến không tránh khỏi những cám dỗ này, không may có một số người cay đắng, u sầu, độc đoán, họ không là người tạo ảnh hưởng, họ là ‘bà cô già’, họ không phải là hiền thê của Giáo hội, họ là công chức chứ không mục tử, họ hời hợt chứ không vui tươi, và như thế thì không tốt. Nhưng nhìn chung, các linh mục chúng tôi có khiếu hài hước, quen kể chuyện cười, biết kể chuyện cười và thường là đối tượng của những chuyện cười này.
***
“Các giáo hoàng cũng vậy. Đức Gioan XXIII nổi tiếng vui vẻ, ngài nói: ‘Ban đêm, tôi thường hay suy nghĩ những vấn đề nghiêm trọng, tôi định ngày mai lấy hết can đảm, dứt khoát tôi sẽ nói chuyện với Giáo hoàng về vấn đề này. Sáng ngủ dậy, tôi vã mồ hôi khi nhớ ra mình là Giáo hoàng.’
***
“Đức Gioan-Phaolô II cũng có tinh thần hài hước. Trong các phiên họp chuẩn bị mật nghị, hồng y lớn tuổi và khá cứng nhắc trách ngài vì ngài trượt tuyết, leo núi, đạp xe, bơi lội: ‘Tôi không nghĩ các sinh hoạt này phù hợp với chức vị của ngài.’ Giáo hoàng tương lai trả lời: ‘Anh biết ở Ba Lan, đây là sinh hoạt chung của ít nhất năm mươi phần trăm các hồng y không?’ Lúc đó, Ba Lan chỉ có hai Hồng y.”
Tinh thần hài hước không chỉ là liều thuốc giúp giải tỏa và khai sáng cho người khác mà còn cho chính mình. Hạ mình là khí cụ hữu hiệu để vượt qua cám dỗ của tính tự mê. Những người mắc chứng tự mê liên tục nhìn vào gương, họ trang điểm rồi lại trang điểm, nhưng lời khuyên tốt nhất khi đứng trước gương là luôn tự trào. Tự trào luôn làm chúng ta cảm thấy vui vẻ, nhắc chúng ta nhớ câu tục ngữ Trung Quốc: “Chỉ có hai loại người hoàn hảo: người đã chết và người chưa sinh ra.
Giáo hội có kho sưu tập chuyện cười theo từng lãnh vực, cá nhân, các Dòng. Các câu chuyện cười về Dòng Tên là một thể loại riêng, những câu chuyện này chỉ có thể so sánh với những câu chuyện cười về quân cảnh Ý hay những chuyện cười về các bà mẹ Yiddish Do thái.
Về chuyện tự trào, tôi nghĩ đến câu chuyện của một tu sĩ Dòng Tên hơi “chảnh”, ông nhập viện vì bệnh tim. Trước khi vào phòng mổ, tu sĩ hỏi Chúa: “Lạy Chúa, giờ của con đã đến chưa?” Chúa trả lời: “Chưa, con sẽ sống ít nhất là bốn mươi năm nữa.” Ngay sau khi bình phục, ông cấy tóc, căng da mặt, hút mỡ, cắt mí mắt, làm lại bộ răng… Tóm lại, ông là một con người hoàn toàn mới. Sau đó ông bị xe tông chết. Khi gặp Chúa, ông phản đối: “Lạy Chúa, Chúa nói con sẽ sống thêm bốn mươi năm nữa!” Chúa phán: “Ồ, xin lỗi, ta không nhận ra con…”
Tôi nghe một câu chuyện khác liên quan đến Đức Phanxicô ở Mỹ. Vừa mới xuống máy bay ở New York, Đức Phanxicô thấy chiếc xe limousine sang trọng to lớn đang chờ ngài. Ngài hơi xấu hổ vì sự xa hoa này, nhưng ngài nghĩ đã lâu rồi mình không lái xe, nhất là với chiếc xe này, biết khi nào mình mới có cơ hội lần nữa. Ngài nhìn chiếc xe và hỏi anh tài xế: “Anh cho tôi lái được không?” Anh tài xế trả lời: “Tôi xin lỗi Đức Thánh Cha, tôi không thể, các thủ tục, nghi thức…” Nhưng ngài cứ khăng khăng cho đến khi người tài xế nhượng bộ. Và thế là Giáo hoàng lái xe trên một trong những con đường rộng lớn… Ngài nhấn ga: năm mươi, tám mươi, một trăm hai mươi cây số/giờ… cho đến khi ngài nghe tiếng còi xe cảnh sát. Một cảnh sát trẻ đến gần cửa sổ kính màu. Giáo hoàng hơi sợ hãi, hạ kiếng xuống, người kia tái mặt.
”Xin lỗi ngài”, anh nói rồi về xe gọi tổng đài.
– Sếp… Tôi nghĩ là tôi gặp vấn đề.
– Vấn đề gì vậy?
– Tôi vừa chận một chiếc xe chạy quá tốc độ… nhưng đó là một người rất rất quan trọng.
– Có phải ông ta là Thị trưởng không?
– Không, thưa sếp, còn quan trọng hơn ông Thị trưởng.
– Quan trọng hơn ông Thị trưởng sao? Vậy thì ông Thống đốc?
– Không, còn hơn vậy nữa…
– Vậy có phải Tổng thống không?
– Tôi nghĩ còn hơn thế nữa…
– Ai có thể quan trọng hơn Tổng thống?
– Nghe này sếp, tôi không biết ông là ai, nhưng tài xế của ông là Giáo hoàng!
***
Phúc Âm khuyên chúng ta nên giống trẻ em để được vào Nước Chúa (Mt, 18:3), nhắc chúng ta khả năng cười của trẻ em, khả năng này rất mạnh ở trẻ em.
Không gì làm tôi vui hơn là được gặp trẻ em: khi còn nhỏ, tôi đã có các bậc thầy của nụ cười; bây giờ tôi già, trẻ em thường là cố vấn của tôi. Đó là những cuộc gặp làm tôi xúc động nhất, tôi cảm thấy hạnh phúc. Cũng như người lớn tuổi: họ ban phúc cho cuộc sống, họ không còn oán giận, họ có niềm vui của rượu vang lâu năm. Giống như trẻ con, họ có vẻ đẹp của nước mắt và nụ cười. Khi tôi bồng các em trong các buổi tiếp kiến ở Quảng trường Thánh Phêrô, gần như tất cả các em đều cười. Có những em thấy tôi mặc áo trắng, tưởng tôi là bác sĩ chích thuốc, các em khóc. Trẻ em là nhà vô địch của hồn nhiên, của lòng nhân đạo. Các em nhắc, nếu chúng ta bỏ lòng nhân, chúng ta bỏ tất cả mọi thứ, và khi chúng ta không còn khóc, không còn cười, lúc đó chúng ta bắt đầu suy tàn. Chúng ta thành vô cảm, và ai vô cảm thì họ không làm được gì tốt đẹp cho chính họ, cho Giáo hội, cho nhân loại.
Trích đoạn từ quyển tiểu sử Hy vọng (Espère, nxb. Albin Michel)
Marta An Nguyễn dịch