Làm giáo hoàng ở thiên niên kỷ thứ 3: Vatican xem lại phiên bản của mình
Trong chương trình phát động một tiến trình cải cách rộng lớn xung quanh tính đồng nghị, ngày 13 tháng 6, bộ Cổ vũ Hiệp nhất Kitô giáo công bố một tài liệu quan trọng để mở ra những con đường suy nghĩ về cách thức trở thành giáo hoàng, theo cách tiếp cận đại kết hơn.
lavie.fr, Marie-Lucile Kubacki, Rôma, 2024-06-13
Đức Phanxicô trong buổi tiếp kiến chung tại Quảng trường Thánh Phêrô, Vatican, ngày 12 tháng 6 năm 2024. EVANDRO INETTI/ZUMA PRESS
Năm 1967, hai năm sau khi Công đồng Vatican II kết thúc, Đức Phaolô VI đã nhận xét: “Giáo hoàng (…) chắc chắn là trở ngại nghiêm trọng nhất trên con đường đại kết.” Năm 1995, trong thông điệp Hãy nên một (Ut unum sint), ngài mời gọi tất cả các nhà lãnh đạo và thần học gia các Giáo hội khác nhau đi tìm các hình thức mục vụ mà giám mục Rôma “có thể thực hiện công việc phục vụ yêu thương được mọi người công nhận”.
Một điểm để đi đến… và để khởi hành
Kể từ đó, nhiều nhóm và ủy ban đã nghiên cứu vấn đề gay go này, nhưng đây là lần đầu tiên trong nửa thế kỷ một bản tổng hợp tất cả các suy tư đại kết được thực hiện kể từ Công đồng Vatican II về tính ưu việt và tính đồng nghị đã được xuất bản.
Điều này làm cho văn bản của Bộ trở thành tài liệu quan trọng, có thẩm quyền dù nó có tính cách như một “tài liệu nghiên cứu”. Đó là điểm đến, kết quả của công việc đại kết và đồng nghị được nêu rõ trong lời mở đầu của văn bản, tóm tắt “khoảng ba mươi câu trả lời cho thông điệp Hãy nên một và khoảng năm mươi văn kiện đối thoại đại kết về chủ đề này”, bao gồm Bộ Cổ vũ Hiệp nhất Kitô giáo, các chuyên gia công giáo, một số lớn các nhà thần học từ các truyền thống kitô giáo khác nhau, một số bộ của Giáo triều Rôma và tổng thư ký của Thượng hội đồng.
Nhưng cũng là điểm khởi đầu, hồng y bộ trưởng Kurt Koch đã gởi tài liệu đến những người có trách nhiệm trong các Giáo hội khác để tiếp tục cùng nhau suy nghĩ.
“Phục vụ hiệp nhất ở cấp độ phổ quát”
Những chân trời mới nào xuất hiện trong văn bản của Vatican? Theo hồng y Kurt Koch, kết luận quan trọng nhất là tất cả các tài liệu đều đồng ý về sự cần thiết phải phục vụ hiệp nhất ở cấp độ phổ quát, phải tuân theo nền tảng của công việc và các phương thức thực hiện.
Không chỉ có sự nhất trí về nhu cầu phục vụ sự hiệp nhất ở cấp độ phổ quát, mà vấn đề về tính ưu việt không còn được xem “là một vấn đề” nhưng là cơ hội để cùng nhau suy nghĩ về bản chất của Giáo hội và các mối quan hệ của Giáo hội. Một điều mới lạ xét về lịch sử Giáo Hội trong những thế kỷ gần đây.
Nhưng sự cần thiết này dựa trên cơ sở nào? Thần học gia Hyacinthe Destivelle, quan chức của thánh bộ trong việc chuẩn bị tài liệu giải thích: “Tài liệu dựa trên một số lập luận mà các Giáo hội khác nhau ít nhiều nhấn mạnh theo lập luận của các tông đồ: Giáo hội được thành lập bởi các tông đồ, hình ảnh thánh Phêrô được cho là người đứng đầu trong số những người bình đẳng, “primus inter pares”. Tính ưu việt của danh dự này được Chính thống giáo và Anh giáo công nhận ở mọi cấp độ của Giáo hội, giáo phận, khu vực… Tính mới mẻ vì chúng ta đang ở trong thế giới toàn cầu hóa. Quan sát này mở ra một lập luận thực tế hơn: trong một thế giới siêu kết nối và toàn cầu hóa, chúng ta cần một nhân vật quy chiếu, một nhân chứng, một hiện thân và một thừa tác vụ trong toàn thể Giáo hội mà một người có thể thực hiện được.
Giám mục Giáo hội Rôma
Điều này làm sáng tỏ một loạt các cử chỉ và lời nói của Đức Phanxicô kể từ khi bắt đầu triều của ngài. Ngài đã thực hiện ngay từ buổi tối được bầu làm giám mục Rôma và ngài đã ký tất cả các tài liệu và sắc lệnh chính thức không phải từ Vatican nhưng từ nhà thờ chính tòa Thánh Gioan Lateran, nhà thờ của giám mục Rôma.
Ngay trong năm 2020, ngài đã trả lại tất cả các chức danh khác ngoài chức danh giám mục Rôma trong thư mục lịch sử các giáo hoàng. Năm 2024, ngài thêm vào chức Thượng Phụ Phương Tây, 18 năm sau khi chức này bị Đức Bênêđíctô XVI bỏ.
Từ quan điểm đại kết, tất cả những tín hiệu này đều có tầm quan trọng đặc biệt, vì với tư cách là giám mục Rôma, các Giáo hội khác có thể thừa nhận quyền tối thượng của ngài. Tất cả những thay đổi này được giải thích trong khuôn khổ cuộc cải cách đang diễn ra, với mong muốn suy nghĩ lại cách thức làm giáo hoàng bằng cách phát triển tình huynh đệ giám mục và gia trưởng.
Vấn đề về tính không thể sai lầm
Trong cuộc cải tổ được đề xuất này, đề xuất quan trọng khác được Bộ Hiệp nhất Kitô giáo đưa ra là việc đọc lại Công đồng Vatican I, đã giáo điều hóa vấn đề về tính bất khả ngộ. Tài liệu nghiên cứu của Vatican nhấn mạnh sự cần thiết phải bối cảnh hóa cách tiếp cận của Vatican I thế kỷ 19, khi Giáo hội công giáo thấy mình bị thúc ép phải ứng phó với những thách thức.
Kinh nghiệm đồng nghị
Tóm lại, cách làm giáo hoàng trong thiên niên kỷ thứ 3 này mang hình ảnh kim tự tháp ngược đã được Đức Phanxicô sử dụng: không xóa bỏ vai trò giám mục của Rôma, nhưng tái cấu hình trong chiều kích phục vụ sự hiệp nhất.
Trong bối cảnh này, các Giáo hội khác mong chờ nhiều hơn về kinh nghiệm đồng nghị của Giáo hội công giáo hiện nay, một tiêu chuẩn cho các kitô hữu khác về tính khả tín của sự dấn thân đại kết.
Nếu giáo hoàng là trở ngại chính cho sự hiệp nhất Kitô giáo, như Đức Phaolô VI đã nói, thì đó cũng do thiếu tính đồng nghị, ít nhất là từ quan điểm của các tín hữu kitô khác, đôi khi họ có ấn tượng Giáo hội công giáo hoạt động như chế độ quân chủ có quyền thiêng liêng, sợ trở thành đối tượng của quyền tài phán giáo hoàng.
Hyacinthe Destivelle kết luận: “Đây là lý do tại sao điều quan trọng là phải thấy rằng tiến trình thượng hội đồng hiện tại đang tồn tại, hơn nữa văn bản Hiệp thông Giám mục (Episcopalis communio) do Đức Phanxicô ban hành năm 2018, cuộc cải cách Thượng Hội đồng Giám mục là một câu trả lời cho yêu cầu của Đức Gioan Phaolô II trong thông điệp Hãy nên một nhằm tìm ra những hình thức mới để thực thi thừa tác vụ Phêrô.”
Những tiếng nói chỉ trích đã nhấn mạnh rằng cuộc nổi dậy do Fiducia supplicans, tài liệu Vatican cho phép chúc phúc cho các cặp đồng tính, cũng như việc Đức Phanxicô nói “không” với chức phó tế nữ.
Mặt khác Đêm canh thức Cùng nhau cầu nguyện ngày 30 tháng 9, với sự hiện diện của nhiều đại diện kitô giáo khác nhau trước ngày khai mạc Thượng hội đồng là hình ảnh về điều có thể gọi là cách làm của giáo hoàng trong thiên niên kỷ thứ ba. Họ nói ở Vatican rằng tính đồng nghị đạt được bằng cách bước đi và học tập. Và con đường của Giáo hội vượt xa thời gian của con người, kể cả thời gian của các giáo hoàng.
Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch
