lavie.fr, Marie-Lucile Kubacki, Rôma, 2025-10-08
Tông huấn đầu tiên của Đức Lêô ngày 9 tháng 10, cuộc phỏng vấn quan trọng đầu tiên, những quyết định đầu tiên, chuyến tông du đầu tiên từ ngày 27 tháng 11 đến ngày 2 tháng 12 tới Thổ Nhĩ Kỳ và Liban cho chúng ta thấy một cái nhìn tổng quát về con đường ngài đang đi, nhưng triều của ngài vẫn còn là một phương trình với nhiều ẩn số.
Trong buổi tiếp kiến chung hàng tuần tại Quảng trường Thánh Phêrô ngày 1 tháng 10 năm 2025, ABACA
Liệu ngài có đảo ngược những cải cách của Đức Phanxicô? Một gián đoạn hay tiếp nối? Như vào đầu mỗi triều giáo hoàng, một so sánh giữa tân giáo hoàng và tiền nhiệm của ngài là điều không tránh khỏi. Về phía những người cổ điển-bảo thủ, họ hy vọng ngài sẽ đảo ngược các hạn chế đối với Thánh lễ Nghi thức Tridentine và tái khẳng định tầm quan trọng của gia đình truyền thống; một dấu hiệu tích cực khi ngài cho phép Hồng y Mỹ Raymond Leo Burke cử hành Thánh lễ theo nghi thức cũ ở Đền thờ Thánh Phêrô trong cuộc hành hương truyền thống, có một chút nhẹ nhõm khi ngài tiếp linh mục Dòng Tên James Martin, người ủng hộ người công giáo LGBT+, vào đêm trước chuyến hành hương quốc tế do Hiệp hội này tổ chức.
Về phía cải cách xã hội, có hy vọng Đức Lêô sẽ củng cố việc thực hiện tính công đồng và giữ cho con đường dẫn đến mục vụ chào đón tất cả mọi người. Chúng tôi phấn khởi khi ngài khẳng định sự gắn bó với Giáo hội Công đồng ngay từ bài phát biểu đầu tiên trên ban-công Đền thờ Thánh Phêrô, nhưng cũng hơi thất vọng khi ngài loại trừ khả năng, ít nhất là vào lúc này, phong chức phó tế cho nữ giới.
Một số người nghĩ rằng bí quyết thành công triều của ngài nằm ở hình thức “đồng thời” nhằm duy trì sự hiệp nhất. Một số người chỉ trích ngài quá kín đáo.
Bài viết cá nhân quan trọng đầu tiên
Năm tháng sau khi được bầu làm giáo hoàng, Giáo hoàng sinh ra ở Mỹ và được nhận là công dân Peru đang mở đường cho ngài bằng cách liên tục nhắc đến Đức Phanxicô. Việc xuất bản tông huấn đầu tiên của ngài về nghèo khó (Dilexi te, Ta đã yêu con) ngày 9 tháng 10 là dấu hiệu nổi bật nhất cho điều này. Tông huấn do Đức Phanxicô viết, được Đức Lêô chỉnh sửa và hoàn tất trở thành văn kiện kế thừa và là tác phẩm cá nhân quan trọng đầu tiên triều của ngài, mang tính biểu tượng cho một Giáo hoàng đã chọn tông hiệu Lêo để nhắc đến Giáo hoàng Lêô XIII, tác giả Thông điệp Tân sự Rerum Novarum vĩ đại thế kỷ 19 (1891), giữa bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp.
Nhân dịp kỷ niệm Tông huấn Laudato si’, một tháng trước Hội nghị Cop 30 tại Belém (Brazil), Đức Lêô đã ca ngợi công việc của Đức Phanxicô về môi trường, ngài kêu gọi chuyển từ “nội dung sinh thái sang chuyển đổi sinh thái”, trước khi làm phép khối băng 20.000 năm tuổi ở Greenland, Trung tâm Mariapolis ở Castel Gandolfo gần Rôma. ABACA
Về vấn đề di cư, Đức Lêô thẳng thắn không kém. Khi còn là giám mục, ngài chia sẻ các bài đăng trên mạng xã hội, chỉ trích chính sách nhập cư của Tổng thống Trump. Khi là Giáo hoàng, ngài không né tránh khi các nhà báo hỏi những tranh cãi mới nhất về vấn đề này tại Hoa Kỳ. Nguyên nhân là gì? Giải thưởng Hồng y Blase Cupich, giáo phận Chicago trao cho Thượng nghị sĩ Dân chủ Richard Durbin, người nổi tiếng với cam kết bảo vệ người di cư nhưng lại ủng hộ phá thai.
Sự việc đã tạo làn sóng phản đối dữ dội trong giới giám mục Hoa Kỳ đến nỗi chính Thượng nghị sĩ Durbin đã rút lui không nhận giải thưởng. Ngài nói: “Tôi nghĩ điều quan trọng là phải xem xét toàn bộ công trình của Thượng nghị sĩ đã hoàn thành, nếu tôi không nhầm, trong suốt 40 năm ông phục vụ tại Thượng viện Hoa Kỳ. Một số người phản đối phá thai nhưng lại ủng hộ án tử hình, vốn không thực sự ủng hộ sự sống. Một số người tuyên bố họ phản đối phá thai nhưng lại đồng tình với cách đối xử vô nhân đạo với người nhập cư ở Hoa Kỳ; tôi cũng không nghĩ đó là ủng hộ sự sống.”
Khác biệt với Đức Phanxicô?
Đức Lêô XIV chắc chắn cổ điển hơn Đức Phanxicô về mặt cảm quan giáo hội – ngài có nhiều nét truyền thống hơn: có lúc ngài đội chiếc mũ sao Thổ (loại mũ vành rộng) màu trắng vừa được tặng, ngài rất tự nhiên như khi ngài đội mũ bóng chày. Tuy nhiên, cần nhắc lại, ngoài việc lên án án tử hình trong Sách Giáo lý của Giáo hội Công giáo, Đức Phanxicô chưa thay đổi giáo lý.
Một khác biệt về mức độ cởi mở trong mục vụ? Về vấn đề chào đón người LGBT+, Đức Lêô tuyên bố trong cuộc phỏng vấn được trích dẫn ở trên, ngài chia sẻ ý tưởng của vị tiền nhiệm rằng Giáo hội nên cởi mở với “tất cả mọi người, tất cả mọi người, tất cả mọi người”
Nhưng ngài làm rõ, dù “tất cả mọi người” được tiếp nhận, nhưng không bao giờ vì một bản sắc cụ thể. Ngài nói thêm: “Tôi nghĩ chúng ta cần thay đổi tư duy trước khi cân nhắc thay đổi những gì Giáo hội nói về một vấn đề nào đó. Tôi thấy rất khó có khả năng, ít nhất trong tương lai gần, giáo lý của Giáo hội về tình dục và hôn nhân sẽ thay đổi.” Trích dẫn một linh mục từ “phương Đông”, ngài lấy làm tiếc phương Tây bị những vấn đề tình dục ám ảnh quá nhiều. Nhìn chung, một lập trường không quá khác biệt so với câu hỏi “Tôi là ai mà phán xét?” của Đức Phanxicô.
Một phong cách, những ưu tiên
Như thế vì sao các phát biểu của Đức Lêô ít gây xúc động hơn Đức Phanxicô? Có lẽ vì hai lý do: phong cách và ưu tiên. Nổi tiếng với cách tiếp cận dè dặt và thận trọng, Đức Lêô luôn trấn an về mặt giáo lý, ngài làm việc với các cấu trúc hiện có và bác bỏ việc cá nhân hóa quá mức chức vụ. Hơn nữa, cho đến nay, ngài vẫn đặt lên hàng đầu hai dự án ít được truyền thông chú ý: công việc nội bộ của Giáo triều Rôma, vốn ít được công chúng quan tâm, và các vấn đề ngoại giao, vốn đòi hỏi sự kín đáo tối đa.
Trở lại đầu tháng 9, một cảnh tượng bất ngờ diễn ra ở vườn Vatican. Những bài hát của The Beatles, Elton John, Ben E. King và Ed Sheeran tràn ngập bầu khí buổi tối, khi 300 trẻ em nô đùa giữa các thảm bơm hơi. Các em là con của nhân viên Vatican đi trại hè. Kể từ năm 2020, Vatican tổ chức trại hè cho các em, sự kiện nổi bật là các em được gặp Giáo hoàng: “Các em đang im lặng, đột nhiên im lặng bị phá vỡ: một vị khách mặc áo trắng xuất hiện. Đức Lêô mỉm cười chào các em và gia đình trong rừng điện thoại thông minh: ‘Cha xin chào buổi tối! Chào các con trở lại với buổi lễ gia đình. Cha rất vui được gặp các con và gia đình. Chúng ta vỗ tay mừng cuộc gặp này!’ Các em hân hoan khi biết ngài ở lại với các em sau buổi cầu nguyện chung. Đức Lêô thấy một em bé băng cổ tay, ngài hỏi: ‘Sao con bị vậy.’ Em bé xúc động nhưng im lặng.’” Ngài ở với các em một giờ, mỉm cười, trao đổi vài lời, ban phép lành và ra về với chiếc bánh pizza trang trí tên ngài bằng phô mai mozzarella.
Ngày 3 tháng 7 năm 2025, Đức Lêô đã gặp 600 trẻ em ở Vatican, các em tham gia trại hè do Vatican và Caritas Ukraine tổ chức. Abaca
Một cảnh tượng tưởng chừng nhỏ nhặt, nhưng lại rất quan trọng. Đức Lêô được bầu trên nền tảng đoàn kết và kiến tạo hòa bình, ngài đã dành những tuần đầu tiên để kết nối với toàn thể nhân viên Giáo triều. Một Giáo triều bị lung lay bởi cuộc cải cách rất cần thiết do Đức Phanxicô khởi xướng, đôi khi bị tổn thương vì những tuyên bố hoặc phong cách điều hành của ngài.
Sau một ngày bận rộn (nhiều cuộc họp và tiếp kiến Năm Thánh), Đức Lêô dành thì giờ để gặp nhân viên Vatican và cám ơn họ. Ngài trả 500 âu kim tiền thưởng cho nhân viên, Đức Phanxicô đã không trả số tiền này. Hơn cả số tiền, chính tính biểu tượng đã làm các nhân viên xúc động. Trong buổi gặp đầu tiên với các nhân viên cấp cao của Giáo triều, một lần nữa ngài nhắc lại câu nói: “Giáo hoàng đến rồi đi, nhưng Giáo triều ở lại.”
Công việc nội bộ
Thông thường, công việc nội bộ chỉ xuất hiện trong các cuộc bổ nhiệm quan trọng. Nhưng gần đây có tin đồn về một làn sóng thay đổi trong các cơ quan, dường như không có gì tương tự trong chương trình nghị sự. Hiện tại, chỉ có ba cuộc bổ nhiệm đang thu hút sự chú ý. Quan trọng nhất: đó là chức vụ Tổng trưởng Bộ Giám mục, một vị trí do Đức Robert Francis Prevost nắm giữ trước khi được bầu. Mọi người mong chờ một “hồng y vĩ đại” nhưng Tổng giám mục Ý Francesco Iannone kín đáo và nghiêm túc, luật sư giáo luật và cựu lãnh đạo Bộ Văn bản Lập pháp đã được chọn.
Một người đặc biệt tận tâm với cuộc chiến chống lạm dụng trong Giáo hội, một dấu hiệu cho thấy tân giáo hoàng rất coi trọng vấn đề này. Việc bổ nhiệm thứ hai: Tổng Giám mục Thibault Verny, người Pháp, làm chủ tịch Ủy ban Giáo hoàng về Bảo vệ Trẻ vị thành niên, thay thế Hồng y người Mỹ Seán O’Malley, người đã rời nhiệm sở. Một lựa chọn hợp lý vì Tổng Giám mục Verny đã là thành viên của Ủy ban này.
Đức Leo XIV với Tổng Giám mục Pháp Thibault Verny, tân chủ tịch Ủy ban Giáo hoàng về Bảo vệ Trẻ vị thành niên tại Vatican, vào tháng 6 năm 2025 / VATICAN MEDIA / CPP
Cuối cùng, ngài chọn linh mục trẻ người Peru Edgard Iván Rimaycuna Inga làm thư ký riêng, ngài đã quen biết từ những năm tháng truyền giáo ở Peru.
Ba bổ nhiệm phản ánh phong cách điềm đạm và thực dụng của ngài: ưu tiên những người có hồ sơ kín đáo và đáng tin cậy.
Lĩnh vực hoạt động chính khác của Đức Lêô là các vấn đề quốc tế. Ngoài những lời kêu gọi hòa bình liên tục kể từ tối đắc cử, ngài còn gặp gỡ, thu thập thông tin và hành động, thường là kín đáo. Một số cuộc gặp công khai như cuộc gặp ngày 4 tháng 9 với Tổng thống Israel Isaac Herzog. Theo tuyên bố của Tòa Thánh, cuộc họp đề cập đến “tình hình bi thảm ở Gaza”, ở Bờ Tây và Giêrusalem với nhiều mục tiêu: “Nhanh chóng nối lại các cuộc đàm phán giữa Israel và Palestine, trả tự do cho tất cả các con tin, một lệnh ngừng bắn vĩnh viễn, an toàn đưa hàng cứu trợ nhân đạo vào các khu vực bị ảnh hưởng nặng nề, tôn trọng luật nhân đạo và công nhận nguyện vọng chính đáng của cả hai dân tộc.”
Gặp gỡ Tổng thống Algeria Abdelmadjid Tebboune trong chuyến đi chính thức Vatican vào tháng 7 năm 2025 / Abaca
Tòa Thánh tái khẳng định cam kết của mình với “giải pháp hai nhà nước là con đường duy nhất để thoát khỏi cuộc xung đột đang diễn ra”. Các cuộc họp khác gần đây là với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, Tổng thống Lebanon Joseph Aoun, Phó Tổng thống Hoa Kỳ J.D. Vance và Ngoại trưởng Marco Rubio, cũng như Tổng thống Algeria Abdelmadjid Tebboune – lần đầu tiên sau 26 năm. Cũng như các vấn đề đối nội, sự thận trọng vẫn là chìa khóa cho các cố gắng ngoại giao của ngài.
Ngày 7 tháng 10, văn phòng báo chí Vatican thông báo ngài sẽ đi từ ngày 27 tháng 11 đến ngày 2 tháng 12, đầu tiên ngài đến Thổ Nhĩ Kỳ để dự lễ kỷ niệm 1700 năm Công đồng Nicaea, sau đó ngài đi Lebanon, chuyến đi mang đậm dấu ấn nguyên tắc chỉ đạo triều của ngài: sự hiệp nhất.
Khoảng cách với chính mình
Đức Lêô XIV thực sự là ai? Việc ngài ưu tiên các vấn đề đối nội và ngoại giao, quan tâm đến các cấu trúc hiện có, kết hợp với tính cách kín đáo, ngược với phong cách của Đức Phanxicô, được cho là người tiên phong, biết kêu gọi quần chúng: người Châu Mỹ la-tinh đầu tiên, tu sĩ Dòng Tên đầu tiên, giáo hoàng đầu tiên mang tên Phanxicô, giáo hoàng đầu tiên đến thăm Lampedusa – nghĩa trang Địa Trung Hải – bốn tháng sau khi được bầu, giáo hoàng đầu tiên trả lời các cuộc phỏng vấn giật gân, ngài tự cho mình là “phản giáo sĩ”.
Dưới thời Đức Lêô XIV, các bản tin hàng ngày của Vatican tiếp tục loan tin chương trình nghị sự và bài phát biểu chính thức của ngài, nhưng các nhà bình luận lại có ít tài liệu hơn để nghiên cứu. Hầu hết các văn bản của giáo hoàng đều do các cộng sự soạn, trong khi Đức Phanxicô ứng biến rất nhiều, đôi khi bỏ qua bài phát biểu đã được soạn sẵn, Đức Lêô hiếm khi có những thay đổi mang tính cá nhân, vì thế việc phân tích “những gì ngài nói hay những gì ngài nghĩ” trở nên ít liên quan hơn: điểm cốt lõi không nằm ở các bài phát biểu của ngài.
Về các tuyên bố cá nhân, cho đến nay ngài vẫn ưu tiên cho các tuyên bố trực tiếp với báo chí khi ngài rời Castel Gandolfo, nơi ngài đến mỗi thứ ba hàng tuần thay vì các cuộc phỏng vấn.
Sự phong phú của các cuộc phỏng vấn, tiểu sử và tự truyện dưới thời Đức Phanxicô cuối cùng cho chúng ta hiểu, chúng ta phải cảnh tỉnh với những bài đọc quá thiên về tiểu sử, thậm chí là phân tâm học, diễn giải giáo huấn qua cuộc đời quá khứ của Giáo hoàng, cho rằng Giáo hoàng vẫn là “tù nhân” của chính bản sắc của mình. Đã bao nhiêu lần các quyết định của Đức Phanxicô bị đánh giá dựa trên bản sắc Dòng Tên và Argentina? Có thể chính ngài đã thúc đẩy xu hướng này, ngài trả lời hơn 200 cuộc phỏng vấn và xuất bản hai quyển tự truyện trong năm cuối cùng triều của ngài.
Bà Elise Ann Allen, tác giả quyển tiểu sử đầu tiên của Đức Lêô XIV, VATICAN MEDIA / CPP
Nguy cơ có thể còn lớn hơn với Đức Lêô, sinh ra ở một siêu cường mà từ lâu đã được khẳng định không một công dân nào có thể trở thành Giáo hoàng. Vì vậy, một ngày sau buổi trình diễn máy bay không người lái tại Quảng trường Thánh Phêrô do công ty Nova Sky Stories của ông Kimbal Musk, anh của Elon Musk điều hành, đã xuất hiện những trích đoạn đầu tiên cuộc phỏng vấn của nhà báo Elise Ann Allen, trong đó Đức Lêô bày tỏ sự lo ngại về thang giá trị đặt viễn cảnh Elon Musk trở thành “tỷ phú ngàn tỷ” đầu tiên trong lịch sử lên hàng đầu…
Vì thế dường như Đức Lêô đang lựa chọn một hình thức tự giãn cách. Đây cũng là lý do vì sao vẫn rất khó để trả lời câu hỏi: Đức Lêo XIV là ai và ngài sẽ làm gì? Tân Giáo hoàng vẫn là một phương trình với nhiều ẩn số.
Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch
Đào tạo lương tâm, một thách thức của văn minh
Đức Robert Francis Prevost, lịch sử của Hoa Kỳ
Đức Lêô XIV: vận động viên quần vợt, người yêu nhạc pop, giáo sư dạy lái xe…
