“Quy trình thượng hội đồng” sẽ bắt đầu tháng sau: có điều gì đang xảy ra không?
international.la-croix.com, Massimo Faggioli, 2021-09-07
Ban thư ký của Thượng Hội đồng Giám mục đã công bố và trình bày với báo chí “Văn kiện chuẩn bị” và “Cẩm nang” cho tiến trình thượng hội đồng năm 2021-2023 mà Đức Phanxicô kêu gọi Giáo hội hoàn vũ.
Đây có lẽ là dự án táo bạo nhất triều giáo hoàng của ngài.
Lễ khai mạc chính thức sẽ diễn ra từ ngày 9 đến ngày 10 tháng 10 tại Rôma. Mục đích là toàn Giáo hội dấn thân để chuẩn bị cho Thượng Hội đồng giám mục sắp tới sẽ diễn ra ở Rôma và sẽ tập trung vào chủ đề tính đồng nghị.
Các Giáo hội địa phương trên khắp thế giới bắt đầu tham gia vào tiến trình thượng hội đồng ngày 17 tháng 10 sắp tới.
Theo các tài liệu từ ban thư ký của Thượng Hội đồng, ít nhất đây là điều được cho là sẽ xảy ra.
“Giám mục giáo phận địa phương sẽ cử hành chương trình tương tự (giáo hoàng đã cử hành trước đó một tuần):
1) Phiên khai mạc và thời gian suy niệm;
2) Các lời cầu nguyện phụng vụ và cử hành Thánh Thể”.
Nhưng trên thực tế, không rõ điều gì sẽ xảy ra trong các Giáo hội địa phương.
Sự im lặng của các nhà lãnh đạo công giáo Hoa Kỳ
Tôi đã nghe từ nhiều bạn bè và đồng nghiệp trên khắp thế giới nói rằng trong giáo phận của họ không có gì xảy ra: họ không được nghe bất cứ điều gì nói về việc chuẩn bị cử hành thượng hội đồng địa phương, không từ cha xứ cũng như giám mục của họ.
Trong các Giáo hội của hai quốc gia nói riêng – Đức và Úc – một quy trình đồng nghị bắt đầu trước khi Đức Phanxicô biến thành một dự án cho toàn thể Giáo hội công giáo.
Ở các nước khác như Ý và Ai-len, các giám mục đã khởi xướng tiến trình này. Ở Châu Mỹ Latinh đã có một văn hóa đồng nghị có trước triều Đức Phanxicô (đây là nôi của Giáo hoàng Phanxicô); do đó tiến trình đồng nghị này dự phần vào đời sống của nhiều Giáo hội địa phương một cách hài hòa.
Nhưng ở Hoa Kỳ, Hội đồng Giám mục (USCCB) không công bố gì hoặc nói gì ở cấp quốc gia. Thay vào đó là một sự im lặng hoàn toàn.
“Kế hoạch Chiến lược của Hội đồng Giám mục Mỹ 2021-2024” không đề cập đến quá trình thượng hội đồng – thậm chí còn không được thông qua.
Cũng vậy với hầu hết các giáo phận. Các kinh nghiệm về tính đồng nghị ở cấp giáo phận là điều rất hiếm ở Hoa Kỳ – một dấu hiệu của sự kém phát triển của Giáo hội, ngay cả trong một Giáo hội quan trọng về mặt xã hội học hơn nhiều so với các Giáo hội ở Châu Aâu.
Một cuộc trưng cầu dân ý về triều Đức Phanxicô
Cần nhắc lại, giáo hoàng đã bắt đầu lên lịch cho tính đồng nghị bắt đầu từ trước tháng 5 năm 2021. Thực sự là vào tháng 10 năm 2015 trong một cuộc họp của Thượng hội đồng Giám mục.
Đây là thời điểm tế nhị với triều giáo hoàng của ngài. Đúng như ngài nói trong cuộc phỏng vấn dài trên đài phát thanh công giáo COPE Tây Ban Nha phát thanh ngày thứ tư 1 tháng 9 – rằng “bất cứ khi nào giáo hoàng bị bệnh thì có một làn gió thoảng hoặc một trận cuồng phong”
Cũng trong cuộc phỏng vấn này, ngài cho biết, ngài không có ý tưởng từ chức trong đầu.
Mối nguy của ngài lúc này không phải những tin đồn về mật nghị tiếp theo, mà là kiểu trưng cầu giám mục do chính ngài kêu gọi từ vài tháng qua.
Các giám mục thận trọng và ít nhiệt tình
Trước hết là Tự sắc Traditionis Custodes về cử hành Thánh lễ theo phụng vụ tiền Công đồng Vatican II được Đức Phanxicô ban hành ngày 16 tháng 7. Tự sắc này trao cho mỗi giám mục quyền quyết định về việc cử hành Thánh lễ theo nghi thức tiền Công đồng Vatican II trong giáo phận của mình.
Theo những gì chúng ta thấy cho đến nay, hầu hết các giám mục, ngay cả những người bảo vệ nhiệt thành nhất cho cuộc cải cách Công đồng Vatican II đã thận trọng và khá thực tiễn trong việc chấp nhận áp lực của giáo hoàng để giảm bớt và hạn chế việc sử dụng sách lễ tiền Công đồng.
Thứ hai, có một loại trưng cầu dân ý mà trong những tuần và các tháng sắp tới sẽ trao cho các giám mục địa phương quyền bỏ phiếu: một cuộc bỏ phiếu về việc họ có muốn tham gia vào “tiến trình thượng hội đồng” hay không và tham gia như thế nào.
Chúng ta phải sẵn sàng cho khả năng, trong một vài Giáo hội địa phương và quốc gia, tính đồng nghị sẽ không bao giờ đến, hoặc ít nhất là không đến trong triều giáo hoàng này.
Trong một số trường hợp, điều này là do điều kiện vật chất khách quan của Giáo hội địa phương không cho phép cử hành thượng hội đồng giáo phận và quốc gia.
Trong các trường hợp khác, đó là vấn đề các điều kiện thần học và giáo hội: các giáo sĩ, giám mục địa phương, và các tác nhân có ảnh hưởng khác trong giáo hội chưa bao giờ nghe nói về tính đồng nghị.
Một số người nghĩ rằng đó là mất thì giờ hoặc một loại thay thế cho việc truyền giáo.
Một lịch sử thất bại
Trong một cuộc họp ngày thứ ba 7 tháng 9, nữ tu Nathalie Becquart, thư ký dưới quyền của Thượng Hội đồng nói: “Tiến trình thượng hội đồng là để giúp phát triển sự hoán cải của Giáo hội.”
Chúng ta chờ đợi Giáo hội công giáo trên toàn thế giới sẽ có rất nhiều hình thức tiếp nhận – và ngay cả việc không tiếp nhận – lời mời của Đức Phanxicô tham gia tiến trình Thượng hội đồng 2021-2023.
Đây không phải là điều mới. Các nhà sử học biết rõ, trên quan điểm thể chế, lịch sử của các Thượng hội đồng cũng là một lịch sử thất bại.
Công đồng Trent quy định các giám mục sẽ tổ chức thường xuyên các thượng hội đồng giáo phận và đô thị: một thượng hội đồng cấp tỉnh được được tổ chức mỗi ba năm và cấp giáo phận hàng năm (thượng hội đồng Trent, 11-11-1563, nghị định cải cách chương II).
Một quy tắc tương tự có thể thấy trong Bộ Giáo luật năm 1917, quy định rằng các thượng hội đồng giáo phận được tổ chức mỗi mười năm (CIC 1917, 356-362).
Tất nhiên, các công đồng Trent và Bộ luật 1917 khác với những gì Đức Phanxicô làm ngày nay. Họ có ít người tham dự hơn và ít giáo dân hơn. Dù sao, việc tiến hành các thượng hội đồng địa phương thực sự chưa bao giờ bắt đầu.
Cần lưu ý Đức Gioan-Phaolô II đã từ bỏ ý tưởng về các thượng hội đồng thường xuyên.
Bộ Giáo luật sửa đổi được ngài ban hành năm 1983 viết: “Một thượng hội đồng giáo phận được cử hành trong từng Giáo hội cụ thể khi hoàn cảnh cho phép theo phán quyết của giám mục giáo phận sau khi ngài đã nghe hội đồng giáo phận” (can. 461 , 1).
Khả năng hiển thị và xác minh
Có sự khác biệt giữa việc không cử hành các thượng hội đồng trong Giáo hội sau công đồng Trent hoặc theo Bộ luật năm 1917 và việc các Giáo hội địa phương không thể thực hiện được theo lời mời của Đức Phanxicô tham dự vào tiến trình thượng đồng 2021-2023. Đó là sự khác biệt về khả năng hiển thị và khả năng kiểm chứng.
Bây giờ, bất kỳ người công giáo nào cũng sẽ có thể thấy ngay lập tức khoảng cách giữa một giáo phận ở Đức và ở Hoa Kỳ, hoặc ngay cả giữa các giáo phận trong cùng một quốc gia, hoặc cùng một tiểu bang, như giáo phận San Diego và San Francisco (đều cùng ở bang California, nhưng do hai giám mục rất khác nhau lãnh đạo).
Cũng có thể xem quy trình thượng hội đồng trong Giáo hội địa phương là đích thực hay làm cảnh.
Cũng có sự khác biệt về thứ trật giáo hội.
Trong công đồng Trent và Bộ luật năm 1917, đó là yếu tố thể chế, thứ bậc bao che hết tất cả mọi tội.
Trong Giáo hội đương đại, đặc sủng lãnh đạo – ít nhất là cho đến gần đây – được cho là để duy trì sự tín nhiệm của Giáo hội, ngay cả khi phải đối diện với điều không thể bảo vệ.
Thứ trật thể chế và đặc sủng giáo hội này đã bị cuốn đi bởi những sức mạnh khổng lồ: cuộc khủng hoảng lạm dụng, sự toàn cầu hóa của Giáo hội, và một hệ sinh thái truyền thông mới, đó chỉ là nêu lên một vài cái tên.
Triều giáo hoàng của Phanxicô là hiện thân của một trật tự giáo hội khác. Và sự thành công hay thất bại của triều Đức Phanxicô có thể quyết định qua sự thành công hay thất bại của tiến trình thượng hội đồng này.
Tính đồng nghị của Giáo hội dựa trên cả thể chế và đặc sủng.
Đó là thành phần thứ bậc của Giáo hội – giáo hoàng và các giám mục – kêu gọi và lãnh đạo các thượng hội đồng. Tuy nhiên, không có thượng hội đồng nào mà không có sự tham gia về mặt thiêng liêng mạnh hơn là đơn thuần vâng phục hệ thống phẩm trật.
Dù thành công hay thất bại, tiến trình thượng hội đồng này sẽ góp phần cho thấy diễn ngôn của giáo hội về sự giả tạo và gian dối của thể chế nhân danh đặc sủng.
Nhưng thành công hay thất bại của triều Đức Phanxicô có thể được quyết định bởi sự thành công hay thất bại của tiến trình thượng hội đồng này.
Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch
Bài đọc thêm: Hồng y Grech: “Nếu chúng ta không tin Chúa Thánh Thần thổi sức thì thượng hội đồng sẽ thất bại”
Tài liệu chuẩn bị và hướng dẫn giai đoạn tham vấn của Thượng Hội đồng giám mục
