nouvelobs.com, Marie Lemonnier, 2025-03-06
Năm nay Đức Phanxicô đã 88 tuổi, kể từ khi ngài vào bệnh viện Gemelli ngày 14 tháng 2, nhiều câu hỏi được đặt ra về tương lai Giáo hội và ngai Thánh Phêrô. Nhà vatican học người Ý Marco Politi là một trong các nhà nghiên cứu uy tín về Giáo hội. Ông là tác giả quyển “François giữa bầy sói” (François parmi les loups, nxb. Philippe Rey, 2015), “Sự cô đơn của Đức Phanxicô” (La Solitude de François). Trong quyển sách sắp phát hành “Triều giáo hoàng còn dang dở” (Le Pontificat inachevé, nxb. Plon), ông viết về giai đoạn cuối cùng triều của Đức Phanxicô.
Trong những năm gần đây Đức Phanxicô đã phong rất nhiều Hồng y, bây giờ chỉ còn 5% là các Hồng y được Đức Gioan-Phaolô II phong, hiện nay Hồng y đoàn có 137 Hồng y, họ sẽ bầu Giáo hoàng tương lai như thế nào?
Hiện nay có 80 đến 90% Hồng y được Đức Phanxicô phong, nhưng không nhất thiết các Hồng y này theo đường lối thần học hoặc đường lối chính trị của ngài. Không phải lúc nào họ cũng đồng ý với quan điểm của ngài. Một số Hồng y được Đức Phanxicô phong vì họ dấn thân cho người nghèo, một số khác vì họ ở những nơi xa xôi chưa có Hồng y như Nam bán cầu hoặc Quần đảo Tonga. Ngài muốn nhấn mạnh đến tầm quan trọng của họ, đại diện cho các khía cạnh khác nhau của Giáo hội. Nhưng điều này không nói lên gì về khuynh hướng của các Hồng y này.
Tôi muốn đưa ra ba nhóm: 30% là các Hồng y cực kỳ bảo thủ, như Hồng y Burke, Müller, Brandmüller, 25% là các Hồng y cải cách, phần còn lại là các Hồng y có tư tưởng rất khác nhau (một số có lòng thương xót cho người đồng tính nhưng lại chống chức phó tế nữ), họ sợ và rất thận trọng trong quan điểm của họ. Do sự phân cách của họ, nên nhóm của họ không xác định được căn tính rõ ràng. Chắc chắn họ sẽ ngăn một giáo hoàng tiến bộ, nhưng họ không hung hăng và không nói gì công khai, không giống như những người cực kỳ bảo thủ. Thực sự họ sợ gì? Họ sợ sự thay đổi và sợ Giáo hội bị “tin lành hóa”. Lập luận của họ là Anh giáo và Luther có nhiều phụ nữ làm linh mục và nhiều giám mục đồng tính, các nhà thờ sẽ trống rỗng và Giáo hội không thể nào theo lối sống của xã hội.
Như thế hậu quả của sự cân bằng chính trị cho mật nghị tương lai là gì?
Sau mười năm nội chiến trong Giáo hội, các Hồng y sẽ đi tìm một Giáo hoàng trung gian, có khả năng đoàn kết các bên khác nhau và đấu tranh chống lại tình trạng xung đột nội bộ này. Một số Hồng y như Hồng y Caffarra hay Hồng y Meisner (cả hai đều đã qua đời năm 2017) đã chống lại Đức Phanxicô. Ít người lên tiếng mạnh mẽ, nhưng họ chỉ là phần của tảng băng nổi. Nhiều người im lặng nhưng đồng ý với họ. Sẽ không có Phanxicô II. Tuy nhiên những người cực kỳ bảo thủ không áp đặt trên giáo hoàng. Để so sánh, Donald Trump đã thành công khi tạo một phong trào đa số ở Hoa Kỳ, nhưng đây không phải là trường hợp của những người cực kỳ bảo thủ trong Giáo hội. Nền tảng của đạo công giáo là tập trung. Trong lần đi Mông Cổ, Đức Phanxicô cho biết ngài mơ có một Đức Gioan XXIV, người có cùng quan điểm với Đức Gioan XXIII khi Công đồng Vatican II ra đời.
