Định mệnh giống thủ tướng Churchill của Volodymyr Zelensky
lefigaro.fr, Laure Mandeville, 2022-03-15
Trong ba tuần, vị tổng thống trẻ tuổi của Ukraine đã vươn lên tầm cao lịch sử vĩ đại nhờ lòng dũng cảm và ý chí quyết tâm, khích lệ tinh thần phản kháng.
Đó là khoảnh khắc giống thủ tướng Churchill của ông. Trong ba tuần, Volodymyr Zelensky đã vươn lên tầm cao của lịch sử vĩ đại, trở thành biểu tượng anh hùng cho cuộc kháng chiến của cả một dân tộc. Qua cuộc chiến, ông dẫn đưa để bảo vệ Ukraine, châu Âu, các giá trị tự do và dân chủ phương Tây, cũng như tương lai của một nước Nga đã nằm dưới tay của chế độ Vladimir Putin. Thứ ba tuần trước, các nghị sĩ Anh không nghi ngờ gì về điểm này khi họ đón ông bằng tràng pháo tay như sấm sét một tổng thống Ukraine mặc áo phông kaki, xuất hiện trên hai màn hình của căn phòng đáng kính Hạ viện ở London, khuôn mặt xanh xao, nét mệt mỏi. Nhiều nghị sĩ mang cà vạt màu vàng và dải ruy băng màu vàng – xanh da trời theo màu cờ Ukraine.
Zelensky hướng đến “tất cả người dân Anh, đến đất nước vĩ đại có một lịch sử vĩ đại trong tư cách là một tổng thống của một đất nước vĩ đại khác, với một giấc mơ và những thử thách nặng nề”.
Một bài tập mà ông sẽ lặp lại thứ tư tuần này, 16-3 trước Quốc hội Hoa Kỳ qua video trực tuyến.
Ông nói: “Chúng tôi cũng giống như quý vị, khi đất nước của quý vị bị quân phát-xít Đức tấn công. Trong vài phút, vị nguyên thủ trẻ 44 tuổi, người, trong một đời sống khác rất gần đây là diễn viên hài trước khi là biểu hiện của cuộc kháng chiến bi tráng và sử thi của cả một dân tộc, đưa tài năng hùng biện của mình để phục vụ cho đất nước. Ông nhắc đến 13 ngày chiến tranh mà Ukraine vừa phải hứng chịu, giản dị nhưng cảm xúc thì quá mạnh. Ông kể lại những cuộc pháo kích lớn vào bệnh viện, nhà dân, nhà thờ, dân thường thiệt mạng, thành phố Mariupol không có nước hoặc lương thực, 10.000 lính Nga đã thiệt mạng, mức độ dũng cảm của quân đội Ukraine và những người kháng cự. “Câu hỏi đặt ra… khi chúng ta chiến đấu với một trong những đội quân vĩ đại nhất thế giới là câu hỏi Shakespeare đã đặt, đánh hay không đánh. Nhưng hôm nay tôi xin nói cho quý vị biết: chúng tôi đánh”. “Chúng tôi sẽ không bỏ cuộc, chúng tôi sẽ không thua, chúng tôi sẽ chiến đấu trên biển, trên trời; trong rừng, trên cánh đồng, trên đường phố và bên bờ sông Dniepr. Nhưng chúng tôi cần sự giúp đỡ của quý vị, sự giúp đỡ của thế giới văn minh!” Ông kết luận: “Boris, xin ông tạo thêm áp lực trừng phạt và thừa nhận quốc gia tấn công chúng tôi là quốc gia khủng bố!”, cả phòng thống nhất trong việc lên án hành động xâm lược của Nga, hoan nghênh ông. Thủ tướng Boris Johnson đáp lời, ông nói về sự đoàn kết của người Anh, ủng hộ nước Ukraine và nhấn mạnh lòng dũng cảm của Zelensky đã “chạm đến trái tim của tất cả các nghị sĩ” như thế nào. Ông Keir Starmer, lãnh đạo Đảng Lao Đông tuyên bố: “Chúng tôi rất cảm động trước sự dũng cảm, quyết tâm và khả năng lãnh đạo của tổng thống Zelensky. Quân đội xâm lược đi trên đường phố Ukraine. (…) Một tên sát nhân đi tìm để giết ông, nhưng thay vì bỏ đi, ông ở lại Kyiv để lãnh đạo người dân Ukraine và chiến đấu. Ông nhắc cho chúng tôi nhớ, tự do và nền dân chủ của chúng tôi là vô giá. Ông khuyến khích chúng tôi hành động khi chúng tôi thường để cho Putin muốn làm gì thì làm.”
Johnson và Starmer có lý. Có một trước, một sau trong cuộc đời của Volodymyr Zelensky, của Ukraine và của châu Âu. Và ranh giới chia cắt được vạch ra ngày 24 tháng 2 khi vào buổi sáng sớm, vị tổng thống trẻ tuổi biết cả đất nước mình đang bị xe tăng và máy bay của Putin bắn phá. Sự dũng mạnh về thể chất, quyết định ở lại với người dân, đã vang lên giống ngày 13 tháng 5 – 1940, ngày thủ tướng Churchill hứa với người dân Anh trước Hạ viện “máu và nước mắt”. Không có gì bề ngoài hứa hẹn cho ông một cương vị như vậy.
Khi được biết nhiều nhóm bắn tỉa đã từ Mátxcơva đến, trả lời với người Mỹ đề nghị giúp ông ra đi, ông nói: “Tôi không cần một cuốc taxi, tôi cần đạn dược.” Câu nói này và đoạn video mà sau đó ông đăng trên Tweeter chấm dứt lập tức tin đồn ông sẽ rời Ukraine, đã cho ông hình ảnh của nhà lãnh đạo dũng cảm, khích lệ, truyền cảm hứng cho đa số các nhà lãnh đạo quốc tế, những người cho đến nay đã rất tự tin khi đối diện với chủ nhân Điện Kremlin. Sáng thứ năm 24 tháng 2, bên cạnh các cố vấn và đồng minh chính trị của ông, đối diện với dinh tổng thống trên đường Bankova. ông viết câu tweet: “Tất cả chúng tôi ở đây.” Một thông báo liên lạc, từ đó ông dùng cả ngày lẫn đêm để trấn an người dân, thông báo cho phương Tây và kêu gọi người dân Nga thức tỉnh. Một trong những cố vấn thân cận nhất của ông, Alexei Arestovitch, cựu sĩ quan trong cơ quan tình báo quân đội Ukraine, trong một phỏng vấn với nhà báo Ukraine Dimitri Gordon đã bày tỏ sự ngưỡng mộ của ông: “Những ai xem ông là người yếu đuối, một diễn viên nhỏ bé chẳng lợi ích gì, họ đã lầm hoàn toàn. Ông đang ở trong cương vị của ông… Ông từ chối di tản khi một đội lính nhảy dù Nga đang nhảy xuống và bước tiếp theo được lên kế hoạch là hạ cánh trên Đại lộ Pecherchski (trung tâm Kyiv). Ông nói ông sẽ cầm súng nếu cần, sau đó có tin đồn một lực lượng nghi binh lan truyền, ông nói với chúng tôi: “Hãy kết thúc chuyện này, tôi không đi đâu cả”. Đó là nguyên tắc của ông, ông Arestovitch ngưỡng mộ nói. Người cố vấn xác nhận, Zelensky điềm tĩnh hơn ông mười lần, dù chính ông được xem là người điềm tĩnh. Ông Arestovitch xác nhận: “Người Mỹ nói đùa, nếu Zelensky ra tranh cử tổng thống Mỹ bây giờ, ông sẽ được bầu ngay lập tức, dĩ nhiên đó là câu nói đùa, nhưng cũng có một phần sự thật. Zelensky có được một tầm mức quý trọng vô cùng lớn nơi các nhà lãnh đạo thế giới và dư luận quần chúng”, ông Arestovitch nghĩ, bây giờ tổng thống Zelensky rất nổi tiếng trong cương vị một nhà lãnh đạo thế giới tự do. Ông Yaroslav Zelezniak, lãnh đạo đảng Tiếng nói đối lập trong quốc hội xác nhận: “Phần lớn dân chúng chúng tôi kháng cự. Nhưng một trong những nhân tố quan trọng là tổng tư lệnh, ông tỏ cho chúng tôi thấy, chúng tôi không sợ.”
Nhìn bề ngoài, cựu diễn viên hài Volodymyr Zelensky không có gì tỏ ra cho thấy ông được chuẩn bị để gánh trách nhiệm khổng lồ mà ông dấn thân này. Nhưng người ta sẽ sai lầm nếu đánh giá thấp ông. Vì nếu cuộc đời của ông cho thấy có một bước ngoặt vô cùng kịch tính, nhưng khi nhìn lại quá khứ của ông, chúng ta thấy ông đã có một nhân cách hoàn thiện, một nhân cách được trau dồi sau mỗi thử thách; một nhà lãnh đạo bẩm sinh. Ông sinh năm 1978 ở Krivyi Rig, thành phố công nghiệp ở miền nam Ukraine, trong gia đình trí thức xô viết nói tiếng Nga, gốc Do Thái và người Ukraine. Cha là giáo sư toán, mẹ là kỹ sư. Thành phố công nghiệp xám xịt này không có gì quyến rũ, nhưng ông vẫn gắn bó, vì đó là nơi tổ tiên của ông đã sống, đã chôn cất ở đó, ông lớn lên với một nhóm bạn, cùng với họ, ông bắt đầu viết kịch ở trường đại học trong những năm 1990. Đây cũng là nơi ông gặp vợ, người cùng học trung học với ông. Ông mơ thành nhà ngoại giao, nhưng theo lời khuyên của cha, ông học luật. Tài năng diễn viên hài và viết kịch đã đưa ông và nhóm Kvartal 95 của ông bước vào thế giới sân khấu Nga và Ukraine. Tiến trình bước vào con đường nghệ thuật của ông thật ngoạn mục. Kéo một nhóm nhỏ theo mình, ông trở thành một trong những nghệ sĩ hài nổi tiếng nhất ở Ukraine, ông được mời khắp nơi. Trên sân khấu, ông đóng vai anh hề nhưng không quên trau dồi cái nhìn sắc bén của ông về chính trường mà ông chế nhạo bằng tài năng hài của mình. Chẳng bao lâu các kênh truyền hình mời ông và Zelensky, một quả bóng đầy nghị lực và ý tưởng, thành lập các xưởng sản xuất cho riêng mình, thêm vào nghệ thuật sân khấu của ông một tiến trình của một doanh nhân khôn ngoan. Ông giàu. Giống như nhiều người trong giới showbiz, ông thường xuyên tiếp xúc với giới doanh nhân Ukraine sở hữu tất cả các phương tiện truyền thông. Ông cũng gián tiếp lui tới thế giới nhỏ của các nhà lãnh đạo Liên Xô cũ, những người trước đó đã mời ông trình diễn. Một ngày nọ, ông kể với ông Dimitri Gordon, thủ tướng thân Nga Viktor Yanukovych mời ông đến để yêu cầu ông “trung thành”, đổi lại… sẽ cho ông 100 triệu đô la! Ông từ chối và tiếp tục đi lên, tham gia kênh 1 + 1 của nhà tài phiệt người Ukraine Igor Kolomoisky, ông áp đặt các điều kiện của ông, ông nêu rõ: “Không can thiệp vào đường lối biên tập”. Ông Kolomoisky chấp nhận vì Zelensky quá nổi tiếng, tiếng tăm của Zelensky có lợi cho ông. Nam diễn viên kiêm doanh nhân thậm chí còn có một công ty nhỏ ở Moscow, chuyên sản xuất các bộ phim thương mại trên toàn Liên Xô cũ.
Mọi thứ thay đổi khi Crimea bị sáp nhập tàn bạo và cuộc chiến của Putin ở Donbass năm 2014. Zelensky, kinh hoàng, cắt đứt quan hệ với Nga và tố cáo cuộc xâm lược. Một quan điểm ông bị gán là “nazi” và “kẻ nghiện ma túy” suy đồi theo tuyên truyền của Nga. Năm 2015, ông được yêu cầu quay một bộ phim truyền hình Ukraine, Người phục vụ nhân dân, trong đó ông đóng vai giáo viên dạy lịch sử đã trở thành… tổng thống Ukraine. Lần đầu tiên ông ở vai nguyên thủ quốc gia, trong những tình huống khó xử. Nhưng làn gió oái oăm lịch sử đã thổi vào Zelensky năm 2018, được thúc đẩy do tiếng tăm lẫy lừng của loạt phim này, đau lòng trước nạn tham nhũng của chính trường, ông quyết định tranh cử tổng thống… lần này thì thật! Mọi người chế nhạo. Nhưng tháng 4 năm 2019, sau cuộc vận động được dàn dựng như màn trình diễn, ông được bầu với gần 73% số phiếu.
Một giai đoạn khó khăn mở ra cho người mới tập việc này, bị mắc kẹt giữa các nhà tài phiệt ủng hộ ông, như Kolomoisky, áp lực ngày càng tăng của Nga và sự bất ngờ của yếu tố Trump. Người này đột nhiên nhờ ông tìm thông tin về Hunter Biden, con trai của ứng cử viên Joe Biden, ông Hunter được ban lãnh đạo Ukraine cũ đề bạt vào ban điều hành trong một chiến dịch năng lượng. Zelensky bị vướng vào cuộc xáo trộn nội bộ nước Mỹ, bị ông Trump làm bẽ mặt trong một chuỗi sự kiện tại Liên Hiệp Quốc. Sau đó ông lại bị Putin ngược đãi trong các cuộc đàm phán do Pháp tổ chức, khi cố gắng khởi động lại các thỏa thuận Minsk. Các hình ảnh cho thấy người Nga đang nhìn chằm chằm vào ông, như nói trước cuộc tấn công sắp xảy ra. Mức độ phổ biến của ông sụp đổ, giảm khoảng 30%. Tại Điện Kremlin, Putin, người hùng của nước Nga không bao giờ nêu rõ tên ông, nhưng nói đến với giọng khinh thường chế giễu, “người biết rõ công việc của mình”, ngụ ý công việc của một tên hề… Cho đến ngày quân Nga xâm lược, đã lật ngược tình thế. Vì đối diện với sự hung hăng của Putin, trong nhiều năm đã lên cơ bắp và làm mặt anh hùng để tạo ấn tượng với phương Tây, là một Zelensky dũng cảm và kiên cường, ông đi thăm người bị thương dưới bom đạn, trong khi ông chủ Điện Kremlin ẩn mình trong các cung điện nguy Nga tráng lệ của ông, vì sợ bị nhiễm Covid nên giữ người thân cách xa ông 15 mét. Trong khi ông chủ Điện Kremlin, giống như nhân vật Dark Vader, chìm trong không gian không thực của đại dương tuyên truyền do ông tạo ra, thì Zelensky lại là hiện thân cho phương thuốc trị chủ nghĩa-putin của lực lượng điều thiện chống lại. Trong một cuộc phỏng vấn tiên tri năm 2018 với Dimitri Gordon, ông nói: “Lá cờ trắng không phải là lá cờ của tôi.” Các nghị sĩ Anh đã đề nghị phong tước anh hùng cho ông. Và họ hy vọng một ngày nào đó họ sẽ truy tố Putin về các tội ác chiến tranh của ông.
Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch
Bài đọc thêm: Volodymyr Zelensky: Tạo một anh hùng dân tộc ở Ukraine
Đức Phanxicô điện thoại cho Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenski
