Đức Phanxicô, giáo hoàng đầu tiên giải hình sự hóa đồng tính
Trên máy bay từ Nam Sudan về Rôma ngày chúa nhật 5 tháng 2, Đức Phanxicô kêu gọi giải hình sự hóa đồng tính | © EPA/Reuters/Yara Nardi/POOL/Keystone
cath.ch, Raphael Zbinden, 2023-02-20
Hai lần, vào đầu năm 2023, Đức Phanxicô đã phản đối luật hình sự hóa các mối quan hệ đồng giới. Ngài là giáo hoàng đầu tiên thực hiện bước này. Lời kêu gọi chắc chắn sẽ khó nghe ở một số nơi trên thế giới. Ngày chúa nhật 5 tháng 2, trên máy bay từ Nam Sudan và Cộng hòa Dân chủ Congo về Rôma, Đức Phanxicô tuyên bố “hình sự hóa những người có khuynh hướng đồng tính là một bất công.”
Ngài cũng đưa ra tuyên bố tương tự trong một cuộc phỏng vấn gần đây với hãng tin Mỹ AP: “Kết án một người theo cách này là một tội,” ngài nhấn mạnh Sách Giáo lý Giáo hội công giáo kêu gọi không được phân biệt đối xử và gạt người đồng tính ra ngoài lề. Nhưng ngài phân biệt “những người đồng tính”, “những người con cái Chúa” và những người vận động hành lang.
Đức Phanxicô làm rõ ý kiến của ngài về đồng tính
Kêu gọi các giám mục “hoán cải”
Trên phương tiện truyền thông Đức katholisch.de, ký giả Felix Neumann viết: “Các tuyên bố có thể được cho là ‘lịch sử’ vì ngài là giáo hoàng đầu tiên đã yêu cầu giải hình sự hóa các mối quan hệ giữa người đồng tính như vậy.” Ngài cho biết có một số giám mục không cùng quan điểm, các giám mục này phải trải qua một quá trình hoán cải.
Chắc chắn không phải ngẫu nhiên mà chuyến đi của ngài đến châu Phi và dấn thân của ngài trong việc chống lại hình sự hóa đồng tính. Ký giả Felix Neumann lưu ý, có nhiều giám mục “cần phải hoán cải” đặc biệt là ở châu Phi. Theo một nghiên cứu mới nhất, hành vi quan hệ tình dục đồng giới bị pháp luật ở 69 quốc gia thành viên Liên Hiệp Quốc trừng phạt. Trong số đó, 32 nước ở lục địa châu Phi. Một tình huống pháp lý thường được Giáo hội địa phương hỗ trợ.
Đức Phanxicô: ‘Đồng tính không phải là một tội ác’
Châu Phi không đồng ý
Năm 2014, các giám mục Nigeria cám ơn chính phủ đã cải cách luật để hình sự hóa các mối quan hệ đồng giới. Năm 2016, Hội đồng Giám mục Cameroon kêu gọi một chính sách “không khoan nhượng” với đồng tính, một “hành động ghê tởm chống lại tự nhiên, có nguy cơ ăn sâu vào xã hội”.
“Trước khi có các tuyên bố của Đức Phanxicô, Giáo hội đã phải đi một chặng đường dài”
Năm 2019, hồng y John Njue, Kenya đã hoan nghênh việc Tòa án Tối cao Kenya chấp nhận các bản án tù dài hạn với người đồng tính. Tại Uganda, đất nước Đức Phanxicô đã đến thăm năm 2015, việc đàn áp đồng tính rất nghiêm trọng, cũng được Giáo hội công giáo hỗ trợ hoàn toàn. Trong chuyến đi của ngài, giới đồng tính ở Uganda đã hy vọng ngài lên án luật “chống đồng tính”, tin rằng lời kêu gọi sẽ cải thiện điều kiện sống của những người LGBTQ ở nước này. Nhưng những lời này đã không được nghe.
Sự tiến hóa trong Giáo hội hoàn vũ
Ngay cả ngày nay, giáo hoàng vẫn tránh thái độ trực diện. Đó là cách ngài đợi khi lên máy bay về Rôma mới đưa ra lời tuyên bố như vậy. Ở Cộng hòa Dân chủ Congo, đồng tính luyến ái là hợp pháp. Nhưng ở Nam Sudan, hành vi đồng tính có thể bị phạt đến 10 năm tù. Ở đất nước này, những lời ngài nói trong cuộc phỏng vấn đã gây ra phản đối. Bộ trưởng Thông tin Nam Sudan Michael Makuei Lueth cho biết: “Nếu ngài đến nói với chúng tôi hôn nhân đồng tính và đồng tính được cho phép, chúng tôi sẽ nói không”. Hiến pháp của đất nước rõ ràng và dưới mắt chính trị gia, “Chúa không sai lầm khi tạo ra con người là người nam và người nữ.”
Đồng tính khó dung thứ ở Phi châu | ảnh minh họa/ Clay Banks sur Unsplash
Ký giả Felix Neumann lưu ý, ngay cả khi thực tế châu Phi dường như vẫn rất phản đối đồng tính, nhưng có một tiến hóa đang diễn ra ở các quốc gia khác ở phía Nam. Hồng y Oswald Gracias, tổng giám mục Bombay, Ấn Độ, năm 2013 cho biết Giáo hội chưa bao giờ phản đối việc giải hình sự hóa đồng tính, vì Giáo hội chưa bao giờ xem người đồng tính là tội phạm. Ngài công khai phản đối quyết định của Tòa án Tối cao khôi phục luật chống đồng tính. Tại Belize, năm 2018, Giáo hội công giáo đã rút đơn kháng cáo phán quyết tòa án lật ngược việc hình sự hóa. Tại Singapore, tổng giám mục William Goh ủng hộ nguyên tắc giải hình sự hóa đồng tính, đồng thời cảnh báo về nguy cơ mở đường cho các quyền rộng rãi hơn cho người LGBTQ.
Một con đường lâu dài
Nhưng trước khi Đức Phanxicô tuyên bố, Giáo hội đã phải đi một con đường dài. Năm 1986, hồng y Joseph Ratzinger khi còn là bộ trưởng bộ Giáo lý Đức tin đã cảnh báo về mối đe dọa nghiêm trọng của “việc thực hành đồng tính“ với “cuộc sống và hạnh phúc của một số lớn giáo dân”. Tuy nhiên, ngài cũng cho rằng “thật đáng tiếc và đáng trách khi người đồng tính đã và vẫn là đối tượng của những hành động phỉ báng và bạo lực”.
“Có thể quan điểm rõ ràng hiện nay của Đức Phanxicô là một tác động của tiến trình đối thoại” – Felix Neumann
Năm 1992, bộ Giáo lý Đức tin tái khẳng định quan điểm năm 1986, theo đó có thể có sự phân biệt đối xử dựa trên xu hướng tính dục. Trong một bức thư có nội dung nhận xét về dự luật không phân biệt đối xử với người đồng tính có đoạn viết: “Vì thế, chấp nhận rằng Nhà nước, chẳng hạn trong trường hợp những người mắc bệnh truyền nhiễm hoặc bệnh tâm thần, có thể hạn chế việc thực hiện các quyền để bảo vệ lợi ích chung.”
Phải đến năm 2008 mới có một khoảng cách rõ ràng. Phái đoàn của Tòa thánh tại Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc khi đó đã cân nhắc: “Tòa thánh tiếp tục cam kết tránh bất kỳ dấu hiệu phân biệt đối xử bất công nào với người đồng tính và mời các Quốc gia bãi bỏ các biện pháp trừng phạt hình sự đối với họ”.
Đức Phanxicô về vấn đề đồng tính: “Ngay từ đầu, ngài đã ở tầm cao”
Các môi trường LGBTQ chấp thuận
Ngay từ đầu triều, Đức Phanxicô đã gắn liền với hy vọng cải thiện thái độ của Giáo hội với người đồng tính. Dù vậy sự tiến hóa không hẳn là đương nhiên, khi còn là tổng giám mục giáo phận Buenos Aires, năm 2010, ngài cho việc mở hôn nhân cho người đồng giới là “sự điều động của ma quỷ”. Nhưng năm 2020, ngài biện hộ cho việc phải công nhận quan hệ đối tác dân sự giữa người cùng giới.
Năm 2019, hồng y Quốc vụ khanh Pietro Parolin đã tiếp một phái đoàn từ liên đoàn các hiệp hội LGBTQ thế giới có tên là ILGA. Chủ đề giải hình sự hóa đồng tính đã có trong chương trình nghị sự.
Theo ký giả Felix Neumann, “có thể lập trường rõ ràng hiện nay của Đức Phanxicô cũng là do tác động của quá trình đối thoại này”. Vì thế Hiệp hội ILGA hài lòng với những tuyên bố mới nhất của ngài. Trong một thông cáo báo chí, Hiệp hội cho biết: “Chúng tôi đánh giá rất cao những lời này. Tuyên bố đơn giản của giáo hoàng có khả năng khởi xướng sự thay đổi cần thiết khẩn cấp để giúp ích cho hàng triệu người trong cộng đồng.” Tuy nhiên, Hiệp hội ILGA kêu gọi Vatican “đừng ngủ quên trên chiến thắng của mình. Những lời tốt đẹp sẽ không đủ để giúp những người mà cuộc sống và sự tồn tại của họ vẫn đang bị đe dọa.” Họ xin Giáo hội chuyển những lời này thành “những hành động cụ thể”, kể cả việc vận động tại Liên Hiệp Quốc.
Giáo huấn Công giáo được tôn trọng
Hãng tin công giáo Đức katholisch.de nhắc lại, bất chấp mọi sự xích lại gần nhau và những tín hiệu nhân từ, Đức Phanxicô vẫn trung thành với giáo huấn cơ bản của Giáo hội: “Ngài đã làm rung chuyển ghi nhận của Sách Giáo lý, rằng khuynh hướng đồng tính là ‘rối loạn khách quan’ khi ngài có thiện cảm rất lớn với những người đồng tính.”
“Giám mục Rôma không thể tách ra vai trò là khí cụ hiệp thông của Giáo hội” – Ed Condon
Vì thế vẫn còn đối xử bất bình đẳng được cho phép dưới thời Đức Phanxicô, miễn là đó không phải là những ruồng bỏ không chứng minh, như Sách Giáo lý nói. Trên thực tế, giáo hoàng đặt các hành vi đồng tính bất hợp pháp ngang hàng với các hành vi dị tính bất hợp pháp: “Đó là một tội, giống như bất kỳ một hành vi tình dục ngoài hôn nhân nào”, ngài lưu ý song song với lời kêu gọi giải hình sự hóa đồng tính.
Tránh “trường hợp anh giáo”?
Vì thế trong vấn đề này Đức Phanxicô cẩn thận, để tránh những vấn đề tế nhị khác nhau. Một số nhà quan sát so sánh những phát triển này với những phát triển về đồng tính trong Giáo hội anh giáo. Tổng giám mục anh giáo Justin Welby đã cùng đi với Đức Phanxicô đến Nam Sudan.
Gần đây, Giáo hội anh giáo ở Uganda đã chấm dứt hiệp thông với Giáo hội anh giáo Canterbury, sau khi Giáo hội anh giáo cho phép các cặp đồng giới được nhận phép lành. Sau đó, tổng giám mục Justin Welby cho biết ngài sẵn sàng rút Giáo hội anh giáo ra khỏi vai trò là “công cụ hiệp thông” cho liên đoàn các cộng đồng anh giáo thế giới. Những phát triển làm dấy lên lo ngại về sự bùng nổ của hiệp thông anh giáo.
Theo nhà báo Ed Condon của hãng truyền thông Mỹ The Pillar, phần tiếp theo trong tiến trình Thượng Hội đồng Giám mục về tính đồng nghị sẽ bắt đầu vào mùa thu năm 2023, có thể buộc Đức Phanxicô phải xác định rõ ràng hơn về các vấn đề luân lý tính dục. Nhà báo Ed Condon lưu ý: “Bất cứ điều gì Đức Phanxicô chọn làm hay không làm, nếu, vào cuối thượng hội đồng, ngài buộc phải thấy mình trong tình huống giống như tổng giám mục Justin Welby, thì có hai điều chắc chắn: đó sẽ là một tình huống do chính ngài tạo ra và ngược với tổng giám mục Canterbury, giám mục Rôma không thể thoát khỏi vai trò là công cụ hiệp thông của Giáo hội.”
Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch
Bài đọc thêm: Một số Giáo hội anh giáo bất đồng với tổng giám mục Welby về vấn đề đồng tính
Đức Phanxicô và đồng tính: 5 tuyên bố chính của Đức Phanxicô
