“Amazon thân mến”, thành quả suy tư lâu dài của Đức Phanxicô
Tông huấn “Amazon thân mến” mà Đức Phanxicô sẽ công bố ngày thứ tư 12 tháng 2-2020 là thành quả của một suy tư lâu dài về các thách thức môi sinh, xã hội và mục vụ của vùng Amazon mà ngài đã có từ trước khi làm giáo hoàng.
la-croix.com, Nicolas Senèze, Rôma, 2020-02-11
Được công bố ngày thứ tư 12 tháng 2-2020, ba tháng rưỡi sau các cuộc thảo luận của Thượng hội đồng Amazon, Tông huấn Amazon thân mến, Querida Amazonia là thành quả của một suy tư lâu dài về một vùng chiến lược cho tương lai thế giới mà Đức Phanxicô đã có từ trước khi được bầu chọn năm 2013.
Năm 2007, hồng y Jorge Mario Bergoglio đã làm điều phối viên để tổng hợp tài liệu cuối cùng của Hội đồng giám mục Châu Mỹ La Tinh họp ở Aparecida (Brazil), ngài đã ấn tượng khi nghe các giám mục vùng Amazon gióng lên tiếng chuông báo động tình trạng của vùng này.
“Củng cố gương mặt Amazon của Giáo hội”
Dù sau này ngài thú nhận đã không nắm được tất cả các vấn đề lúc đó, nhưng các lo âu này đã nuôi dưỡng suy tư của ngài và trong chuyến tông du đầu tiên tháng 7 năm 2013 đến Rio de Janeiro, ngài đã khuyến khích các giám mục Brazil, trong lo âu của họ để “củng cố gương mặt Amazon của Giáo hội”.
Kể từ cuộc họp ở Aparecida, các giám mục này đã huy động cho Amazon. Chẳng hạn để phối hợp hành động, họ thành lập Mạng lưới giáo hội Liên-Amazon (Réseau ecclésial panamazonien, Repam) do Đức Hồng y Claudio Hummes làm chủ tịch và sau này ngài là tổng tường trình viên của Thượng hội đồng.
Ngài là người thân cận với Đức Phanxicô, là người ngồi bên cạnh Đức Phanxicô trong mật nghị và đã thầm thì vào tai Đức Phanxicô “Đừng quên người nghèo” lúc ngài được bầu chọn, để tân giáo hoàng chọn tên Phanxicô là tên hiệu.
“Giáo hội đồng nghị”
Trong các lần gặp Đức Phanxicô, các giám mục trong vùng cuối cùng đã thuyết phục được ngài mở Thượng Hội đồng, và rồi tháng 10 năm 2017 đã được công bố.
Đối với Đức Phanxicô, điều này còn thú vị hơn là tên của Thượng Hội đồng. Trước hết vì nó phù hợp với suy tư rất rộng về các thách thức của môi sinh, đặc biệt được nêu lên qua Thông điệp Chúc tụng Chúa Laudato si’ được công bố năm 2015.
Ngoài ra, truyền thống thần học đặc biệt đối với Châu Mỹ La Tinh và thói quen của các giám mục trong vùng ‘cùng làm việc chung’ là một phần trong tầm nhìn của “Giáo hội đồng nghị” được Đức Phanxicô cổ động từ đầu triều giáo hoàng của mình.
Tháng 1 năm 2018, nhân chuyến tông du của Đức Phanxicô đến Puerto Maldonado (Pérou), công việc của Thượng Hội đồng đã được chính thức ra mắt dưới sự lãnh đạo của hồng y Lorenzo Baldisseri, tổng thư ký Thượng Hội đồng và là cựu sứ thần Tòa Thánh ở Brazil, người am tường các vấn đề địa phương.
“Tiếng kêu” của Amazon
Nhờ Mạng lưới giáo hội Liên-Amazon, Repam, công việc đồng nghị có thể dựa trên một mặt bằng giúp lắng nghe rộng rãi các vấn đề của các dân tộc trong khu vực: trong hơn một năm có 260 cuộc họp được tổ chức ở chín quốc gia vùng Amazon, trong thời gian này có 22.000 người đã lên tiếng.
Tài liệu này được sử dụng rộng rãi trong tài liệu chuẩn bị được trình bày vào tháng 6 năm 2019 để làm cơ sở cho các cuộc tranh luận trong phòng họp Thượng Hội đồng.
Nếu những người này đôi khi nói rất thẳng, phương pháp đồng nghị mà Đức Phanxicô mong muốn đã có hiệu quả, cho phép bỏ phiếu với hai phần ba đa số thuận mang lại chỗ đứng lớn cho “tiếng kêu” của Amazon.
Bậc sống độc thân của linh mục, “một ơn của Giáo hội”
Sự đồng thuận đủ rộng để tài liệu cuối cùng của tông huấn được đưa ra ngày 27 tháng 12 cho các bộ có trách nhiệm đọc lại và cho các dịch giả, chỉ hai tháng từ khi bắt đầu cho đến ngày kết thúc các cuộc tranh luận: một kỷ lục.
Tuy nhiên sẽ rất khó để đọc tông huấn do ảnh hưởng của các vụ tranh cãi gần đây về tình trạng độc thân linh mục, đặc biệt là xung quanh quyển sách của hồng y Sarah xuất bản vào tháng 1, do đó không thể có tác động trên văn bản (có lẽ chỉ có tác động đến ngày xuất bản, dự kiến ban đầu vào cuối tháng 1…).
Amazonia thân mến, văn bản đã được giữ bí mật cho đến ngày công bố, ít dông dài về việc phong chức các ông đã lập gia đình, một đề nghị cho các khu vực ít được các linh mục đến thăm, Đức Phanxicô đã không sửa đổi quan điểm của mình, như ngài đã bày tỏ nhiều lần, bậc sống độc thân của linh mục được xem là “ơn cho Giáo hội”, nhưng đây vẫn còn là vấn đề kỷ luật được thay thế trong khuôn khổ rộng lớn hơn về việc hội nhập văn hóa đức tin ở vùng Amazon.
“Tội sinh thái”
Không nhượng bộ với những người muốn giáo điều hóa về tình trạng độc thân, vấn đề luôn có giữa các ngoại lệ, và ngay cả khi điều này làm thất vọng một số người, thì đặc biệt không nên tranh cãi vì sẽ có nguy cơ làm cho các vấn đề đích thực của văn bản thành thứ yếu. Và làm như vậy, thách đố của những người chống Thượng Hội đồng vào tháng 10, đã cố gắng giảm bớt phạm vi các cuộc tranh luận bằng cách nhân lên các sự cố.
Trên thực tế, trọng tâm của Amazon thân mến phải quan tâm đến các vấn đề sinh thái, xã hội và mục vụ, luôn gắn bó chặt chẽ trong tâm trí của Đức Phanxicô. Về vấn đề này, “tội sinh thái” thường trở đi trở lại trong các cuộc tranh luận đồng nghị nên xuất hiện trở lại.
“Các vị tử đạo của Amazon”
Ngày công bố được chọn để ra mắt tông huấn cũng mang tính biểu tượng: Thứ tư 12 tháng 2 năm 2020 kỷ niệm 15 năm vụ nữ tu Dorothy Stang bị ám sát, một nữ tu người Mỹ bảo vệ cho các nông dân nghèo và vùng rừng nhiệt đới Amazon, bị những kẻ giết người “pistoleiros” của kỹ nghệ chăn nuôi Brazil giết.
Nữ tu là một trong rất nhiều vị “tử đạo Amazon”, mà chân dung của họ được treo trong ba tuần ở phòng họp Thượng Hội đồng tại Vatican, cũng mang tiếng nói trong các cuộc tranh luận khi chính sách của Tổng thống Brazil Jair Bolsonaro đang gây mối quan tâm cho những người bảo vệ rừng và người bản địa một lần nữa lại bị đe dọa.
Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch
