Nhưng Giáo hoàng Lêô XIV là ai?
challenges.fr, Ban biên tập, 2025-06-06
Quyển sách của nhà báo Jean-Marie Guénois (Figaro) viết về Đức Lêô XIV, Từ khám phá này đến khám phá khác (De révélations en révélations, Cerf) cho rằng các cải cách xã hội của Đức Phanxicô khởi xướng sẽ bị hoãn lại trừ khi Đức Lêô chuẩn bị một phản ánh sâu rộng về cuộc cách mạng công nghệ và trí tuệ nhân tạo, có thể đưa Giáo hội trở lại trọng tâm của ngôi làng toàn cầu. Một dự án hiện sinh phù với Thông điệp Tân sự “Rerum Novarum” về mối quan hệ giữa chủ nghĩa tư bản và lao động được Đức Lêô XIII viết năm 1881.
Giáo hoàng này có thể ẩn một Giáo hoàng khác không? Chúng ta có chờ một Phanxicô II, một Bênêđictô XVII không? Chúng tôi đã dự đoán có khả năng này, nhưng đã không có.
Trong mật nghị bầu Hồng y Robert Francis Prevost, các nhà vatican học đều, hoặc gần như đều đề cập đến một Tân Giáo hoàng khá thân cận với Đức Bergoglio, năm 2023 ngài đã phong Robert Francis Prevost làm Tổng giám mục, sau đó phong Hồng y và cuối cùng là giao trọng trách làm Bộ trưởng Bộ Giám mục, có nhiệm vụ bổ nhiệm các giám mục, đây là vị trí chiến lược phải có độ tin cậy cực kỳ cao. Một cách giao quyền…
https://x.com/i/status/1931997592109404437
https://x.com/i/status/1932031274840989851
Vì thế trong gần hết các bình luận “uy tín” đều nói động lực cải cách của Đức Phanxicô về các vấn đề xã hội sẽ được khẳng định… Bắt đầu với sinh thái, chủ đề không được Đức Lêô đề cập trong lễ nhậm chức, kể cả vị trí của phụ nữ trong Giáo hội, vấn đề ly hôn, hôn nhân của các linh mục, công nhận cộng đồng LGBT trong cộng đồng công giáo và giải phóng chức vụ Thánh Phêrô ra khỏi ảnh hưởng của Giáo triều.
Nhưng khi đọc Từ khám phá này đến khám phá khác của tác giả báo Figaro Jean-Marie Guénois, đây là một trong những quyển sách hay nhất ở Pháp về Vatican, độc giả sẽ hiểu cánh cửa xã hội hé mở của Đức Phanxicô sẽ được giữ nguyên. Không mở cũng không đóng. Mắc kẹt. Tác giả viết: “Đức Lêô là người cổ điển. Ngài chấp nhận chủ nghĩa hiện đại về chính trị và bác bỏ chủ nghĩa hậu hiện đại về xã hội.”
Việc tiếp nhận người di cư, chủ đề thiết thân của Đức Phanxicô, Đức Lêô không bày tỏ quan điểm một cách dứt khoát, hoặc ngài xem đây là điều hiển nhiên, hoặc ngài xem đây là vấn đề gây chia rẽ. Về sinh thái học: “Dù không có lý do gì để nghĩ rằng ngài sẽ bỏ qua sinh thái, nhưng không nhất thiết ngài dành cho chủ đề này một tầm quan trọng như Đức Phanxicô.”
Còn việc phong chức linh mục cho các ông đã kết hôn?
Nhà báo nhấn mạnh: “Bản thân Đức Phanxicô đã lùi bước, cho rằng Giáo hội chưa sẵn sàng.” Tân Giáo hoàng Lêô đã từ chối.
Còn vị trí phụ nữ trong Giáo hội: “Ngài không bàn lại, nhưng phản đối việc truyền chức cho phụ nữ, kể cả chức phó tế.”
Về việc rước lễ của người ly dị? Cách xử lý của ngài là một phần trong chủ nghĩa cổ điển sâu sắc của ngài.
Còn vấn đề đồng tính? Ngài duy trì sự cởi mở của người tiền nhiệm nhưng không khuếch đại lên.
Về lạm dụng tình dục? Ngài bị cáo buộc trì hoãn hành động ở Peru sau khi Giáo hội lên án tội ấu dâm của các giáo sĩ, Đức Lêô không phải là chiến binh thập tự chinh.
Lạm dụng tình dục: “Những khó khăn nghiêm trọng, khách quan và mang tính quyết định.”
Nhà báo ngay lập tức đưa ra những tình tiết giảm nhẹ. Bối cảnh nổi tiếng của thời đại: “Nhìn chung, điều đáng lưu ý thế hệ Robert Francis Prevost là thế hệ của các giám mục nay đã ngoài 70 tuổi, đã trải qua những khó khăn nghiêm trọng, khách quan và triệt để trong việc giải quyết những tình huống bi thảm.”
Những điều này được nói lên bằng các thuật ngữ chọn lọc của Giáo hội! Độc giả sẽ thích từ uyên bác “dirimant” của giáo luật mà Đức Lêô là tiến sĩ, có nghĩa: “Một sức mạnh ràng buộc không để lại khả năng kháng cự nào.” Lý do biện minh: tuổi tác!
Vì thế tác giả Guénois xem Đức Lêô là người của hòa giải. Có phải Đức Phanxicô đã hơi cứng rắn với các hồng y và giáo triều đó sao? Đức Phanxicô trực tính và cực đoan. Đúng vậy, mọi người còn nhớ “15 bệnh Alzheimer về mặt tâm linh, hóa thạch tinh thần, tâm thần phân liệt hiện sinh hay chủ nghĩa tự yêu giả tạo” của ngài…
Tác giả Guénois giải thích: “Những lời phàn nàn đôi khi cay chua về chủ nghĩa độc đoán của Đức Phanxicô, về nguy cơ rơi vào tình trạng tự tham chiếu. Vì thế cần đánh thức lại sự hiệp thông và thống nhất Giáo hội đang chịu đau khổ. Bùn lầy của bất động, tham nhũng tài chính và chủ nghĩa gia đình trị. Đúng, những hình ảnh chiến trường này dần dần biến thành phiên tòa xét xử Giáo hoàng quá cố trong tác phẩm của tác giả Guénois. Và chúng ta cũng đừng quên Hồng y Bergoglio đã nghỉ hưu năm 2014, ngài bị những người đồng cấp muốn khôi phục lại ngai Thánh Phêrô đang bị chìm vào vũng lầy bất động, tham nhũng tài chính và chủ nghĩa gia đình trị.”
Đúng, phải cần đến một tu sĩ Dòng Tên nhạy cảm lạc quan, một tu sĩ Dòng Phanxicô, để nắm lại quyền kiểm soát chính quyền. Và để chế ngự một số Giám mục, thậm chí đôi khi còn gần giống với thời Borgia ngày xưa, để khẳng định lại đức tin của người thợ than chạm đến trái tim chứ không chỉ với giới giáo sĩ.
Trong mớ xáo trộn này, Đức Phanxicô đã hoàn thành nhiệm vụ của ngài, ngài bổ nhiệm 108 trên 133 hồng y cử tri, đã làm cho mật nghị diễn ra suôn sẻ.
Một giáo hoàng mang nhiều nghĩa
Chúng ta sẽ ngạc nhiên với tác giả Guénois: mô tả Đức Lêô giống Đức Bênêđíctô XVI, chứ không giống Đức Phanxicô!
Đức Lêô sẽ là giáo hoàng của mâu thuẫn, của kết hợp: “Của giản dị và trang nghiêm, không ở bên phải, bên trái, không ở trọng tâm nhưng ở trái tim, không hiện đại hay phản hiện đại, nhưng là người làm việc có phương pháp, biết lắng nghe, biết tham vấn nhưng cũng là người sẵn sàng, kiên quyết và quyết đoán.”
Một “cô đọng”. Nhưng cô đọng theo nghĩa nào? Cô đọng cân bằng!
Và chúng ta không thể không trích dẫn bức chân dung “người máy-robot” của Đức Lêô, giống hình ảnh do máy tính làm, nhưng chỉ có máy tính rất mạnh mới có thể làm được: “Trong hình, Đức Lêô có nụ cười của Đức Gioan XXIII, có dáng dấp của Đức Phaolô VI, có nhiệt tình của Đức Gioan-Phaolô II, có chiều sâu tâm linh của Đức Bênêđíctô XVI, có sự tự do của Đức Phanxicô.”
Tóm lại, chỉ có Chúa mới tìm thấy Lêô của Ngài…
Dù sao, chúng ta cũng sẽ hiểu một ít về sự kiện hậu mật nghị mà tác giả Guénois nêu bật về Hồng y người Mỹ Edmund Burke: “Ngài gởi lời cám ơn Đức Lêô.”
Hồng Y Burke? Tác giả Guénois lưu ý: “Đây là một trong những biểu tượng của sự phản kháng bảo thủ chống lại triều Đức Phanxicô.” Đó là nói khiêm tốn.
Người phản ứng cực đoan với tất cả những gì đang thay đổi, kể cả vắc-xin: đó là Donald Trump, vì Đức Lêô sẽ là người bảo vệ các giá trị chuyển tiếp của Giáo hội.
Cũng chính hồng y Burke mà tác giả Frédéric Martel đã phác họa như nhân vật thế giá trong quyển sách Sodoma điều tra về đồng tính ở Vatican: “Dây nịt dentelle trên đầu gối và bít tất bên dưới thường được các chủng sinh trẻ mặc, họ vây quanh và hôn tay Hồng y.”
Hồng y có thể mặc một chiếc váy dài quá khổ, với một rừng ren trắng hoặc một chiếc áo khoác quá khổ (XXL) như áo choàng tắm và công khai lên án một ‘Giáo hội đã trở nên quá nữ tính’. Ngày 20 tháng 11 năm 2023, Đức Phanxicô đã cắt lương hồng y và căn hộ chính thức rộng 417 mét vuông của ngài.
Về vấn đề này, tất cả các nhà quan sát đều đồng ý phong cách giản dị của Đức Phanxicô, ẩn mình trong đôi giày ngài vẫn mang từ thời ở Argentina, sẽ giúp Giáo hội gần gũi thêm một chút với giáo dân bình thường, ưu tiên cho người nghèo như Thánh Luca viết trong Kinh Thánh, người nghèo, người yếu đuối, người bị hạ nhục, bị áp bức vẫn là những người được nhắc đến nhiều nhất trong các sách Phúc âm.
Chính Hồng y Burke là người phát động tuần cửu nhật cầu nguyện với Đức Mẹ, được lên kế hoạch trong nhiều tháng, để cầu nguyện chống lại bóng tối và tội lỗi đang ngày càng bao trùm thế giới và đe dọa Giáo hội.
Trở lại tình trạng trước đây?
Và thật khó hiểu khi tác giả lại chỉ trích quyết định ở Nhà Thánh Marta của Đức Phanxicô. Vì khiêm tốn? Hoàn toàn không, tác giả giải thích: “Đức Phanxicô muốn sống ở đó không phải vì khiêm tốn nhưng vì ngài không thích sống một mình.”
Thêm nữa, ở Nhà Thánh Marta đắt hơn nhiều vì một nửa nhà bị trưng dụng. Một ý thích nhất thời mà Đức Lêô sẽ không ở, ngài sẽ về căn hộ truyền thống dành riêng cho các Giáo hoàng.
Như vậy quay lại với tình trạng trước đây sao? Không chắc. Không, cựu Bề trên Tỉnh Dòng Augustinô đã cho thấy ngài biết cách đưa ra những quyết định chính trị khó khăn khi ngài chiến đấu và giải tán cộng đồng giáo dân Peru Sodalicio. Một tổ chức mafia phạm tội xâm hại tình dục trẻ vị thành niên, đã bị Đức Phanxicô giải thể ngày 14 tháng 4 năm 2025.
Nhưng tinh thần cải cách của Đức Lêô trên hết còn tham vọng hơn nhiều so với hoạt động giám sát của tổ chức này. Tất cả được giải thích qua việc ngài chọn tên: Lêô. Một mong muốn đi theo đường lối của Đức Lêô XIII, tác giả của thông điệp Tân sự “Rerum Novarum, thông điệp cuối cùng có ảnh hưởng sâu sắc đến xã hội thế tục hiện đại.
Dự án hiện nay của thông điệp Tân sự Rerum Novarum nói về trí tuệ nhân tạo
Thật đáng tiếc, tác giả chỉ dành một trang ngắn để nói về chủ đề trọng tâm này. Vì vậy, nếu muốn đánh giá thông điệp này, chúng ta phải tham khảo luật gia lỗi lạc Alain Supiot, người đã công bố một nghiên cứu xuất sắc trên Tạp chí Luật Xã hội, Droit social vào dịp kỷ niệm 100 năm ngày ban hành văn bản năm 1991.
Tác giả nhấn mạnh: “Ảnh hưởng sâu sắc đến tư duy pháp lý của Pháp về luật lao động.” Và đi sâu hơn, chúng ta biết Vatican vẫn duy trì mối quan hệ chặt chẽ với Văn phòng Lao động Quốc tế (LHQ) được thành lập năm 1946. Công đoàn đầu tiên của Pháp xuất phát từ phong trào xã hội công giáo này.
Thông điệp Tân sự Rerum novarum là gì? Thông điệp nhằm giải quyết trực diện những “đổi mới” của Cách mạng Công nghiệp. Một cấu trúc chuẩn mực rất tinh tế lần đầu tiên khẳng định mục đích của “lợi ích chung” vốn hoàn toàn không hiển nhiên trong quan hệ giữa tư bản và lao động ở thế kỷ 19.
Đức Lêô XIII đã viết: “Tất cả các cá nhân của mọi tổ chức trung gian đều phải đóng góp vào lợi ích chung, mỗi người trong phạm vi của mình.”
“Khốn cho ai ở một mình, vì khi ngã, sẽ không có ai đỡ dậy.”
Luật gia Supiot nhấn mạnh: “Sự táo bạo là công nhận tính hợp pháp của việc Nhà nước can thiệp vào vấn đề xã hội.” Nhận thức được mối đe dọa xâm lược và toàn trị, Đức Lêô XIII đã ngay lập tức cho thấy phải nhờ đến Nhà nước nhưng chỉ giới hạn trong vai trò của họ. Ngài viết: “Luật pháp không được thúc đẩy hay thực hiện bất cứ điều gì vượt quá mức cần thiết để khắc phục điều xấu và ngăn chặn nguy hiểm.”
Sự nhấn mạnh của Đức Lêô XIII về các cơ quan trung gian, đặc biệt là các hiệp hội công nhân, nhằm đưa luật chung vào cuộc sống ngày nay vẫn có sức lan tỏa mạnh trong các xã hội ích kỷ của chúng ta hoặc trong những xã hội rải rác của các bộ lạc.
Đặc biệt khi Đức Lêô XIII trích dẫn Sách Giảng Viên: “Khốn cho ai ở một mình, vì khi ngã, sẽ không có ai đỡ dậy.”
Rõ ràng ngài muốn mở một dự án có quy mô tương tự cũng cùng một chìa khóa. Một công trình xây dựng hiện sinh. Một dự án xã hội, nhưng không phải là một dự án xã hội đơn thuần. Công trường xây dựng cuộc cách mạng công nghệ mới và trí tuệ nhân tạo ngài tuyên bố khi nhậm chức, đặt ra những thách thức mới cho việc bảo vệ phẩm giá con người, công lý và lao động.
Phải công nhận, với những vấn đề lớn và cấp bách này, chủ nghĩa hiện đại thế tục của chúng ta đang mất quyền kiểm soát.
Đấu tranh với sự nhầm lẫn lớn mang tính lễ hội giữa đúng và sai, thực và giả, thiện và ác, và sự trỗi dậy không thể cưỡng lại của những mô hình Moloch thuật toán không được kiểm soát nhưng lại kiểm soát tất cả chúng ta, các nhà cầm quyền của chúng ta đang chùn bước và mất chỗ đứng.
Vì vậy, một chút thần học, của Aristotle, của Thánh Augustinô, của Thánh Tôma Aquinô và quay trở lại với các nguồn tư tưởng Tân Platon sẽ không có hại.
Nhà báo Guillaume Malaurie
Giám đốc Ban Biên tập của Phân khoa lịch sử của Nhóm Thách thức, do ông Claude Perdriel đứng đầu. Ông là sinh viên Trường Cao đẳng Hành chánh, nhà sản xuất ở Radio France, nhà báo của các báo L’Express, L’Évènement du Jeudi, Libération, L’Européen và Le Nouvel Observateur, ông điều khiển các tập tin hàng đầu. Ông được bổ nhiệm làm Tổng biên tập của Nouvel Obs và chịu trách nhiệm giám sát các vấn đề môi trường.
Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch
Đức Lêô trong tháng đầu tiên: một Giáo hoàng ‘bản gốc’
Chiclayo mang lại động lực mới cho các công việc xã hội do Đức Lêô khởi xướng
