Thời thượng thiêng liêng, một thói tự mê trong kitô giáo
Theo Đức Phanxicô, thói thời thượng thiêng liêng được xem là cuộc đi tìm bản thân, thái độ này là mối nguy hiểm chính của Giáo hội. Mùa Chay là dịp để chúng ta chiến đấu chống lại cám dỗ này.
la-croix.com, Charles Wright, 2016-02-01
Bữa ăn lễ Giáng sinh chia sẻ với người nghèo, do cộng đồng Sant’Egidio tổ chức tại Rôma. Để chống lại thói thời thượng thiêng liêng, Đức Phanxicô khuyến khích gần gũi với người nghèo. M.Migliorato/CPP/Ciric
Năm 2007, khi còn là hồng y, Đức Phanxicô đã nói trong một tờ báo Ý: “Thói thời thượng thiêng liêng là điều tệ nhất có thể xảy ra cho Giáo hội.” Sau khi là giáo hoàng, chủ đề thời thượng thiêng liêng đã trở thành một trong những chủ đề chính lặp đi lặp lại trong giáo huấn của ngài. Từ các bài giảng đến những huấn dụ, ngài liên tục cảnh báo chống lại điều mà ngài gọi là “ung thư, bệnh phong cùi, con sâu gặm nhấm hủy hoại từ từ”, mối đe dọa nguy hiểm hơn bội giáo vì nó tinh vi hơn.
Tính trung tâm của khái niệm này càng đáng ngạc nhiên hơn vì nó không thuộc về từ vựng truyền thống của Giáo hội. Đức Phanxicô cho rằng nguồn gốc của thói này là từ hồng y Henri de Lubac, ngài đưa ra trong quyển sách Suy niệm về Giáo hội (Méditation sur l’Église, 1953) và xem thói này là mối nguy hiểm lớn nhất, nhưng thật ra tác giả của từ ngữ này là từ cha Anschaire Vonier, tu viện trưởng của một Dòng Biển Đức ở Anh. Theo cha, ý nghĩa của thành mgữ này không tương ứng với những gì “chúng ta thường nghe thấy”.
Đức Phanxicô muốn nói gì về “thói thời thượng”
Tự xem mình là trọng tâm thế giới
Thật ra điều được nhắm đến không phải là sở thích các sự kiện xã hội hay được muốn nổi tiếng. Linh mục Dòng Tên Dominique Salin, giáo sư thần học thiêng liêng tại Trung tâm Sèvres, Paris khẳng định: “Hơn cả tu viện trưởng phòng khách đưa ra những câu cách ngôn tâm linh cho một nhóm phụ nữ hoặc trên truyền hình. Thói thời thượng trước hết là một thái độ thần học: không chịu từ bỏ mình để hướng về Thiên Chúa.”
Học giả Kinh Thánh Régis Burnet tại Đại học Công giáo Louvain-la-Neuve giải thích: “Thánh Gioan nói đó là sống ‘chung quanh tinh thần thế gian’, còn Thánh Phaolô gọi là ‘sống theo xác thịt’, khái niệm này trong Kinh Thánh chỉ nói thế, nhưng khái niệm này bao trùm cái mà các Tổ phụ Sa mạc gọi là ‘vinh quang hão’, Thánh Augutinô gọi là ‘tự yêu mình’, và các nhà tâm linh học người Pháp ở thế kỷ 17 gọi là ‘tự ái’, không dấu gạch nối, nghĩa là chỉ đi tìm chính mình hoặc ‘tinh thần làm chủ’ theo linh mục Dòng Tên Lallemant.” Dưới những tên gọi khác nhau, thời thượng thiêng liêng luôn là cùng một tội: coi mình là trọng tâm thế giới, và vì thế quên Chúa.
