Những thách thức lớn đang chờ giáo hoàng kế nhiệm
cath.ch, I.Media, 2025-05-02
“Sẽ rất khó để kế vị Đức Phanxicô.” Câu này thường vang lên trong các hành lang Vatican, giờ đây lại càng thấm thía hơn. | © Vatican Media
Được bầu năm 2013 để đưa Giáo hội công giáo ra vùng ngoại vi và tiến hành cải cách Vatican, Đức Phanxicô qua đời ngày 21 tháng 4 năm 2025. Ngài để lại cho người kế nhiệm một số công việc cần tiếp tục và nhiều thách thức phải đối diện. Hãng tin I.Media điểm lại một số vấn đề chính.
Rất tế nhị để kế vị một giáo hoàng “làm đảo lộn”
“Sẽ rất khó để kế vị Đức Phanxicô.” Từ năm 2013 đầu triều của ngài, câu này đã được nghe trong các hành lang Vatican vì nó chạm đến cả những khía cạnh biểu tượng lẫn thực tế, trước hết là vấn đề chỗ ở.
Ngài chọn sống ở Nhà Thánh Marta, nơi các hồng y về ở trong thời gian mật nghị. Ngài muốn giữ lối sống cộng đoàn quen thuộc của một tu sĩ Dòng Tên. Nhưng giáo hoàng tiếp theo có thể sẽ ở Dinh Tông tòa, nơi đã được niêm phong ngay sau khi Đức Phanxicô qua đời dù ngài chưa bao giờ ngủ ở đó. Một linh mục ở Rôma chia sẻ: “Với những người đi qua Quảng trường Thánh Phêrô buổi tối, họ thấy đèn trong căn hộ của giáo hoàng bật sáng là biểu tượng quan trọng trong các triều giáo hoàng trước đây, dấu hiệu cho sự hiện diện và bảo vệ của giáo hoàng với dân thành Rôma.”
“Tôi không còn đi lại dễ dàng như lúc ban đầu”, Đức Phanxicô nói khi trở về từ Mông Cổ tháng 9 năm 2023. | © Truyền thông Vatican
Một thay đổi quan trọng khác là phong cách giao tiếp: Đức Phanxicô đã trả lời hơn 200 cuộc phỏng vấn, ngài phát biểu thẳng thắn làm cho guồng máy của ngài nhiều phen lúng túng. Các buổi họp báo trên máy bay rất tự do. Liệu giáo hoàng kế nhiệm sẽ trở lại phong cách phát biều bài bản, chuẩn mực dù ít gây chú ý hơn không? Dường như nhiều hồng y mong muốn một giáo hoàng ít phát biểu nhưng hiểu và sử dụng tốt các phương tiện truyền thông hiện đại để truyền tải sứ điệp.
Đức Phanxicô thay đổi hình ảnh giáo hoàng khi ngài gần gũi với người nghèo và vùng ngoại vi, thúc đẩy đối thoại liên tôn, đặc biệt với hồi giáo, và làm mới các thông điệp bảo vệ môi trường gắn liền với công bằng xã hội. Người kế nhiệm cần phát huy di sản này trong bối cảnh biến đổi khí hậu và bất bình đẳng gia tăng, kéo theo làn sóng di cư mạnh hơn.
Giáo hoàng tương lai và thế tục hóa
Triều Đức Phanxicô không ngăn được sự thế tục hóa ở phương Tây, một quá trình lâu dài, phức tạp thấy rõ qua sự sụt giảm ơn gọi. Từ 2011 đến 2021, châu Âu giảm 27.000 linh mục, 6.000 chủng sinh và gần 80.000 nữ tu, dẫn đến số linh mục toàn cầu giảm từ 413.418 xuống còn 407.872. Dù linh mục tại châu Phi và châu Á tăng, 52.000 linh mục tại châu Phi năm 2021 so với 39.000 mười năm trước nhưng vẫn không đủ bù đắp mức suy giảm toàn cầu. Thậm chí tại châu Á, số chủng sinh cũng giảm 9% trong cùng năm.
Tiếp nối động lực Đức Phanxicô đã khơi dậy hướng về những vùng ngoại vị, giáo hoàng kế nhiệm cần tìm cách tái sinh sức sống công giáo tại các quốc gia truyền thống. Trong bối cảnh khó khăn, số người lớn và các bạn trẻ lãnh nhận bí tích rửa tội tại Pháp và Anh tăng đã làm Rôma ngạc nhiên và hy vọng. Một Hồng y thân cận với Đức Phanxicô nhận xét: “Có điều gì đó đang diễn ra ở Pháp. Có thể đó là dấu hiệu mùa xuân mới của Giáo hội.”
Đảm bảo sự hiệp nhất trước nguy cơ Giáo hội đa tốc độ
Nhiều chủ đề gây chia rẽ đã xuất hiện dưới thời Đức Phanxicô, nhất là sau việc hạn chế cử hành thánh lễ theo nghi thức trước Công đồng Vatican II từ mùa hè 2021. Quyết định này được cho là đã “làm tan nát trái tim” Đức Bênêđíctô XVI. Người kế nhiệm Đức Phanxicô sẽ phải xử lý hồ sơ này, cũng như vấn đề đối thoại với Huynh đoàn Thánh Piô X.
Các Thượng Hội đồng giám mục về gia đình, giới trẻ, Amazonia dưới thời Phanxicô cũng cho thấy hình ảnh Giáo hội công giáo ở nhiều mức độ khác nhau, đặc biệt trong các vấn đề tế nhị như luật độc thân linh mục, đồng tính hay cho người ly dị tái hôn rước lễ. Đầu năm 2024, việc các giám mục châu Phi phản đối tuyên bố Tuyên ngôn Fiducia supplicans về mục vụ chúc lành cho các cặp đồng giới cho thấy những rạn nứt sâu sắc.
Hồng y Fridolin Ambongo kêu gọi Giáo hội tại châu Phi xem xét kết quả của Thượng hội đồng | © Truyền thông Vatican
Tiến trình Thượng Hội đồng về tính đồng nghị từ năm 2021 đề cập đến nhiều chủ đề quan trọng, bao gồm vai trò của phụ nữ trong Giáo hội. Nhưng câu hỏi về phó tế nữ chưa được giải quyết do thiếu đồng thuận. Một số người lo ngại về nguy cơ “anh giáo hóa” Giáo hội công giáo, với những dị biệt giáo lý nảy sinh giữa các châu lục.
Bằng cách không ban hành Tông huấn sau Thượng Hội đồng cuối cùng, Đức Phanxicô đã để ngỏ quyết định cho người kế nhiệm. Một điều chắc chắn: tân giáo hoàng sẽ không thể che giấu tinh thần cải cách của Đức Phanxicô. Trước khi qua đời, ngài đã công bố lịch trình Thượng Hội đồng kéo dài đến năm 2028, huy động sự tham gia của các giáo phận trên toàn thế giới.
Sự hiệp nhất của Giáo hội tại Trung Quốc cũng sẽ tiếp tục là một thách thức lớn, gần bảy năm sau khi ký kết thỏa thuận tạm thời về việc bổ nhiệm giám mục nhưng việc thực thi gặp nhiều khó khăn.
Khủng hoảng lạm dụng tình dục
Khủng hoảng lạm dụng tình dục trẻ vị thành niên của các thành viên trong hàng giáo sĩ đã làm rung chuyển triều Đức Gioan-Phaolô II, Đức Bênêđíctô XVI và tiếp tục ảnh hưởng đến triều Đức Phanxicô. Dù thành lập Ủy ban Bảo vệ Trẻ vị thành niên từ năm 2014, Đức Phanxicô vẫn phải đối diện với thất bại, sự rút lui của các thành viên và thiếu sự hợp tác của Giáo triều.
Cựu Hồng y Theodore McCarrick lạm dụng trẻ vị thành niên và người lớn | © flickr/usipeace/CC BY-NC 2.0
Nhiều vụ bê bối tiếp tục nổ ra: từ việc toàn bộ giám mục Chi-lê từ chức, đến việc giáng chức cựu hồng y Theodore McCarrick, các báo cáo chấn động tại Đức và Pháp, và những tiết lộ về các nhân vật nổi tiếng như linh mục Marko Rupnik, nghệ sĩ người Slovenia thân cận với Đức Phanxicô, bị khoảng 20 phụ nữ tố cáo lạm dụng. Giáo hoàng kế nhiệm sẽ phải tiếp tục cuộc chiến chống lại thảm trạng này, đặc biệt tại châu Phi và châu Á.
Tân giáo hoàng sẽ phải tiếp tục tiến hành các cải cách trong Giáo triều.
Đức Phanxicô đã thực hiện một chương trình cải cách Giáo triều đầy tham vọng nhằm hiện đại hóa, tăng cường minh bạch và phục vụ tốt hơn cho các giáo phận. Cải cách này đã dẫn đến việc ban hành Tông huấn mới Praedicate Evangelium năm 2022.
Tuy nhiên, Ngài đã phải đương đầu với nhiều phản đối nội bộ và các quyết định gây tranh cãi trong quản lý nhân sự, dẫn đến sự bất mãn trong hàng ngũ nhân viên. Tình hình tài chính của Vatican vẫn ở trạng thái thâm hụt, một phần vì tiền đóng góp giảm sút.
Vụ tòa nhà ở London đã làm nổi bật sự mờ ám kéo dài trong quản lý tài chính của Vatican. © Bernard Hallet
Dù Đức Phanxicô đã chỉnh đốn các tài khoản, nhưng tình trạng tài chính của Vatican vẫn không cải thiện bền vững, với thâm hụt cấu trúc do giáo dân đóng góp giảm, ảnh hưởng đặc biệt đến quỹ hưu trí.
Vụ bê bối tài chính liên quan đến bất động sản ở London làm Vatican thiệt hại hàng chục triệu âu kim và hồng y Angelo Becciu bị án tù 5 năm rưỡi cho thấy sự mờ ám trong quản lý tài chính, phản ánh quyết tâm của Đức Phanxicô trong việc loại trừ tham nhũng và gia đình trị. Các nguồn tin từ Vatican cho rằng Giáo hoàng kế nhiệm phải tiếp tục cải cách nhưng phải mềm mỏng, tránh làm tổn thương guồng máy.
Sự hiệp nhất Kitô giáo: Một chân trời xa vời?
Đức Phanxicô đã lên kế hoạch đi Thổ Nhĩ Kỳ tháng 5, dự lễ kỷ niệm Công đồng Nicêa, đánh dấu nỗ lực xích lại gần với Chính thống giáo. Giáo hoàng kế nhiệm có thể đi chuyến đi mang tính biểu tượng này.
Dưới triều Đức Phanxicô, đối thoại với Tòa Thượng phụ Constantinople đã có những tiến triển, nhưng quan hệ với các Giáo hội Chính thống khác, đặc biệt là Tòa Thượng phụ Mátxcơva vẫn còn bế tắc. Cuộc gặp ở Cuba giữa Đức Phanxicô g và Thượng phụ Kyrill năm 2016 mở ra hy vọng nhưng bị đổ vỡ do thượng phụ Kyrill ủng hộ cuộc chiến Nga-Ukraine, một lập trường không thể chấp nhận với Rôma.
Kể từ khi Liên Xô sụp đổ, Giáo hội Chính thống giáo Nga và Điện Kremlin vẫn duy trì mối quan hệ đặc quyền | © Mikhail Metzel/POOL/TASS/KEYSTONE/TASS
Ngoài ra, tuyên bố Tuyên ngôn Fiducia supplicans về mục vụ của các chúc lành cho các cặp đồng giới đã gây đổ vỡ trong đối thoại với Giáo hội Coptic và một số Giáo hội Đông phương khác.
Tuy nhiên, đối thoại với các giáo phái Tin Lành – Anh giáo, Lutheran, Phúc Âm và Vaudois – lại đạt được những tiến bộ đáng kể. Giáo hoàng kế nhiệm có thể tận dụng nền tảng này để xây dựng các hợp tác xã hội đồng thời bảo vệ bản sắc công giáo.
Một thế giới đầy chiến tranh
Triều Đức Phanxicô đã phải đối diện với nhiều cuộc chiến tranh, ngài luôn đặt trọng tâm vào hòa giải qua các chuyến đi khó khăn đến Bosnia, Trung Phi, Colombia, Myanmar, Iraq, Công-gô, Nam Sudan.
Thành phố Kherson và các ngôi làng lân cận hứng chịu các đợt pháo kích dữ dội từ quân đội Nga. | © Jaroslaw Krawiec
Cuộc chiến Ukraine đã thu hút sự quan tâm lớn lao của Đức Phanxicô, nhưng các nỗ lực trung lập và làm trung gian của ngài đều thất bại. Cuộc gặp giữa Tổng thống Donald Trump và Volodymyr Zelensky bên lề tang lễ Đức Phanxicô cho thấy Vatican vẫn là cây cầu ngoại giao quan trọng.
Chiến tranh Gaza cũng là một dấu ấn đau buồn trong triều của ngài. Ngài gọi điện hàng ngày cho linh mục giáo xứ Gaza, ngay cả khi ở bệnh viện, góp phần cứu sống nhiều sinh mạng. Tuy nhiên, tiếng nói của ngài không thể ngăn chặn sự tàn phá của cuộc chiến.
Nhìn chung, thế giới năm 2025 sẽ ngày càng phân hóa. Giáo hoàng kế nhiệm sẽ phải đối diện với sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân túy và các chế độ độc tài, đe dọa trật tự toàn cầu.
Têrêxa Trần Tuyết Hiền dịch
Từ Phanxicô này đến Phanxicô kia
Kế nhiệm Đức Phanxicô: Ba tiêu chuẩn chính yếu các hồng y sẽ tuân theo để bầu giáo hoàng lý tưởng
Nhà nguyện Sistine đã sẵn sàng cho mật nghị
Lời tri ân Đức Phanxicô của linh mục thần học gia François Euvé
