Paola Ugaz, nữ nhân vật ưu tú của Đức Lêô để chống lạm dụng
parismatch.com, Arthur Herlin, Phóng viên đặc biệt của báo Paris Match tại Rôma, 2025-11-10
Trong vòng thân cận của Giáo hoàng Lêô (4/4) – Qua việc công khai ghi nhận công lao của các nhà báo Peru, Đức Lêô biến báo chí điều tra thành trụ cột trong cuộc chiến chống lạm dụng tình dục của ngài. Một bước ngoặt lịch sử.
Bà Paola Ugaz là ai?
Theo một nhân vật của Tòa Thánh, bà là người Đức Lêô “tham khảo ý kiến” mỗi khi ngài cần tìm hướng đi đúng đắn cho các vấn đề liên quan đến việc chống lạm dụng tình dục. Ngài đích thân đón bà trong buổi gặp các nhà báo ngày 12 tháng 5, bốn ngày sau khi ngài được bầu. Ngài nhấn mạnh: “Đây không phải là lời chào xã giao, nhưng là tái khẳng định sứ mệnh thiêng liêng của những người, thông qua nghề nghiệp báo chí của họ, đã là cầu nối giữa sự thật và lương tâm, ngay cả khi phải đối diện với những khó khăn to lớn.”
Phải nói, Đức Lêô là người duy nhất ủng hộ bà khi bà điều tra lạm dụng tình dục trong tổ chức Công giáo Sodalitium. Năm 2015, cùng với đồng nghiệp Pedro Salinas, bà xuất bản quyển sách Nửa tu sĩ, nửa chiến binh (Mitad monjes, mitad soldatos). Quyển sách đã có hiệu ứng bom tấn. Trong nhiều năm, hai nhà báo đã thu thập lời chứng, kiểm kho lưu trữ và tái cấu trúc hệ thống kiểm soát bên trong Hiệp hội Đời sống Tông đồ Peru (Sodalitium Christianae Vitae) được thành lập năm 1971. Lạm dụng thể chất, tâm lý và tình dục: quyển sách kể chi tiết về địa ngục mà hàng trăm chiến binh trẻ phải chịu đựng đằng sau bức tường của tổ chức được cho là không thể chê trách này.
Phản ứng ngay lập tức và tàn bạo
Các chiến dịch phỉ báng, kiện tụng, quấy rối: Paola Ugaz và Pedro Salinas trở thành mục tiêu của một chiến dịch pháp lý thực sự, một cuộc chiến pháp lý được dựng lên để bịt miệng những người dám lên tiếng. Có những ngày, bà tự hỏi liệu bà có thể trụ vững hay không. Nhưng phương châm sống của bà tóm gọn trong câu: “Nỗi sợ hãi không nên là nhà xuất bản của bạn.” Bà không bỏ cuộc.
Một chương trình nghị sự chính trị
Từ im lặng đến công nhận
Năm 2021, Quỹ Truyền thông Phụ nữ Quốc tế đã trao tặng bà Giải thưởng Dũng cảm trong ngành Báo chí. Cộng đồng quốc tế công nhận công lao của bà. Nhưng chính tại Vatican, hành động mang tính biểu tượng nhất diễn ra. Được Giám mục Robert Prévost cảnh báo, Đức Phanxicô mở một cuộc điều tra về Sodalitium. Ông Jordi Beromeu, , có biệt danh “tai họa của những kẻ lạm dụng”, một trong những phái viên chống lạm dụng chính của ngài đã tiếp nhận vụ việc. Nhà báo Alejandro Bermúdez, một trong các phát ngôn viên truyền thông của Sodalitium bị trục xuất khỏi tổ chức và bị Tòa Thánh trừng phạt vì “báo chí Công giáo tồi tệ”. Nhưng cuối cùng sự thật của bà Paola Ugaz đã chiến thắng.
Mối quan hệ giữa nhà báo và Đức Lêô lớn đến mức ngài đã gởi cho bà tin nhắn nhân dịp ra mắt vở kịch “Proyecto Ugaz” dành riêng cho công việc báo chí của bà tại Teatro La Plaza ở Lima. Ngài viết: “Cuộc chiến đấu cho công lý của bà cũng là cuộc chiến đấu của Giáo hội.” Chưa bao giờ có Giáo hoàng nào công khai ca ngợi các nhà báo vì cuộc chiến chống lạm dụng trong Giáo hội như vậy. Chỉ vài lời ngắn gọn, ngài đã đưa bà Paola Ugaz – và báo chí độc lập – trở thành đồng minh chính thức của Vatican trong cuộc chiến chống lạm dụng tình dục.
Vì bức thư này không chỉ là một cử chỉ lịch sự, nhưng đó là một tuyên bố chính trị. Ngài viết: “Việc thấm nhuần văn hóa phòng ngừa, không dung thứ bất kỳ hình thức lạm dụng nào, là điều cấp thiết cho toàn Giáo hội. Chúng tôi cần các nhà báo.”
Đây là sự thừa nhận chưa từng có: nếu không có báo chí điều tra, quy tắc im lặng của Giáo hội sẽ vẫn tồn tại. Với bà Paola Ugaz bên cạnh, Đức Lêô gởi một tín hiệu rõ ràng đến các Giám mục đang bị im lặng cám dỗ: thời che đậy đã qua.
Theo bà, không bao giờ để sự thật bị hy sinh
Paola Margot Ugaz Cruz không phải là nhà hoạt động chống Giáo hội. Sinh ra tại Lima năm 1974 của đất nước Peru theo Công giáo sâu sắc, bà lớn lên trong đức tin. Nhưng cũng chính trong đức tin, không bao giờ sự thật bị hy sinh, ngay cả khi nhân danh tôn giáo. Sau khi học tại Giáo hoàng Học viện Peru danh tiếng, năm 1999, bà gia nhập tạp chí Caretas, kinh thánh của báo chí điều tra Peru, lúc đó bà 25 tuổi và ngay lập tức, bà chọn lãnh vực nguy hiểm nhất: thể chế, quyền lực, tôn giáo.
Khi đưa bà Paola Ugaz làm nhân vật chủ chốt trong triều của ngài, Đức Lêô đã thực hiện cuộc cách mạng Copernicus (cách mạng tiên phong). Trong khi nhiều thế hệ Giám mục xem truyền thông là kẻ thù cần chống lại, Đức Lêô xem họ là “đồng minh không thể thiếu của sự thật”. Ngài viết trong thư gởi bà Paola: “Bảo vệ đạo đức và báo chí tự do không chỉ là hành động công lý, nhưng là nghĩa vụ.” Thông điệp rất rõ ràng: minh bạch không còn là lựa chọn, nhưng là nghĩa vụ.
Liên minh chiến lược này đã thay đổi ván bài vì bà Paola Ugaz không đơn độc. Đức Lêô cũng trích dẫn Pedro Salinas, Daniel Yovera và Patricia Lachira – tất cả đều bị truy tố vì tố cáo các lạm dụng của Hội Sodalitium. Nhưng Đức Lêô đi xa hơn: ngài nhắc đến các nhóm phóng viên của tờ Boston Globe và El País, cũng như các nhà báo Chi-lê, Colombia và Đức đã làm sáng tỏ các vụ bê bối khác. Khi công khai cám ơn họ, ngài bảo vệ những người tố giác. Ngài khuyến khích các người khác hãy tiếp bước…
Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch
Các bài trong loạt bài Trong vòng thân cận của Giáo hoàng
Edgard Rimaycuna, người bạn tâm giao Peru của Đức Lêô XIV
“Hoàng tử của nghi thức”: Đức Ông Leonardo Sapienza, nhân vật độc đáo của Vatican
