Hungary gần Ukraine, một trong những lý do Đức Phanxicô đi thăm Hungary
cath.ch, 2023 -04-23, Jacques Berset, 2023-04-23
Linh mục Dòng Tên Zoltán Koronkai | © Magyar Kurir
Đức Phanxicô sẽ đi chuyến tông du thứ 41 ngoài nước Ý từ ngày 28 đến ngày 30 tháng 4 năm 2023 tới Hungary. Linh mục Dòng Tên người Hungary Zoltán Koronkai, giám đốc một trung tâm trí thức ở Budapest tuyên bố: “Nước Hungary gần với Ukraine, nên đây là một trong những lý do ngài đi Hungary.”
Phụ tá Giám tỉnh Dòng Tên tại Hungary, linh mục Koronkai trả lời phỏng vấn hãng tin I.Media chuyên trách về Vatican, ngài nhìn lại lịch sử Giáo hội Hungary bị áp bức dưới chế độ cộng sản, các quan hệ với Nhà nước, và những tương đồng quan điểm của Đức Phanxicô và chính phủ Hungary về cuộc xung đột Nga-Ukraine.
Trong chuyến tông du này, Đức Phanxicô sẽ gặp 52 tu sĩ Dòng Tên của đất nước đang làm việc trong các trường công giáo, cơ sở giáo dục đại học, giáo xứ và các trung tâm tĩnh tâm linh thao.
Cha mong chờ gì ở chuyến đi này?
Linh mục Zoltán Koronkai. Trước hết tôi hy vọng ngài sẽ nói lên thông điệp chính của ngài, đó là lòng thương xót, tình yêu không điều kiện của Thiên Chúa và hòa bình. Hungary gần Ukraine, và đây là một trong những lý do chuyến đi này sẽ là cơ hội để ngài kêu gọi các bên hướng đến hòa bình. Tôi hy vọng ngài có thể có những lời bình an cho người dân Hungary, vì giống như ở nhiều nơi, có những căng thẳng chính trị trong nước, và một thông điệp hòa giải sẽ là điều tốt.
Đức Phanxicô có được người công giáo ở Hungary hiểu rõ không?
Có nhiều quan điểm khác nhau, những người có học, những người đọc báo, những người đọc những gì ngài viết, đều đánh giá ngài rất cao. Cũng có những người chỉ trích ngài, nhất là về vấn đề di dân – vốn cũng gây chia rẽ giữa các linh mục. Tôi nghĩ hầu hết những người chỉ trích này không hiểu ngài, họ xem ngài là người Argentina đến từ vùng xa xuôi Châu Mỹ Latinh xa rời thực tế của họ.
Chúng ta biết luận điệu của các phương tiện truyền thông rất quan trọng nhưng điều này đã thay đổi kể từ Đại hội Thánh Thể (sự kiện Đức Phanxicô đã kết thúc tại Budapest tháng 9 năm 2021). Các tờ báo tự do cũng như những người theo chủ nghĩa xã hội, họ có nhận thức khá tích cực về giáo hoàng. Mỗi người tìm sự hỗ trợ cho công việc riêng của họ nơi ngài. Chẳng hạn chúng ta có thể thấy trong thông điệp Tất cả anh em Fratelli Tutti của ngài, ai cũng có thể thấy mình trong đó. Họ có thể trích dẫn một số nội dung chỉ trích chủ nghĩa tự do và chủ nghĩa toàn cầu để hỗ trợ cho các quốc gia, cho văn hóa địa phương; còn các nội dung khác như những chỉ trích chủ nghĩa dân túy, có thể được phe đối lập sử dụng.
Kể từ khi bùng nổ cuộc xâm lược của Nga ở Ukraine, Đức Phanxicô đã tránh nêu đích danh bên này hay bên kia cuộc xung đột. Quan điểm chung này với Hungary cũng có thể giải thích cho chuyến đi này không?
Cũng như giáo hoàng, chính phủ Hungary nhìn thấy sự phức tạp của tình hình và không muốn liên kết với một tầm nhìn mang lại cho Ukraine mọi lý do và người Nga tất cả những gì sai trái. Cả hai đều kêu gọi ngừng chiến tranh và thương thuyết. Ngược với Ba Lan, chúng tôi hỗ trợ Ukraine mạnh mẽ qua các viện trợ nhân đạo – kể từ khi bắt đầu cuộc xung đột, chúng tôi đã tiếp nhận một triệu người Ukraine – nhưng không hỗ trợ quân sự.
Chủ nghĩa dân tộc Ukraine đã phát triển mạnh mẽ hơn trong những năm gần đây và điều này thật đáng sợ đối với các dân tộc thiểu số Hungary mà chính phủ chúng tôi đang tìm cách bảo vệ.
Căng thẳng với Ukraine về vấn đề này cũng mang tính lịch sử. Từ năm 2014, Ukraine ban hành luật hạn chế quyền của người thiểu số. Những luật này nhằm tạo ra một quốc gia thống nhất và ngăn chặn người Nga, nhưng nó cũng ảnh hưởng đến người Hungary vì có một thiểu số người Hungary đáng kể ở Transcarpathia, phía tây Ukraine. Tuy nhiên, việc nói tiếng Hungary ngày càng trở nên khó khăn hơn ở các trường học và nơi công cộng. Trong những năm gần đây, chủ nghĩa dân tộc Ukraine đã phát triển mạnh mẽ hơn và điều này thật đáng sợ đối với các dân tộc thiểu số Hungary, mà chính phủ của chúng tôi đang tìm cách bảo vệ.
Đức Phanxicô thường bày tỏ tình cảm của ngài với người dân Ukraine. Chính phủ chúng tôi, dù giúp rất nhiều cho người dân Ukraine, nhưng không cảm thấy gần gũi với chính phủ Ukraine, họ thường có những luận điệu khá phê phán, trong khi với chính phủ Nga thì thận trọng hơn nhiều.
Ngoài ra, Hungary có nhiều mối quan hệ với Nga. Chúng tôi lệ thuộc rất nhiều vào dầu mỏ và khí đốt của Nga. Có vẻ như người Hungary là người phản bội, họ có liên minh với Matxcova, nhưng trên thực tế, chúng tôi không có nhiều phạm vi hoạt động.
Giáo hội Hungary đã bị chia rẽ và suy yếu từ thời cộng sản. Làm thế nào để Giáo hội mạnh lên lại?
Nếu nhìn lại trước thời cộng sản, trước Thế chiến thứ hai thì đạo công giáo ở Hungary rất mạnh, họ có nhiều tu sĩ và linh mục. Sau đó là thời kỳ bách hại, cả hồng y József Mindszenty, tổng giám mục giáo phận Esztergom và là người đứng đầu Giáo hội Hungary đã bị bắt, bị tù, bị tra tấn cùng với nhiều linh mục. Chỉ một số ít tu sĩ có được giấy phép rất hạn chế mới có thể tiếp tục làm sứ vụ của họ. Tu sĩ Dòng Tên chúng tôi đã trở thành “những người bất hợp pháp”. Các tu sĩ trẻ của chúng tôi trốn khỏi đất nước và tiếp tục học họ ở những nơi khác trên thế giới. Những tu sĩ còn lại bị tống giam. 64 tu sĩ Dòng Tên bị kết án, tổng cộng họ phải chịu hơn một ngàn năm tù.
Với cuối thời cộng sản, tình hình được cải thiện. Nhiều người đã có thể về nhà, chúng tôi bắt đầu lại đời sống tu trì. Trong những năm đầu của thời gian này, Giáo hội đại diện cho phe đối lập với chủ nghĩa cộng sản. Và trong thời gian sau, một thế hệ giám mục mới đã khởi xướng một chính sách đàm phán, thỏa hiệp. Điều này dẫn đến thỏa thuận giữa chế độ cộng sản và Vatican năm 1964. Thỏa thuận này một mặt giúp có thể có lại các giám mục trong nước, nhưng nó cũng giúp Nhà nước tăng cường ảnh hưởng và kiểm soát Giáo hội. Ở một số khía cạnh, Giáo hội đã thành một loại chư hầu của nhà nước. Trên thực tế, tất cả các giám mục và linh mục thuộc một cấp bậc phẩm trật nào đó đều từng là chính khách hoặc cộng tác viên. Và năm 1991 sau khi chế độ cộng sản sụp đổ, đã không có một sự hoán cải thực sự nào. Dĩ nhiên các vị tử đạo đã được công nhận, câu chuyện của họ đã được công khai, nhưng toàn bộ cơ cấu giáo sĩ vẫn tại vị, và không ai nhìn nhận sai lầm hay họ đã có thỏa hiệp.
Tuy nhiên, khi chế độ cộng sản chấm dứt, đã có sự hồi sinh của Giáo hội vào đầu những năm 1990. Các nhà thờ chật kín những người trước đây ngại đến, và có sự hồi sinh của ơn gọi tu trì và linh mục. Khi tôi vào chủng viện năm 1996, chúng tôi có 17 chủng sinh mỗi năm, bây giờ chúng tôi chỉ có một hoặc hai chủng sinh mỗi năm.
Thế tục hóa đặc biệt ở trong giới trẻ
Vào những năm 2000, càng ngày càng ít người đi nhà thờ, đã có một xu hướng thế tục hóa, đặc biệt là nơi giới trẻ. Kitô giáo vẫn ở trong các bài phát biểu trước công chúng – kể từ năm 2010, chúng tôi đã có một chính phủ “Dân chủ kitô giáo” hỗ trợ Giáo hội.
Việc giữ đạo suy giảm mạnh, đặc biệt ở nông thôn gần như đang chết.
Chủ nghĩa vô thần chiếm đa số ở Cộng hòa Séc, ở Ba Lan thì họ ở bên lề, liệu đó có phải là một hiện tượng quan trọng ở Hungary?
Vô thần không mạnh mẽ như vậy ở Hungary. Dĩ nhiên chủ nghĩa vô thần là tư tưởng chính thức của chế độ cộng sản. Thế tục hóa đã ở trong nhiều lãnh vực giáo dục, văn hóa. Nhưng chủ nghĩa vô thần hiếu chiến đã kết thúc với sự sụp đổ của chế độ cộng sản. Ngày nay nó không còn quan trọng ở Hungary. Chỉ có một số ít người ủng hộ kịch liệt hệ tư tưởng vô thần. Đúng hơn bây giờ chủ nghĩa vô thần thực tiễn có đặc điểm: sống như thể không có Thiên Chúa. Sự bất lực của hạnh phúc vật chất và sự vắng mặt của một ý nghĩa thiêng liêng.
Ngược lại, có những nhóm cho mình theo chủ nghĩa công giáo với một bản sắc rõ rệt, điều mà Đức Phanxicô lên án…
Chủ nghĩa này không hẳn toàn trắng, toàn đen. Nhiều chính trị gia Hungary, ngay cả ở phe đối lập, tuyên bố mình là tín hữu kitô và một số đã học thần học. Họ không thể đơn giản bị quy là những người hời hợt hoặc bị nhốt trong một loại kitô giáo ý thức hệ. Tôi nghĩ có nhiều người là tín hữu kitô chân thành, họ tham gia vào chính trị trên cơ sở các giá trị kitô giáo. Nhưng trong tất cả các đảng chính trị, có sự pha trộn giữa lợi ích và con người. Đa số hiện nay đưa ra một chính sách gia đình thực sự, chỉ trích giới tính và công khai ủng hộ Giáo hội. Mặt khác, một số khía cạnh dễ bị chỉ trích từ quan điểm định hướng xã hội của Giáo hội, chẳng hạn như thiếu nguyên tắc hổ trợ, kể cả với Giáo hội. Tôi nghĩ chính phủ của chúng tôi không hoàn hảo, nó có nhiều vấn đề khác nhau, nhưng theo tôi, chính phủ này vẫn có vẻ tốt hơn so với chính phủ trước đây và phe đối lập hiện tại.
Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch
Chương trình chuyến tông du Hungaria của Đức Phanxicô
Chuyến tông du Hungary của Đức Phanxicô trong một bối cảnh đặc biệt
