Các từ và các biểu tượng đánh dấu của năm 2022
Tên, từ viết tắt và các từ mới trong năm qua, để lại dấu ấn trên tin tức. Các hình ảnh cũng đã thành biểu tượng tạo ấn tượng trong tâm trí hoặc trong trí tưởng tượng. Báo La Croix ghi lại các biểu tượng trong số này, một số thoáng qua, một số còn tồn tại lâu dài, tất cả đều nói lên những tin tức giàu sức bật.
la-croix.com, Ban biên tập La Croix, 2022-12-29
Biểu tình ở Tehran, ngày 17 tháng 10, để phản ứng trước cái chết của cô Mahsa Jina Amini, người Kurde. IranWire/MEI-REA
Chiếc bàn XXL của Vladimir Putin
Thông thường các bàn đều giống nhau, riêng chiếc bàn của Vladimir Putin thì không giống ai: dài 6 mét từ đầu này sang đầu kia. Chiếc bàn bằng gỗ sồi sơn mài dát vàng lá là trọng điểm trong cuộc gặp của ông và tổng thống Pháp Emmanuel Macron vào đầu tháng 2. Tổng thống Pháp không thuyết phục được Putin: vài ngày sau chuyến thăm, Putin xâm chiếm Ukraine. Lối trang trí bóng loáng, khuôn mặt thản nhiên của Vladimir Putin, bình hoa rất đơn độc trên loại trang trí khổng lồ này chỉ góp phần biến khung cảnh thành biểu tượng của khoảng cách giữa người Nga và người phương Tây.
Tổng thống Nga Vladimir Putin tiếp tổng thống Emmanuel Macron ngày 7 tháng 2 tại Moscow. /Sputnik/AFP
Hình ảnh lố bịch làm mạng xã hội dậy sóng, cư dân mạng biếm họa cái bàn này thành sân cầu lông hoặc sân bi lắc. Không chỉ là dấu hiệu của thù địch nhưng còn là cách Điện Kremlin cho thấy cách chống Covid cực đoan của họ.
Mạng che mặt của phụ nữ Iran
Bỏ khăn voan, ném khăn voan đi, đạp xuống đất, đốt cháy… tấm voan hồi giáo tan nát với khẩu hiệu “Phụ nữ, cuộc sống, tự do” biểu tượng cho sự nổi dậy của phụ nữ Iran trước áp bức đã áp đặt lên họ từ những giờ đầu tiên của Cách mạng hồi giáo năm 1979. Vào thời điểm đó, người phụ nữ được xem như viên ngọc trai được che trong một cái vỏ hay cái hộp…
Cái chết ngày 16 tháng 9 của cô Mahsa Jina Amini, bị bắt vì vi phạm quy định trang phục của Cộng hòa hồi giáo, đã châm ngòi cho việc vứt bỏ mảnh voan bắt buộc này. Đối tượng chính trị này đã chống lại những người áp đặt nó. Từ “khăn voan che mặt xấu xí” của những năm 1980, họ cố tình trang điểm cho xấu, để tóc lòa xòa, nhuộm tóc, quá lố trong con mắt của cảnh sát đạo đức, phản kháng thụ động của phụ nữ Iran đã biến thành hành động đấu tranh.
Bất chấp bị quấy nhiễu, súng đạn và hành quyết, không ngày nào không có phụ nữ Iran ở mọi lứa tuổi và hoàn cảnh đi biểu tình để thể hiện một “biểu tượng” khác: mái tóc của họ tung bay trong làn gió tự do.
Qatargate
Giữa mùa bóng đá World Cup, tên Qatar của quốc gia tổ chức bị đặt tên là Qatargate, thường đây là tên của những vụ tai tiếng lớn như vụ Watergate. Nghị viện Châu Âu chưa bao giờ có hành vi phản đối như vậy, sau bản cáo trạng về tội tham nhũng và rửa tiền của các nghị viên Âu châu Hy Lạp Eva Kaili và cựu dân biểu Âu châu Antonio Panzeri có liên quan đến tiểu vương quốc. Trong quá trình điều tra của thẩm phán người Bỉ Michel Claise, vụ này như một vụ Marocgate, một phần số tiền tìm thấy trong quá trình điều tra bị nghi đến từ Rabat. Vụ tai tiếng buộc bà Roberta Metsola, chủ tịch Nghị viện Châu Âu phải công bố những cải cách sâu rộng kể từ năm 2023: bảo vệ người tố cáo, cấm các nhóm thân hữu không chính thức, tăng cường đăng ký minh bạch trong chương trình nghị sự của các quan chức được bầu.
Hạn hán
Những người lớn tuổi còn nhớ hạn hán năm 1976. Người trẻ thì nhớ hạn hán năm 1989. Với lượng mưa giảm khoảng 25% so với bình thường, năm 2022 sẽ là năm kỷ lục hạn hán mới ở Pháp, tháng 7 không có bao nhiêu nước.
Không có vùng nào thoát được nạn hạn hán làm ảnh hưởng trước hết đến nông dân. Đất nứt nẻ, cây cối trụi lá… Giữa mùa hè, 93 sở, ban, ngành đô thị phải áp dụng các biện pháp hạn chế sử dụng nước. Vùng Gironde bị nặng nhất.
Kết hợp với cái nóng như thiêu đốt, việc thiếu mưa đã biến khu rừng Landes de Gascogne thành thùng thuốc súng. Tổng cộng, 32.800 hếcta đã tan thành mây khói trong vùng này.
Và hơn 65.000 ở Pháp.
“Marilyn” thân yêu nhất…
Kể từ nay đó là tác phẩm đắt nhất của thế kỷ 20 được đem ra đấu giá. Ngày 9 tháng 5 năm 2022, Shot Sage Blue Marilyn của Andy Warhol được công ty Christie’s ở New York bán với giá 195,04 triệu đô la, một kỷ lục trong năm của thị trường nghệ thuật.
Shot Sage Blue Marilyn, Andy Warhol. / Christie’s
Bức tranh lụa trên canvas là một trong năm bức “Marilyn” do bậc thầy nghệ thuật pop art sáng tác năm 1964 theo bức ảnh quảng cáo cho bộ phim Niagara (1953). Nữ minh tinh đã tự tử hai năm trước đó (1962). Vừa sáng tác xong, bốn trong số năm tác phẩm này bị nghệ sĩ Dorothy Podber vào xưởng Warhol’s Factory bắn, vì thế chúng có tên là “Shot Marilyn”, thêm gia vị cho hào quang của biểu tượng bi thảm này.
Trường nội trú
Ngày 25 tháng 7 năm 2022, một tuyên bố lịch sử của Đức Phanxicô cuối cùng nói lên những tổn thương của các trường nội trú ở Canada. Trước hàng ngàn con cháu của người bản địa bị tổn thương vì những lạm dụng về thể chất, lời nói, tâm lý và tinh thần của 150.000 trẻ em trong các trường nội trú, Đức Phanxicô tuyên bố: “Tôi đau lòng và tôi xin được tha thứ.”
Từ năm 1831 đến năm 1996, các học sinh bản địa đi học trong các trường nội trú do Giáo hội công giáo điều hành. Để khai hóa, các em bị tách khỏi gia đình, bị cắt khỏi tiếng mẹ đẻ, khỏi văn hóa của các em. Trong nhiều thập kỷ, các dân tộc Quốc gia Thứ nhất, Inuit và Métis ở Canada đã lên tiếng phản đối lạm dụng. Đến năm 2021, dư luận mới thực sự nhận thức được mức độ nghiêm trọng của sự việc khi liên tiếp phát hiện 1.300 bộ hài cốt ở những nơi trước đây là các trường nội trú. Có ít nhất 6.000 trẻ em chết đàng sau những bức tường của các trường này, không kể các nạn nhân của bạo lực thể xác và tâm lý.
Tờ giấy khổ A4 của người biểu tình Trung Quốc
Tờ giấy khổ A4 trắng, không có một chữ nào, đã thành biểu tượng của các cuộc biểu tình ra đời ở Trung Quốc ngày 15 tháng 11, để phản ứng lại những hạn chế nghiêm ngặt của chính sách “zero Covid”. Tại Bắc Kinh, Thượng Hải, Nam Kinh, những người biểu tình đã giương cao tờ giấy A4 này, dù không có chữ nào nhưng lại giàu ý nghĩa. Tố cáo cơ quan kiểm duyệt đã triệt để ngăn chận đến mức không được biểu hiện một phản kháng nào dù nhỏ nhất, tờ giấy cũng đưa ra tính chất không giới hạn trước các đòi hỏi: chấm dứt các lệnh cấm liên quan đến Covid-19, đòi tăng lương, đòi các quyền tự do… Thậm chí người biểu tình còn đòi chủ tịch Tập Cận Bình từ chức.
Một cuộc biểu tình ở Bắc Kinh tháng 11. / Kevin Frayer/ Hình ảnh Getty qua AFP
Trên một quy mô chưa từng có kể từ sự kiện Thiên An Môn năm 1989, dĩ nhiên cuộc biểu tình thất bại, bị nghiền nát bởi các vụ bắt bớ. Nhưng ngày 7 tháng 12 chế độ thông báo cắt giảm chính sách “không Covid”. Họ không hoàn toàn thờ ơ trước tờ giấy trắng khổ A4.
Omicron
Omicron xém bị gọi là Nu hoặc Xi, nhưng Tổ chức Y tế Thế giới sợ gọi Nu sẽ bị nhầm với new (“new” trong tiếng Anh), và Xi sợ bị lầm với một chủ tịch Trung Quốc nào đó… vì thế Omicron là chữ cái thứ 15 trong bảng chữ cái Hy Lạp, Omicron là tên mà hành tinh trái đất đã học thuộc làu năm 2022. Ít nguy hiểm hơn nhưng dễ lây truyền và kháng vắc-xin hơn nhiều so với các loại vắc-xin trước (Alpha, Beta, Gamma và Delta), biến thể phụ của Sras-CoV-2 được phát hiện tháng 11 năm 2021 tại Nam Phi đè nặng lên thế giới một năm qua. Theo Tổ chức Y tế thế giới, nó có trách nhiệm của hơn 130 triệu ca nhiễm bệnh và nửa triệu trường hợp tử vong.
“Hãy đổ rác”
Giữa tháng 10, một năm sau khi báo cáo Ciase của Ủy ban Độc lập về các vụ Lạm dụng tình dục trong Giáo hội Pháp được đệ trình, tuần báo Pháp Gia đình Kitô tiết lộ cựu giám mục Michel Santier, giáo phận Créteil, tháng 10 năm 2021 đã bị Rôma có biện pháp kỷ luật vì lạm dụng thiêng liêng với mục đích tình dục. Tổng giám mục Michel Aupetit, nguyên tổng giám mục giáo phận Paris đã rất phẫn nộ khi thông tin này được công bố trên báo chí, vì cho đến lúc đó vẫn được Rôma và một số giám mục Pháp giữ bí mật. Tổng giám mục viết trên Twitter: “Vì sao nhiều người thích lục lọi thùng rác như vậy? Để thích thú với mùi hôi hay để giấu rác của chính mình?”
Tuyên bố này đã gây sốc và tập thể Hành động cho Giáo hội (Agir pour notre Eglise) đã đưa ra khẩu hiệu Chúng ta hãy lôi thùng rác ra (#SortonsLesPoubelles). Họ trả lời: “Tổng giám mục Aupetit chỉ trích một số người bới thùng rác. Chúng tôi trả lời rằng chúng tôi muốn vứt rác để không bị rác đầu độc Giáo hội mẹ chúng tôi.” Ngày 30 tháng 10, giáo dân công giáo tập trung tại một số thành phố, khẩu hiệu của họ “Hãy đổ rác”, “Vì một Giáo hội an toàn” và “Không tin tưởng nếu không có sự thật”.
Tính đồng nghị
Từ này xuất phát từ tiếng Hy Lạp sunodos, một con đường cùng đi với nhau. Thượng hội đồng giám mục được Đức Phaolô VI thành lập năm 1965, để đáp ứng các mong muốn được bày tỏ trong Công đồng Vatican II về thẩm quyền để tiếp tục công việc tập thể đã trải qua ở Công đồng. Nhưng kể từ tháng 10 năm 2021, tiến trình mà Giáo hội tham gia, của một “Thượng hội đồng về tính đồng nghị” đã tiến xa hơn theo cách tiếp cận tập thể này. Tất cả tín hữu, giáo dân, phó tế, linh mục hay giám mục, đều được mời gọi cùng nhau suy tư về tương lai Giáo hội. Năm 2022 được đánh dấu bằng các tham vấn diễn ra ở cấp giáo xứ và giáo phận. Công việc hiện đang diễn ra ở cấp độ châu lục, cho đến mùa xuân năm 2023, trước phiên họp đầu tiên ở Rôma vào tháng 10 sang năm.
Áo phông của Zelensky
Một ngày sau cuộc xâm lược của Nga ngày 24 tháng 2, tổng thống Volodymyr Zelensky đã bỏ áo sơ mi, thay vào đó ông mặc áo phông kaki, ông đã gởi cho đồng bào của ông và cho cả thế giới thông điệp: một nguyên thủ quốc gia đang chiến đấu trên chiến trường. Qua nhiều tháng và qua các cuộc gặp gỡ với các nhà lãnh đạo phương Tây, chiếc áo màu xanh ô-liu này đã thành đồng phục của tổng thống, nó mang nhiều biểu tượng: biểu tượng quân đội Ukraine, màu xanh và vàng với phù hiệu 5.11 của thương hiệu Mỹ Tactical…
Tổng thống Volodymyr Zelensky, trong lần phát biểu trên truyền hình tháng 9 năm 2022. / STR/AFP
Áo ngắn tay, ôm sát cơ thể, làm nổi bật bắp tay của một chiến binh có luyện bắp thịt. Nhiều lúc không cạo râu và bọng mắt làm nổi bật biểu tượng của một người luôn sẵn sàng chiến đấu. Hình ảnh trẻ trung rắn rỏi này ngược với hình ảnh của Vladimir Putin, người cũng từng biểu diễn bắp thịt của ông trong những năm 2000. Về mặt giao tiếp, đó là bước đột phá. Chiếc áo phông của Zelensky đã dự vào quá trình anh hùng hóa một xã hội được huy động để chống lại kẻ xâm lược.
Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch
Bài đọc thêm: Mười lăm nhân vật của Giáo hội đánh dấu năm 2022
