Một ly giáo mới? 10 điểm để hiểu cuộc khủng hoảng trong Giáo hội (1-3)
Hồng y trong gió, tranh Laura Zicari, 2010
legrandcontinent.eu/fr, Jean-Benoit Poulle, 2020-01-15
Sự rạn nứt từ trên đỉnh Giáo hội công giáo giữa giáo hoàng danh dự Bênêđictô và Đức Phanxicô đương kim giáo hoàng hôm nay lại nổi lên, đây là dịp để xem lại 10 điểm của một nguy cơ ly giáo nảy sinh trong Giáo hội công giáo.
- Chuyện gì đang xảy ra trong Giáo hội?
Ngày thứ hai 13 tháng 1, báo Figaro đưa tin nhà xuất bản Fayard sẽ phát hành vào ngày 15 tháng 1 quyển sách Từ sâu thẳm tâm hồn chúng tôi của giáo hoàng danh dự Bênêđictô và hồng y Robert Sarah của giáo triều. Tác phẩm bảo vệ về mặt thần học cho bậc sống độc thân của linh mục, cũng như xin Đức Phanxicô đừng đi chệch khỏi quy tắc này trong Giáo hội công giáo la-mã. Qua đó, họ lên tiếng chống lại các kết luận của Thượng hội đồng Amazon tháng 10 vừa qua ở Vatican, đã cố vấn giáo hoàng phong chức cho một số trường hợp các ông đã lập gia đình, trong khi bản tông huấn hậu thượng hội đồng sẽ chính thức hóa các khuyến nghị này chưa được công bố.
Theo một cách nào đó, đây là nỗ lực để làm giáo hoàng chung hửng, bằng cách đặt tất cả thẩm quyền tượng trưng và thẩm quyền thần học của Joseph Ratzinger để phục vụ cho sự phản đối của phái bảo thủ đối với một cải cách biểu tượng của giáo hoàng hiện tại, mở ra một khủng hoảng về tính hợp pháp chưa bao giờ có. Tuy nhiên, để hiểu tiến trình này, chúng ta phải hiểu làm thế nào để một giáo hoàng thực thi quyền lực và cách phe đối lập ngài hoạt động như thế nào.
- Sự phản đối giáo hoàng hoạt động như thế nào?
“Chống đối” các cải cách của Đức Phanxicô là chủ đề mà giới truyền thông rất thích. Nhiều nhà bình luận đã nhanh chóng dí lên các cấu trúc Giáo hội công giáo với các mô hình từ giới chính trị đương đại, nơi đa số quyền lực phải đương đầu với sự chống đối đang rượt theo nó.
Vì thế trên nguyên tắc, không có chỗ cho các thực tại như vậy trong chính quyền thứ bậc của Giáo hội, lại còn không có trong quan điểm thiêng liêng của Giáo hội, một quan điểm dựa trên một đơn vị hữu hình chung quanh giáo hoàng. Kết quả là, ngữ pháp của trò chơi quyền lực này phải được xem theo một cách khác. Nếu phe đối lập giáo hoàng không thể chống đối công khai trong hệ thống công giáo thì họ phải mượn các con đường đi vòng của bí mật; từ đường vòng đến âm mưu, con đường chỉ có một bước, dễ dàng băng qua trong tinh thần hay trong sự thật.
- Hồng y Sarah là ai?
Hồng y Robert Sarah người Guinea sinh năm 1945 là một trong các hình ảnh chính của khuynh hướng bảo thủ trong Giáo hội. Ngài được phong giám mục năm 1979 khi mới 33 tuổi, và từ lâu ngài đã chống đối chế độ độc tài Sékou Touré ở Guinea. Năm 2001, ngài được Đức Gioan-Phaolô II mời về giáo triều làm thư ký Bộ Truyền giáo các Dân tộc; năm 2010 ngài được Đức Bênêđictô XVI phong làm hồng y. Từ năm 2014, ngài làm Bộ trưởng Bộ Phụng tự và kỷ luật các Bí tích, chịu trách nhiệm tất cả các vấn đề phụng vụ và bí tích, một trong các chức cao nhất của Vatican.
Dĩ nhiên Đức Phanxicô đưa hồng y Sarah lên đứng đầu Bộ Phụng tự, nhưng ngài cũng để người của mình chung quanh hồng y, không ngần ngại thay thế tất cả các cộng sự cùng một lúc; những người này đôi khi công khai nói ngược ý giáo hoàng. Hồng y Sarah, người được giáo dục phần lớn ở Pháp trong những năm 1960, gần đây nổi tiếng trong giới bảo thủ nói tiếng Pháp khi xuất bản nhiều sách trong đó ngài đưa ra quan điểm cứng rắn về giáo điều, một trong các tác phẩm này là Sức mạnh của thinh lặng (La Force du silence) được Đức Bênêđictô XVI viết lời nói đầu. Rất nhiều người Pháp mơ hồng y sẽ là giáo hoàng tương lai. Giờ đây việc Sarah trở thành đối thủ chính của Giáo hoàng chắc chắn là một phần của một công trình giả tưởng: trong nhiều lần, hồng y Sarah đã cam kết trung thành với Đức Phanxicô, gần đây thậm chí ngài còn khẳng định những người chống lại giáo hoàng là ở ngoài Giáo hội. Bây giờ ngài bị cáo buộc đã dùng Đức Bênêđictô XVI để làm cho việc cải cách bậc sống độc thân linh mục của Đức Phanxicô thất bại.
- Ai là các “đối thủ” khác của Giáo hoàng?
Phải loại bỏ kẻ hở ý tưởng cho rằng giáo triều chỉ lo hạ bệ giáo hoàng; phe phản đối trong hồng y đoàn chỉ có vài khuôn mặt được lặp đi lặp lại. Những người này ở nhiều nơi khác nhau. Trước hết là hồng y Raymond Leo Burke (sinh năm 1949), nhà giáo luật học nổi tiếng được Đức Bênêđictô XVI phong làm chánh án tòa Ân giải Tối cao (Tòa án Tối cao Vatican); chắc chắn không được trọng dụng dưới triều Đức Phanxicô, người đầu tiên loại hồng y ra khỏi vị trí chiến lược của Bộ Giám mục, rồi chỉ để hồng y giữ chức vụ hoàn toàn không đáng kể, người bảo vệ Hội Dòng Malta. Hồng y Burke rõ ràng có khuynh hướng bảo thủ, nhiều lời phát biểu của hồng y chỉ trích triều giáo hoàng và hồng y cũng nhiều lần tuyên bố, là người công giáo phải trung thành với giáo hoàng.
Đàng sau hai nhân vật đầu tàu này còn ba hồng y khác, tất cả đã về hưu, cũng đã công khai tuyên bố bất đồng với các quyết định của giáo hoàng: hồng y Carlo Caffara và Joachim Meisner (Tổng Giám mục danh dự giáo phận Bologne và Cologne) bây giờ đã qua đời; còn hồng y cuối cùng là hồng y Walter Brandmüller, cựu chủ tịch Hội đồng giáo hoàng về khoa học lịch sử, ngài đã hơn 90 tuổi; cùng với hồng y Burke, họ đệ lên giáo hoàng các Dubia (“nghi ngờ”) về cách giải thích chính xác của Tông huấn Niềm vui Yêu thương Amoris laetitia, tài liệu của giáo hoàng về gia đình; như tên cho thấy, các Dubia có hình thức hoàn toàn cổ điển về các câu hỏi mở đặt ra cho giáo hoàng, xin ngài làm rõ giáo điều của mình. Trong các hình thức của nó, sự “chống đối” của bốn hồng y buộc tội giống như cuộc chiến nhẹ của các hồng y hơn là một cuộc xung đột mở.
Chúng ta kết thúc danh sách “các hồng y đối thủ” này với hồng y Gerhard Müller Müller (sinh năm 1947), cựu Bộ trưởng Bộ Tín lý, bây giờ ngài không còn giữ chức vụ nào. Ngài cũng chỉ trích mãnh liệt Tông huấn Niềm vui Yêu thương về các vấn đề tín lý và ngài rất thất vọng. Điểm đặc biệt là hồng y Müller “thiên tả” nhiều hơn các hồng y trên: ngài rất gần với Đức Bênêđictô XVI và ngài cũng cho thấy ngài cởi mở với một vài thần học gia Giải phóng (như Gustavo Guttierez). Cũng cần nhắc đến hồng y Joseph Zen (sinh năm 1932), cựu Tổng Giám mục Hong Kong, ngài chỉ trích hoạt động ngoại giao của Đức Phanxicô, vì ngài am tường các vấn đề địa phương, ngài mạnh mẽ lên án thỏa thuận Trung quốc-Vatican, ngài cho đây là chuyện gian lận.
Như chúng ta thấy, sự “đối lập” như thế này về mặt hình thức vẫn khá ôn hòa. Ngoài các giám chức cao cấp này, liệu các chỉ trích có gay gắt hơn trong giới truyền thống gắn liền với nghi thức tridentin không? Một vài giám mục gần gũi với những người theo chủ nghĩa truyền thống như Giám mục Schneider, tổng giáo phận Astana, Kazakhstan ở thế đối lập mạnh mẽ hon. Nhưng một nghịch lý xuất hiện khi chúng ta nhớ lại tình trạng của Huynh đoàn Piô X (FSSPX), được biết đến về các công kích dữ dội đối với Rôma: sự chống đối Đức Gioan-Phaolô II của họ đã làm cho họ bị dứt phép thông công năm 1982, từ năm 2007 đến 2009 dưới triều giáo hoàng Đức Bênêđictô XVI đã có tiến trình hòa giải và tiếp tục dưới triều Đức Phanxicô, người đã duy trì mối quan hệ tốt với chi nhánh của Huynh đoàn FSSPX ở Argentina và đã cho phép họ thực hành hầu hết các bí tích một cách hợp pháp. Tất cả cho thấy như Đức Phanxicô đã tỏ ra hiểu “những người theo trào lưu chính thống”, chắc chắn vì lòng sốt sắng mục vụ của họ, hơn là các nhà bảo thủ “theo ratzinger” hay “theo wojtyli”, đôi khi các ngài bị xem là những người “tân bảo thủ”.
(Còn tiếp)
Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch
