Làm sao có lời phê bình xây dựng một cách tử tế
fr.aleteia.org, Cerith Gardiner, 2025-10-25
Học cách đưa ra lời phê bình tử tế mang tính xây dựng là nghệ thuật làm biến đổi các mối quan hệ. Trong thế giới vội vã phán xét, đây là cách đưa ra phản hồi giúp chúng ta nâng cao tinh thần thay vì hạ bệ người khác.
Phán xét ở khắp mọi nơi trên thế gian này: bình luận trực tuyến, đánh giá chuyên môn kể cả chuyện trò trong gia đình cũng có thể đầy rẫy ý kiến, đánh giá và thường thường là những lời chỉ trích gây tổn thương. Nhưng cũng có những lúc lời nhận xét lại thực sự cần thiết. Thách thức là lời chỉ trích xây dựng chứ không phải phá vỡ.
Trong đạo công giáo, việc tìm kiếm sự cân bằng này không có gì mới mẻ. Kinh Thánh khuyến khích chúng ta sửa lỗi trong tình huynh đệ: hướng dẫn người khác bằng tình yêu thương, vì lợi ích của họ chứ không để thỏa mãn cá nhân. Trong Phúc âm, Chúa Giêsu nói: “Nếu anh em ngươi phạm tội, hãy đi sửa lỗi người ấy, chỉ có ngươi với người ấy mà thôi” (Mt 18:15). Đây là lời kêu gọi hãy nói sự thật, nhưng với lòng khiêm nhường: sửa lỗi riêng tư, cá nhân, và trong tinh thần huynh đệ.
Điều này không phải lúc nào cũng dễ dàng. Ai cũng tránh đối đầu hoặc công kích quá nhanh, nhầm lẫn sự thẳng thắn với đức hạnh. Lời phê bình xây dựng chân thành đòi hỏi một trình độ trưởng thành thiêng liêng: khả năng nói sự thật một cách nhẹ nhàng, hiểu mục đích không phải để thắng tranh luận nhưng để giúp người khác trưởng thành. Nhưng làm thế nào chúng ta làm được?
1. Kiểm tra động lực của mình
Trước khi nói, hãy tự hỏi: “Vì sao tôi cần phải nói điều này?” Nếu câu trả lời mang tính kiêu ngạo, thiếu kiên nhẫn, hoặc muốn chứng minh điều gì đó, tốt nhất chúng ta nên chờ. Sửa lỗi chân thành luôn xuất phát từ tình thương, từ mong muốn giúp người khác phát triển, chứ không phải từ mong muốn hơn người.
2. Chọn đúng thời điểm
Việc tìm đúng thời điểm là điều cần thiết. Một người vốn đã buồn phiền hoặc tràn ngập cảm xúc tiêu cực sẽ khó tiếp thu dù lời khuyên tử tế nhất. Đức Phanxicô thường nói về “sứ vụ của đôi tai”: nghệ thuật lắng nghe trước khi nói. Hiểu hoàn cảnh người kia trước khi khuyên họ sẽ làm cho việc sửa lỗi trở nên nhẹ nhàng, nhân văn và hiệu quả hơn.
3. Tập trung vào khía cạnh tích cực
Dù đã biết rõ điều gì sai, nhưng quan trọng là phải bắt đầu bằng khía cạnh tích cực. Chúng ta sẽ nhận được phản hồi tốt nếu cảm thấy giá trị của mình được thừa nhận. Thánh Phaolô là bậc thầy về điều này: các thư của ngài thường bắt đầu bằng việc ca ngợi đức tin của cộng đoàn trước khi ngài đưa ra các điểm yếu. Tương tự như vậy, việc công nhận các thành công của họ mở ra cánh cửa để họ lắng nghe những điều cần được cải thiện.
4. Tử tế
Tử tế không có nghĩa tránh né sự thật. Tử tế là nhẹ nhàng và đồng cảm nói sự thật. Mục tiêu không phải là trừng phạt, nhưng để phục hồi. Lời khuyên của Thánh Phaolô: “Anh em hãy làm mọi sự trong đức ái” (1 Cr 16:14), là lời nhắc hữu ích cho ai bị cám dỗ quá thẳng thắn.
5. Sẵn sàng tự vấn bản thân
Cuối cùng, việc đưa ra lời phê bình với lòng tốt cũng có nghĩa là sẵn sàng đón nhận lại lời phê bình. Bằng cách khiêm tốn tiếp nhận phản hồi, bạn sẽ làm gương về những gì bạn hy vọng người khác sẽ làm, biến sửa lỗi thành cuộc trao đổi mang tính xây dựng. Xét cho cùng, lời phê bình mang tính xây dựng là hành động của lòng thương xót. Cần có can đảm để nói, cần khiêm nhường để lắng nghe, cần tình yêu để kiên trì. Khi được thực hiện tốt, việc phê bình trở thành hành động của tình bạn, cơ hội để giúp người khác trưởng thành, đồng thời tinh tế hóa trái tim của mình.
Và có lẽ đây chính là kết quả đẹp nhất của một lời nhận xét tử tế: cố gắng giúp người khác trở nên tốt hơn và chính mình cũng trở nên tốt hơn.
Marta An Nguyễn dịch
