Bạo lực gia đình: Điều gì xảy ra trong đầu của những người đàn ông đánh vợ?
lavie.fr, Anne Guion, 2023-05-23
Ngày thứ hai 22 tháng 5, chính phủ Pháp đưa ra các biện pháp mới để chống bạo lực xảy ra trong gia đình. Tháng hai vừa qua, báo La Vie đã đưa ra các quan điểm của các nhà thần kinh học về vấn đề này.
Khoa thần kinh học nói gì về vấn đề này? Các nhà khoa học đã nghiên cứu bộ não của những người chồng hay vợ bạo hành. Chúng ta gọi người đàn ông này là Tôma, 43 tuổi, giám đốc kinh doanh kỹ thuật. Một người tài giỏi trong xã hội, nhưng lại là bạo chúa ở nhà. Trong cuộc sống, ông là người đồng nghiệp lý tưởng, người hay pha trò và luôn sẵn sàng giúp đỡ người khác, một người bạn mà mọi người có thể tin cậy, một người hàng xóm thân thiện luôn tươi cười. Nhưng ngay khi cánh cửa căn nhà đóng lại, một người đàn ông khác xuất hiện: cáu kỉnh, tâm thần và bạo lực. Với người vợ Sophia và hai con, đó là địa ngục mỗi ngày của họ. Giống như Sophia, mỗi năm có khoảng 200.000 phụ nữ cho biết họ bị người bạn đời bạo hành. Các chuyên gia cho rằng con số này nên được nhân lên gấp bốn hoặc năm lần để sát với thực tế hơn. Làm sao những việc này lại tác động trên những người đàn ông này, mà trong thân mật của căn nhà lại đập đổ, tát và thậm chí đánh đập vợ con?
Những tác nhân khởi động chính
Điều gì xảy ra trong bộ não của họ? Các cơ chế thần kinh hoạt động trong suốt quá trình chuyển sang hành động là gì? Trong những năm gần đây, với sự phát triển của khoa tội phạm học thần kinh, các nhà khoa học đã nghiên cứu về loại bạo lực đặc biệt này. Điều gì xảy ra nơi những người đàn ông có đặc thù về não này? Đây là xác quyết của nhiều nhà khoa học. Năm 2005, bà Tatia Mei Chun Lee, nhà thần kinh học người Hồng Kông, và ông Adrian Raine, nhà tâm lý học người Anh, một trong những tiền thân của ngành tội phạm học thần kinh, đã xem xét bằng MRI (hình ảnh cộng hưởng từ) não của 23 người đàn ông bạo lực với vợ trong các thử nghiệm nhận thức. Họ thấy hoạt động thần kinh của những người này cao hơn so với những người trong nhóm kiểm soát ở các khu vực khác nhau của não khi đứng trước các kích thích đe dọa.
Nhà khoa học Adrian Raine tóm tắt trong quyển sách Giải phẫu bạo lực (The Anatomy of Violence) của ông: “Những người chồng hoặc vợ bạo hành có tính cách hung hăng dễ phản ứng khi họ bị khiêu khích”. Một sự quá mẫn cảm có thể là dấu hiệu của khuynh hướng sinh học thần kinh đối với bạo lực gia đình ở một số người. Những kẻ đánh đập (kẻ gây hấn, vợ chồng bạo lực), như người Anh nói, cũng không phải là những kẻ phạm pháp như những kẻ khác. Năm 2016, bà Natalia Bueso-Izquierdo, nhà tâm lý học thần kinh và nhóm của bà tại Đại học Granada, Tây Ban Nha, đã so sánh cách bộ não của thủ phạm bạo lực hoạt động với não của những tội phạm khác khi họ thấy hình ảnh bạo lực gia đình. Vỏ não vành đai trước và sau, và phần trung não trước trán của những người bạo lực gia đình kích hoạt cao hơn, và phần vỏ não trước trán trên kích hoạt thấp hơn. Nhà nghiên cứu giải thích trong luận án của bà: “Những người phối ngẫu bạo lực ít bốc đồng hơn nhưng thiếu linh hoạt hơn, cứng nhắc hơn về mặt nhận thức so với những tội phạm hoặc kẻ phạm pháp khác. Sự thiếu linh hoạt về nhận thức này có thể giải thích tại sao những người đàn ông bạo lực thường không thể sửa đổi trong hành động của họ hoặc chấp nhận các tình huống hoặc xung đột nảy sinh trong các cặp vợ chồng.”
Một hồ sơ não cụ thể
Vì thế, những người phối ngẫu bạo lực sẽ có một hồ sơ não cụ thể: quá nhạy cảm với các kích thích đe dọa và kém linh hoạt về nhận thức, họ có dấu hiệu của một sự thiếu hụt chức năng điều hành, một tập hợp các quá trình nhận thức cấp cao – kiểm soát cảm xúc, khả năng tự phóng chiếu, đưa ra quyết định… – phần lớn được hỗ trợ bởi vỏ não trước trán. Tại sao những người đàn ông này phát triển những đặc điểm này? Điều này vẫn còn rất bí ẩn. Kinh nghiệm sống có thể đóng một vai trò quan trọng, chẳng hạn họ thường xuyên uống rượu và dùng ma túy. Điểm bất ngờ hơn là họ bị chấn thương đầu. Do đó, một số dữ liệu rất đáng lo ngại. Nhà tâm lý học Robert Hanlon đã phỏng vấn 153 ông giết vợ ở Hoa Kỳ, phát hiện, 83% trong số họ từng bị chấn động ít nhất một lần trong quá khứ. Một số nghiên cứu khác cho thấy tỷ lệ chấn thương đầu đáng kể ở những người đàn ông này. Chúng ta biết những chấn động này có thể làm thay đổi hoạt động của não bộ. Theo nhà tâm lý học người Mỹ Bruce Perry, một trong những chìa khóa của bí ẩn có thể tìm thấy trong thời thơ ấu. Nhiều ông đánh vợ đã trải qua hoặc chứng kiến bạo lực gia đình khi còn nhỏ. Tuy nhiên, chúng ta biết stress làm gián đoạn quá trình xây dựng não bộ của trẻ em trong một ngàn ngày đầu tiên – từ khi thụ thai cho đến hai năm đầu đời. Khi một phụ nữ mang thai bị stress cấp tính hay kinh niên, khi họ là nạn nhân của bạo lực gia đình, stress sẽ phá vỡ quá trình hình thành não bộ của thai nhi bằng cách bão hòa nó bằng chất cortisol và adrenalin tiết ra trong cơ thể. Một ngâm tẩm sẽ có tác động theo một chuỗi trong các hoạt động trong tương lai của trẻ em. Nếu bạo lực vẫn tiếp diễn sau khi sinh, đứa trẻ cũng sẽ thích nghi với môi trường này. Vì não bộ hoạt động theo nguyên tắc “phụ thuộc vào mục đích sử dụng”: chính những vùng não liên hệ sẽ phát triển ưu tiên. Ở những đứa trẻ này, mạch thần kinh về mối đe dọa và stress, theo một cách nào đó, được đào tạo quá mức. Kết quả: đứa trẻ sẽ nhanh chóng trở nên hiếu động. Điều này sẽ tạo ra hậu quả cho khả năng quan hệ và tính hung hăng của đương sự ngoài xã hội cũng như ở nhà. Sau đó, một số người trong số họ sẽ phát triển hành vi hung hăng với vợ. Nhưng tại sao những người đàn ông này, giống như ông Tôma lại thường bạo lực nhất với vợ của họ? Đây là lãnh vực các nhà thần kinh học tham dự vào các giải thích xã hội học: xã hội gia trưởng, nơi thiết lập các vai trò thống trị và bị thống trị tạo một khuôn khổ chuẩn mực cho những người này, cho phép họ tự do đi theo xung năng của mình, đồng thời có thể biện minh cho hành động của họ, nhân danh các “giá trị”. Vì thế nhóm của bà Natalia Bueso-Izquierdo đã chứng minh rằng, khi đối diện với một lựa chọn liên quan đến phản ứng bạo lực với một người không quen biết, vợ hoặc chồng bạo lực thực sự kích hoạt “hệ thống chế độ mặc định”, một mạng lưới các vùng não được thiết lập chuyển động trong các tình huống khó xử về đạo đức. Nhưng họ không làm vậy khi đó là người phối ngẫu của họ. Nhà nghiên cứu kết luận: “Điều này cho thấy các quyết định liên quan đến vợ của họ không dẫn đến xung đột đạo đức với họ.” Vậy làm thế nào để ngăn chặn vòng xoáy bạo lực gia đình? Chắc chắn cần phải nhân rộng các nỗ lực phòng ngừa với các cha mẹ. Thậm chí một số chuyên gia còn đề nghị loại bỏ người vợ/chồng bạo lực ra khỏi gia đình càng sớm càng tốt. Để chấm dứt vòng luẩn quẩn sinh sản.
Làm thế nào để sửa chữa?
Nhưng cũng có thể “sửa chữa” những người đàn ông này, vì may mắn thay, bộ não rất mềm dẻo: mỗi suy nghĩ, mỗi trải nghiệm đều có thể biến đổi nó. Do đó, các liệu pháp cá nhân có thể có tác dụng cụ thể. Cũng có thể “tái cấu trúc” các vùng não bị suy yếu. “Các biện pháp can thiệp có mục tiêu kết hợp các phương pháp xây dựng các kỹ năng như kỹ năng giải quyết vấn đề, kỹ năng xã hội, kiểm soát xung động, tự giám sát và đặt mục tiêu có thể đặc biệt có lợi cho nhóm người này”, một nhóm nghiên cứu từ Khoa Tâm lý học và Khoa học thần kinh tại Đại học Baylor ở Hoa Kỳ cho biết trong một bài báo đăng trên tạp chí Ứng xử Gây hấn và Bạo lực (Aggression and Violent Behavior). Rất nhiều con đường trị liệu khích lệ nhưng đòi hỏi trước tiên chúng ta phải thay đổi quan điểm của mình về những thủ phạm của bạo lực này.
Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch
