Volodymyr Zelensky: Tạo một anh hùng dân tộc ở Ukraine
lavie.fr, Pierre Jova, 2022-03-07
Tổng thống Ukraina Volodymyr Zelensky tại Kiev, ngày 1 tháng 3 – 2022. MIT BEKTAS / REUTERS
Được bầu bất ngờ năm 2019, Volodymyr Zelensky là người do thái thế tục rất gắn kết với nước Nga, ông trở thành khuôn mặt chống sự xâm lăng của Nga, nhưng ông lại thoát khỏi các âm mưu tuyên truyền của Nga triển khai chống lại ông.
Đây là một trong những điều phi lý của cuộc chiến đang tàn phá Ukraine. Trong bài diễn văn ngày 24 tháng 2 năm 2022, Vladimir Putin khẳng định “những người phát xít mới” đang nắm quyền ở Kiev, và ra lệnh xâm lược một nhà nước có tổng thống là người do thái…
Lời buộc tội kỳ cục này ngược với thái độ anh hùng của tổng thống Zelensky nổi bật trên báo chí phương Tây. Một vài nhà báo mỹ gốc do thái thậm chí còn so sánh ông với tiên tri Macabê trong Kinh thánh, người đứng lên chống lại chế độ chuyên chế ngoại giáo vào thế kỷ thứ hai trước công nguyên.
Nguồn gốc do thái và rửa tội theo chính thống giáo
Được bầu vào tháng 4 năm 2019 với 73,2% số phiếu, Volodymyr Zelensky sinh năm 1978, là con trai có cha mẹ là kỹ sư do thái đến từ Kryvyi Rih, một thành phố công nghiệp ở miền đông Ukraine.
Năm 2020, tổng thống Ukraine nói với tạp chí The Times of Israel: “Chúng tôi là một gia đình do thái xô viết bình thường, không giữ đạo. Đa số các gia đình do thái ở Liên xô không có tôn giáo. Quý vị biết, tôn giáo không tồn tại như vậy ở nhà nước Xô Viết.”
Là diễn viên và doanh nhân lành nghề, người sáng lập công ty sản xuất Studio Kvartal 95 với các chương trình tạp kỹ đã thành công vang dội khắp Liên xô cũ, Zelensky xa cách do thái giáo, thậm chí còn chế nhạo.
Năm 2016, ông đàn dương cầm bài Hava Nagila, bài hát dân gian do thái ashkenazi nổi tiếng… bằng bộ phận sinh dục của mình trước một khán giả vui nhộn. Ông nói với các nhà báo Israel: “Tôi không bao giờ nói về tôn giáo và tôi cũng không bao giờ nói về Chúa, vì tôi có quan điểm cá nhân về điều này. Dĩ nhiên, tôi tin vào Chúa.”
Xác tín sâu đậm của ông là một bí ẩn, ông đã rửa tội cho hai con ông theo chính thống giáo, ông giữ kín đáo chuyện này.” Trong bài diễn văn đọc ngày 3 tháng 3 trong cương vị là tín hữu chính thống giáo, ông cho biết: “Dù khi tất cả nhà thờ chính tòa và nhà thờ ở Ukraine bị phá hủy nhưng không hủy được đức tin của chúng tôi, đức tin chân thành của chúng tôi vào Ukraine và vào Chúa.”
Lịch sử đẫm máu của người do thái ở Ukraine
Tuy nhiên, cuộc bầu cử của ông là một biểu tượng mạnh mẽ, trong một đất nước có lịch sử do thái phong phú và đau thương: Ukraine ngày nay là cái nôi của giáo phái hassid, một phái mộ đạo theo chính thống-do thái thế kỷ 17, họ có giáo sĩ Nahman của Bratslav, một trong những nhà thần học vinh danh, hàng năm thu hút hàng chục ngàn người hành hương đến mộ giáo sĩ ở Uman.
Linh mục Cyril Hovorun nhìn lại chính thống giáo ngày nay
Đây cũng là quê hương của những cuộc cuộc tàn sát người do thái dưới thời Nga hoàng và thường do chính quyền địa phương tổ chức. Nhà văn Cholem Aleichem, một người tị nạn Mỹ gốc Perẹaslav, miền đông nam Kiev, đã dựa theo ký ức của mình để viết vở kịch Người sản xuất sữa, (Tevye the dairyman), được diễn lần đầu tiên năm 1917 và được chuyển thể thành phim có tựa đề Chiếc đàn vĩ cầm trên mái nhà (Un violon sur le toit) năm 1971.
Sau đó là vụ Diệt chủng người do thái: tiêu diệt một triệu rưỡi người do thái ở Ukraine thuộc Liên xô bị chiếm đóng trong Thế chiến thứ hai, trong đó những người theo chủ nghĩa dân tộc Ukraine là đồng minh của đức quốc xã. Vụ thảm sát Babi Yar, ở ngoại ô Kiev, được biết đến và ghi lại một cách đáng buồn: hơn 33.000 người do thái bị thảm sát ngày 29 và 30 tháng 9 năm 1941. Bà của Zelensky thoát khỏi cuộc tàn sát vì trong thời kỳ chiến tranh bà lưu vong ở Almaty, Kazakhstan.
Dù có quá khứ đẫm máu này, bản sắc do thái của ông không tạo vấn đề gì khi ông đắc cử, vì chủ nghĩa bài do thái đã thành tàn dư ở Ukraine. Theo một thăm dò của Trung tâm Nghiên cứu Pew năm 2018, chỉ 5% người Ukraine không chấp nhận người do thái là đồng bào, so với 14% người Nga, 18% người Ba Lan và 23% người Litva. Tuy nhiên, kể từ những năm 1990 đã có một cuộc nổi dậy ồn ào theo chủ nghĩa dân tộc cực hữu ở Ukraine, tôn vinh Stepan Bandera, một cộng tác viên của người Đức trong Thế chiến thứ hai.
Cháu của chiến binh chống đức quốc xã và nói tiếng Nga
Phong trào cấp tiến này đã thấy rõ trong cuộc cách mạng Euromaidan tháng 2 năm 2014, và đặc biệt là trong cuộc xung đột ở Donbass chống phe ly khai thân Nga nổ ra ngay sau đó. Nghiên cứu sinh tiến sĩ Adrien Nonjon tại Viện Quốc gia về Ngôn ngữ và Văn minh phương Đông, chuyên gia về Ukraine và chủ nghĩa dân tộc Ukraine giải thích: “Họ tham gia vào các tiểu đoàn tình nguyện để hỗ trợ quân đội Ukraine, lực lượng đang bắt đầu rút lui vào mùa xuân năm 2014. Họ đạt được tính hợp pháp như là những người bảo vệ cách mạng.”
Trong số các nhóm này có tiểu đoàn Azov, đã không ngượng ngùng phô trương các biểu tượng của chủ nghĩa tân phát xít và ngoại giáo, gia nhập như binh đoàn vệ binh quốc gia Ukraine, và hiện đang chiến đấu tại thành phố Mariupol chống sự tiến công của Nga. Tuy nhiên, ảnh hưởng bầu cử của họ rất nhỏ: trong cuộc bầu cử tổng thống năm 2019, ứng cử viên của Svoboda (“tự do”), đảng cực hữu của Ukraine, chỉ có được 1,62% số phiếu bầu.
Volodymyr Zelensky giành chiến thắng nhờ sự hỗ trợ của tỷ phú Ihor Kolomoiski. Là người theo do thái giáo, nhà tài phiệt nham hiểm này luôn núp bóng tổng thống trẻ. Nhà nghiên cứu Nonjon tiết lộ: “Một số người xấu miệng nói, trước hết tổng thống Zelensky là một diễn viên, và việc Ukraine chống lại cuộc tấn công của Nga là do các nhà tài phiệt dàn dựng”.
Người nói tiếng Nga và người yêu nước Nga
Là người xa lạ với những người theo chủ nghĩa tân quốc xã ở Ukraine, Zelensky có thể đáp trả các vu khống của Putin về bản sắc do thái của mình, nhưng ông chọn theo một cách khác. Đêm 23 rạng ngày 24 tháng 2 năm 2022, vài giờ trước cuộc xâm lược, tổng thống Ukraine đã có một bài phát biểu xúc động trước xã hội Nga, ông nói trong ngôn ngữ của Dostọevski: “Làm sao tôi có thể là người đức quốc xã khi người ông của tôi trải qua cả cuộc chiến trong bộ binh Liên xô?”, ông nhắc lại ông cố của ông là Semyon Ivanovich Zelensky, đã tham gia cuộc chiến chống người người Đức trong Hồng quân. Như thế tổng thống là một phần trong ký ức vinh danh chiến thắng năm 1945, vốn là nền tảng của văn hóa dân tộc Nga hiện tại, kế thừa của Liên xô và được Putin dùng để biện minh cho cuộc chiến của ông.
Volodymyr Zelensky trước hết là người nói tiếng Nga và là người yêu nước Nga. Ông đã làm việc ở Mátxcơva, quê hương của ông là Kryvyi Rih gần Donbass, ông chỉ học tiếng Ukraine năm 2019 để vận động tranh cử với hai lời hứa đơn giản: chấm dứt tham nhũng và hòa bình với nước Nga. Nghiên cứu sinh Adrien Nonjon nhấn mạnh: “Zelensky đến vào thời điểm mà mọi người đã quá mệt mỏi với cuộc xung đột. Ông muốn đưa tay ra với Putin và tìm một thỏa hiệp.”
Tạo dựng anh hùng quốc gia
Trong hội nghị thượng đỉnh mang tầm vóc Normandy, một khuôn khổ thảo luận giữa Nga và Ukraine, dưới sự bảo trợ của Đức và Pháp, vào tháng 12 năm 2019, tân nguyên thủ quốc gia sẵn sàng chấp nhận công thức Steinmeier, tên của ngoại trưởng Đức vào thời điểm đó, người đã lên kế hoạch giải quyết xung đột Donbass bằng cách cấp quy chế đặc biệt cho các tỉnh ly khai thân Nga.
“Ông muốn ký, nhưng các cựu chiến binh của năm 2014 và một phần dân chúng đã tạo áp lực chống những gì họ xem là đầu hàng.” Ngoài ra, Zelensky còn tìm cách thêm vào luật cấm các biểu tượng cộng sản, đã được bầu sau cuộc cách mạng Euromaidan, bị cho là chống Nga, các điều khoản chống các biểu tượng của đức quốc xã.
Nhưng tháng 2 năm 2021, tổng thống Ukraine đã ký sắc lệnh cấm 3 kênh truyền hình thân Nga và xử phạt nhà tài phiệt Viktor Medvedchouk, đại diện không chính thức của Điện Kremlin tại Ukraine.
Vì thế, bằng cách tấn công Zelensky, Putin tìm cách lật đổ một tổng thống Ukraine, hơn cả giải hòa với Nga, và giao cho ông vai trò người bảo vệ một quốc gia từ nay khác với nước láng giềng xla-vơ của mình… Nghiên cứu sinh nhấn mạnh: “Cuộc chiến này hoàn thành việc xây dựng đất nước Ukraine. Chủ nghĩa dân tộc Ukraine, có thể là chủ nghĩa dân tộc trước đây, bây giờ thành chủ nghĩa công dân. Đó là một và cùng những người đứng lên chống lại kẻ xâm lược.”
Hiện thân vào cuộc kháng chiến, Zelensky đã thành công trong bước đi vào lịch sử của ông. Adrien Nonjon kết luận: “Nếu giao tranh dừng lại, ngày mai ông đi vào lịch sử Ukraine với hình ảnh của một người lãnh đạo cuộc chiến; nếu ông ngã danh dự trên chiến trường, ông sẽ là anh hùng dân tộc.”
Trong sự bất định hiện sinh này, liệu tổng thống trẻ có hướng về Chúa không? Năm 2020, ông trả lời trên báo The Times of Israel: “Tôi chỉ nói chuyện với Chúa trong những lúc thân mật và quan trọng, ở những nơi mà tôi cảm thấy thoải mái.” Trong cuộc chiến vì tương lai Ukraine, các sự kiện dường như cho thấy Zelensky cảm thấy như ông đang ở nhà mình.
Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch
Bài đọc thêm: Làm thế nào mà tôn giáo góp phần vào cuộc xung đột giữa Nga và Ukraine?