Đặt kitô giáo vào nguy cơ trở thành một tôn giáo thế tục
Do đó thói thời thượng tình rập Giáo hội khi Giáo hội rơi vào hai cám dỗ. Cám dỗ thứ nhất là “tự quy chiếu”, theo thành ngữ Đức Phanxicô dùng: thay vì mặt trăng phản chiếu mặt trời, là Chúa Kitô, “người thời thượng nghĩ rằng mình chính là ánh sáng”. Khi đó, Giáo hội ngừng lắng nghe và loan báo lời Chúa để chỉ sống cho chính mình, cho mình và cho mình. Cám dỗ thứ hai là cám dỗ của chủ nghĩa nhân văn, lãng quên Chúa Kitô. Điều mà giáo hoàng gọi là “kitô giáo không có thập giá”. Ngài nói: “Chúng ta có thể gây dựng nhiều điều, nhưng nếu chúng ta không tuyên xưng Chúa Giêsu Kitô thì chúng ta sẽ trở thành một tổ chức phi chính phủ nhân đạo, chứ không phải là Giáo hội, người phối ngẫu của Chúa. Vì thế dưới một hình thức tinh tế, chủ nghĩa nhân văn này xuất phát từ cùng một thành kiến: đặt con người ở trung tâm, hạ Thiên Chúa xuống phía sau. Và làm cho kitô giáo có nguy cơ trở thành một tôn giáo thế tục.
Thói thời thượng thiêng liêng có phải là đặc quyền của các giáo sĩ không? Thật ra, các hành vi cụ thể của nó cám dỗ tất cả các tín hữu kitô, thánh hiến hay không thánh hiến. Đức Phanxicô viết: “Đằng sau vẻ bề ngoài của lòng mộ đạo và thậm chí cả tình yêu đối với Giáo hội, đó là “đi tìm vinh quang của con người thay vì vinh quang của Chúa”.
Cơn sốt của chủ nghĩa tích cực hay cám dỗ của quyền lực
Điều này có thể diễn ra dưới những hình thức rõ ràng: tính phù phiếm của một số mục tử, những người xem “danh dự là mục tiêu chính”, hoặc sở thích quyền lực của những người lợi dụng Giáo hội cho sự nghiệp, với “tâm lý ông hoàng”. Nhưng thói tự mê này nghiêng về những thái độ tinh tế hơn. Việc đi tìm bản thân ngụy trang dưới vỏ bên ngoài của lòng tốt và tâm linh cao cả. Giáo sư Dominique Salin phân tích: “Trong tông huấn Niềm vui Tin mừng Evangelii Gaudium, Đức Phanxicô xếp các kiểu thời thượng khác nhau, với những động cơ ẩn giấu, xứng đáng với tài năng về chủ nghĩa đạo đức của La Bruyère.”
Trước hết, đó là “sự hấp dẫn của Thuyết ngộ đạo của một đức tin bao bọc trong chủ nghĩa chủ quan”. Linh mục Salin giải thích: “Một xu hướng rất thời thượng là ‘điều chỉnh tôn giáo của riêng mình thành thước đo của mọi thứ hay thậm chí là một thuyết lạc giáo Pêlagiô không cần ơn Chúa, một loại tự quy chiếu’. Người tín hữu kitô tự hào trung thành với một phong cách công giáo nào đó trong quá khứ. Công thức phức tạp này nhắm đến tất cả những ai đặt niềm tin vào các nghi thức, thực hành. Họ nói: ‘Tôi rước lễ đúng hình thức, tôi làm lễ Phục sinh vậy tôi được cứu’, nhưng đó là Thiên Chúa họ tìm kiếm hay họ tìm an toàn cho họ?”
Đức Phanxicô cũng trích dẫn trường hợp của những linh mục này, họ bị cuốn theo cơn sốt hoạt động, hoặc say sưa với thành công, hoặc trở thành những người đơn thuần quản lý, những người được trang bị các số liệu thống kê, ít bảo vệ Dân Chúa, họ bảo vệ Giáo hội với tư cách là một tổ chức. Linh mục Salin kết luận: “Không thể liệt kê tất cả các biến thể của nó. Điều quan trọng là phải hiểu tất cả chúng ta, ở những mức độ khác nhau, đều bị ảnh hưởng bởi tính thế gian này, những hiện thân của nó là những hậu quả hữu hình về mặt xã hội của tội nguyên tổ trong đời sống Giáo hội. Làm sao tránh khỏi sự tàn phá của sự dữ này, thứ nặng hơn rượu mạnh uống khi bụng đói dẫn đến đời sống hai mặt, tội lỗi của những người pharisêu tôn vinh Thiên Chúa bằng môi miệng, nhưng lòng họ xa cách Ngài? Đức Phanxicô đưa ra một số biện pháp khắc phục: tiếp xúc với người nghèo; liên kết với Chúa Kitô qua cầu nguyện; cuối cùng là thoát khỏi chính mình và mở ra những vùng ngoại vi, giúp chúng ta thoát ra khỏi việc tự quy vào chính mình, ẩn mình sau một vẻ bề ngoài tôn giáo không có Chúa”.
“Một dạng ngôi sao làm chúng ta mất thăng bằng”
Cha Geoffroy de la Tousche, chánh xứ Dieppe
“Đối với linh mục, thói thời thượng thiêng liêng trước hết là cám dỗ tự tách biệt. Họ phải gánh trách nhiệm đến mức có nguy cơ họ tự nhủ: ‘Tôi có một ngàn giáo dân, như thế cũng không đến nỗi tệ!’ Vì vậy, chúng ta ở giữa chúng ta, giữa những người tốt, chúng ta nghĩ mình đẹp, và chúng ta nghĩ mình có phước. Sự tự mãn này làm cho giáo xứ trở thành thước đo của chúng ta, chứ không phải thước đo của Tin Mừng. Cũng có nguy cơ bị say sưa bởi những lời khen, tâng bốc, quyền lực. ‘Cha thật giỏi, may mắn là có cha ở đây!’ Hình thức ‘ngôi sao hóa’ này có thể làm linh mục mất thăng bằng. Ngoài ra còn có các thủ tục giấy tờ, hành chính. Nhưng Chúa Kitô không đến thế gian để chủ tọa các buổi họp! Chủ nghĩa hình thức quản lý này bóp nghẹt lòng nhiệt thành, tinh thần sứ mệnh. Đúng vậy, trong đời sống linh mục, mọi sự đều hợp với tính trần tục, đó là việc bị cố định, bị dính chặt vào một vai trò, một thái độ, thay vì chuyển động, loan báo Tin Mừng thì điều chỉnh thừa tác vụ của mình sao cho phù hợp với những gì mình nghe bên ngoài. Điều bảo vệ linh mục khỏi sự dữ này là mỗi buổi sáng quỳ gối trước thánh giá, và đi ra ngoài, càng xa càng tốt để gặp giáo dân trong cuộc sống bình thường của họ.”
“Rủi ro bám vững chắc vào các tiêu chuẩn hiệu năng của thế gian”
Bà Florence de Leyritz, đồng sáng lập khóa đào tạo “Mục tử theo trái tim tôi”
“Khi phát động khóa đào tạo về quản lý mục vụ, ‘Mục tử theo trái tim tôi’, chúng tôi nhớ lời cảnh báo của Đức Phanxicô với những nhà lãnh đạo Giáo hội áp dụng các mô hình quản lý và tổ chức của thế giới kinh doanh. Qua điều này, ngài muốn nhắc chúng ta nguy cơ của tính thế tục mà Giáo hội gặp phải khi quá gắn bó với những tiêu chuẩn hiệu năng của thế gian. Ơn gọi của Giáo hội không phải là thành một tổ chức đẹp, được tổ chức tốt, với những mục tiêu tốt đẹp được cân nhắc; tất cả những điều này chỉ là phương tiện đơn giản phục vụ mục đích cuối cùng: loan báo Nước Trời cho mọi người. Vấn đề không phải là thần tượng hóa các quy trình, công cụ, kỹ thuật, phương thức quản trị, mà là đặt chúng phục vụ giáo dân để họ dấn thân vào điều mà Đức Phanxicô hết lòng đòi hỏi: hoán cải truyền giáo và mục vụ cho giáo dân, cho giáo xứ, mà ơn gọi không phải là việc chăm sóc công việc kinh doanh như chăm sóc cửa hàng – hình thức nghiêm trọng nhất của thói thời thượng thiêng liêng – nhưng là loan báo Chúa Kitô cho toàn thế giới.”
Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch
Bài đọc thêm: Khi ma quỷ can dự vào: Năm vết thương của thời thượng thiêng liêng