Kể từ khi ngài vào bệnh viện Gemelli ngày 14 tháng 2, Đức Phanxicô đã triệu tập một công nghị nhưng chưa có ngày cụ thể. Có thể ngài chuẩn bị cho mật nghị tương lai đây không?
Đây là dấu hiệu rõ ràng cho thấy ngài muốn đi xa hơn nữa. Ngài vẫn chưa hoàn thành công cuộc cải cách và muốn tiếp tục. Ngài rất cương quyết, đó là cá tính của ngài. Từ đầu triều, ngài đã nghĩ: ngài sẽ từ nhiệm như Đức Bênêđíctô XVI. Ngài đã nói nhiều lần về khả năng này. Nhưng ngài sẽ không làm dưới áp lực. Ngài sẽ từ nhiệm nếu sức khỏe của ngài không cho phép ngài dẫn dắt đúng đắn Giáo hội.
Chúng ta biết, trong triều của ngài, nhiều tiếng nói bất đồng đã được nói lên, điều chưa từng có trong các triều trước. Liệu một giáo hoàng có còn áp đặt tiếng nói của họ cho toàn Giáo hội hoàn vũ không?
Thời đại quân chủ chuyên chế của giáo hoàng đã kết thúc. Giáo hoàng và Giáo triều không còn nhiều quyền lực như thời Đức Gioan-Phaolô II. Chúng ta có hai ví dụ rất rõ. Người Đức đã làm con đường đồng nghị của họ, họ công khai mở các cuộc tranh luận mà các nhà cải cách của họ mong muốn, Giáo hoàng và Giáo triều muốn ngăn họ. Nhưng họ không ngừng lại. Và khi Hồng y Fernandez, bộ trưởng bộ Giáo lý Đức tin tuyên bố Tuyên ngôn Fiducia supplicans được Đức Phanxicô chấp thuận, đề xuất có thể chúc phúc cho các cặp đồng tính, Đức Phanxicô đã phải đối diện với sự từ chối của các giám mục Châu Phi dưới sự hướng dẫn của Hồng y Ambongo, một người theo chủ nghĩa bảo thủ trung dung. Hồng y cho Đức Phanxicô biết, các giám mục Châu Phi không đồng ý đường lối này và Đức Phanxicô nhượng bộ. Vì thế từ nay có rất nhiều chuyện tùy thuộc vào Hội đồng Giám mục địa phương và môi trường văn hóa của họ. Một Giáo hoàng rất bảo thủ hoặc rất tiến bộ không thể áp đặt đường lối của mình nếu Giáo hội địa phương không đồng ý. Tương lai của Giáo hội không phụ thuộc vào một cá nhân nào. Những người bảo thủ lý tính không thể nào đi lui, như trong trường hợp các người đồng tính.
Thêm nữa, Đức Gioan-Phaolô II, Đức Bênêđíctô XVI và Đức Phanxicô, dù cả ba đều có cá tính, có đường lối chính trị và thần học khác nhau, nhưng họ đều không có khả năng chấm dứt cuộc khủng hoảng đức tin và việc giảm sút giáo dân. Trực giác lớn lao của Đức Phanxicô là một Giáo hội đồng nghị, có nghĩa một cộng đồng gồm các tu sĩ (linh mục, phó tế, phụ nữ), cộng đồng này trên con đường xây dựng. Kiến trúc mới này của Giáo hội sẽ là công việc của Giáo hoàng tiếp theo.
Bầu khí ở Rôma như thế nào? Đã có các buổi họp tiền mật nghị chưa?
Tôi biết người ta thích tưởng tượng có các cuộc họp mật theo thuyết ấm mưu ở Vatican, nhưng Vatican đang ở giai đoạn đình chỉ. Các giám chức cao cấp đều tôn trọng Đức Phanxicô, họ chờ Đức Phanxicô khỏi bệnh. Hồng y Müller, người được cho là kẻ thù của Đức Phanxicô, trong một phỏng vấn với trang “Messaggero”, ngài nói điều quan trọng bây giờ là cầu nguyện cho Đức Phanxicô và ngài không đồng ý Đức Phanxicô từ nhiệm.
Tên của các Hồng y “có khả năng làm giáo hoàng” được loan truyền liên tục. Ông chú trọng đến ai?
Tôi không phải là nhà tiên tri, nhưng các dự đoán thường hướng đến các Hồng y Châu Âu và người Ý, họ hiểu rõ Giáo triều và Giáo hội hoàn vũ. Để bảo đảm trong thời kỳ khủng hoảng, cần phá vỡ cỗ máy Vatican. Hồng y Bergoglio là Tổng tường trình tại Hội đồng Giám mục Nam Mỹ Aparecida năm 2007, năm 2013 đã không được tất cả Hồng y biết đến. Các Hồng y không muốn làm thêm một thử nghiệm nào nữa. Hiện nay, có nhiều Hồng y được nhắc đến, nhưng vẫn chưa có ứng viên nào nổi bật. Với người Ý chúng ta có Hồng y Quốc vụ khanh Pietro Parolin; Hồng y Zuppi, người có cùng quan điểm với Đức Phanxicô, ngài đã tham dự nhiều thánh lễ truyền thống nên có thể tạo sự cân bằng giữa các bộ phận khác nhau của Giáo hội; Hồng y Pizzaballa, Thượng phụ Giêrusalem; Hồng y người Pháp Aveline, Tổng giám mục Marseille; Hồng y Bồ Đào Nha Tolentino, Bộ trưởng Bộ Văn hóa và Giáo dục; Hồng y Omella, Tổng giám mục Barcelona; Hồng y Sergio da Rocha, Châu Mỹ Latinh; Hồng y Hollerich, Tổng Giám mục Luxembourg, Tổng Tường trình Thượng Hội đồng Giám mục; Hồng y Péter Erdo, Tổng giám mục Budapest, cựu chủ tịch Hội đồng Giám mục Âu châu, ngài là chuyên gia giáo luật.
Lần này chúng ta có thể có một Giáo hoàng Dòng Tên không?
Khả năng này rất thấp. Trong quá khứ, vào thời hậu công đồng đã có các Hồng y như Hồng y Gantin đến từ Châu Phi nhưng ngài “rất Rôma” vì ngài lớn lên, học tập và sống ở Giáo triều. Ngày nay, tình trạng này không còn nữa. Nhưng một số Hồng y như Hồng y Ambongo, Tổng giám mục Kinshasa, ngài là người có tiếng nói quyết định trong mật nghị và tiền mật nghị.
Như thế Giáo hoàng tiếp theo sẽ là Giáo hoàng như thế nào?
Với Đức Bênêđíctô XVI, chúng ta có kinh nghiệm của một Giáo hoàng muốn đi lui nên đã tạo nhiều khủng hoảng. Với Đức Phanxicô, chúng ta có kinh nghiệm của một Giáo hoàng muốn dân chủ, muốn có tinh thần đồng nghị nhưng ngài lại độc đoán trong cách ngài quản trị: ngài đã thêm vào Thượng hội đồng về gia đình, thêm vào Tông huấn hậu Thượng hội đồng “Amoris laetitia” một chú thích gợi ý sự kết hiệp của những người ly dị tái hôn là có thể. Chắc chắn, giữa hai Giáo hoàng này, chúng ta cần một Giáo hoàng thận trọng hơn và ít độc quyền hơn.
Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch
