Phanxicô: Các lý do của một cái tên
Trích sách “Phanxicô, giáo hoàng của người nghèo”, Andrea Tornielli, nxb. Novalis
Thứ năm 14 tháng 3, xế trưa ngày thứ nhất tại chức giáo hoàng, giáo hoàng Phanxicô cùng các hồng y đồng tế ở nhà nguyện Sixtine. Ngài không muốn đọc bài diễn văn mà theo truyền thống, hồng y Quốc vụ khanh đã chuẩn bị trước. Ngài để qua một bên. Các chương trình như dự định sẽ theo sau. Sau cuộc bầu chọn chớp nhoáng, vị giáo hoàng thứ 266 muốn ứng khẩu và chú giải Kinh Thánh. Cha muốn đứng giảng như các cha xứ, không muốn ngồi trên ghế để giảng, cha không đội mũ chỏm trên đầu. Cha lật mấy trang Phúc Âm và rất đơn giản, cha nói các lời sâu đậm và tận căn, cảnh báo Giáo hội nguy cơ có một loại xa hoa thiêng liêng mà tân giáo hoàng luôn luôn cho đó là “tội tệ nhất của Giáo hội.”
Thánh lễ đầu tiên của giáo hoàng Phanxicô cho dấu chỉ của một thay đổi đang tiến hành. Tân giáo hoàng không đội mũ quý thêu vàng càng ngày càng cao, mà trong những năm vừa qua tái xuất hiện trong các lễ phục giáo hoàng. Ngài chọn chiếc mũ đơn sơ nhất, bằng vải giống cái ngài vẫn dùng trong các buổi lễ làm ở các khu phố ổ chuột Buenos Aires, trong lòng dân chúng, họ luôn luôn xem ngài là hình ảnh của một Giáo hội “gần gũi”, có khả năng “loan truyền và làm dễ dàng đức tin,” mang hy vọng đến cho họ. Nhân danh nét thanh đạm của dòng Phan Sinh được phục hồi, các nghi thức lễ của chức giáo hoàng phải xếp các lễ phục thêu đăng ten sang trọng vào tủ.
Một thánh lễ đơn giản. Thánh lễ dâng cho Giáo hội, pro Ecclesia. Dưới bức tranh Phán xét Cuối cùng của danh họa Michel Ange, bức tranh mà vài giờ trước đó các hồng y, người này đi sau người kia, tay cầm phiếu để chọn người kế vị Thánh Phêrô.
Người ta chờ để xem tân giáo hoàng sẽ nói gì. Nếu năm 2005, đức giáo hoàng Bênêđictô XVI, năm 1978 giáo hoàng Gioan Phaolô I, năm 1978 giáo hoàng Gioan Phaolô II đều dùng bản phác thảo hồng y Quốc vụ khanh đã soạn thảo trước, thì giáo hoàng Phanxicô quyết định, để qua một bên bài diễn văn đã soạn sẵn bằng tiếng latinh theo truyền thống. Ngài giảng không nhìn giấy. Thêm một dấu hiệu nữa. Phanxicô đã chia sẻ suy niệm của mình qua ba động từ “bước đi,” “xây dựng” và “tuyên xưng” mà ngài đã rút ra từ những bài đọc khác nhau của thánh lễ. Cha nhắc lại giao ước Thiên Chúa nói với tổ phụ Abraham: “Bước đi trong sự hiện diện của Ta và hãy nên trọn hảo.” Những lời muốn nói trước hết cho các hồng y, cho Giáo triều Roma và cho tất cả các tín hữu.
Rồi ngài nói đến việc xây dựng Giáo hội, những “hòn đá vững chắc”, những “hòn đá sống động đã được Thần Khí xức dầu thánh.” Ngài nhắc đến sự cần thiết phải “xây dựng Giáo hội, Hiền thê của Chúa Kitô, trên hòn đá tảng là chính Chúa Giêsu Kitô.” Cuối cùng là tuyên xưng đức tin. “Chúng ta có thể bước đi như ý mình muốn, có thể xây được nhiều thứ, nhưng nếu không tuyên xưng đức tin thì cũng sẽ chẳng ích gì. Chúng ta sẽ trở thành một tổ chức Phi chính phủ, trợ giúp nhân đạo chứ không phải là một Giáo hội, Hiền thê của Thiên Chúa.”
Một ám chỉ Giáo hội có nguy cơ biến thành một tổ chức Phi chính phủ cũng đã là nội dung của bài giảng Mở đầu tiến trình bầu Giáo hoàng, pro eligendo Pontifice do hồng y niên trưởng Angelo Sodano chủ tọa hai ngày trước đó. Sự so sánh trước hết là quy chiếu vào giáo huấn của đức giáo hoàng Bênêđictô XVI “giám mục danh dự của Roma,” trước đó nhiều lần đã cảnh báo chống lại việc bị giảm thiểu thành cơ quan bác ái “tương trợ hay đơn thuần trợ giúp nhân đạo,” trong khi việc rao giảng Phúc Âm là một “việc bác ái” quan trọng nhất.
Nếu chúng ta không xây “trên tảng đá vững chức thì giống như trẻ con xây lâu đài trên cát, tất cả sẽ sụp đổ.” Giáo hoàng Phanxicô đã trích câu nói của văn sĩ Pháp Léon Bloy: “Ai không cầu nguyện với Thiên Chúa thì cầu nguyện với quỷ, vì nếu không tuyên xưng Chúa Giêsu Kitô thì tuyên xưng sự yêu chuộng thế gian của ma quỷ.”
Bước đi, xây dựng, tuyên xưng. Đó là những việc không dễ dàng, vì khi bước đi, khi xây dựng, khi tuyên xưng thì có khi phải gặp khó khăn, đôi lúc còn làm chúng ta phải đi lui.” Ngay cả Thánh Phêrô, người đã “Con tin Thầy là Đức Kitô, Con Thiên Chúa hằng sống, con theo Thầy nhưng xin đừng nói về thập giá.” Và ở đây, giáo hoàng Phanxicô nói những câu tận căn: “Khi chúng ta bước đi mà không mang thập giá, khi xây dựng mà không mang thập giá, khi tuyên xưng Chúa Kitô mà không mang thập giá thì chúng ta không phải là môn đệ của Chúa, chúng ta là tôi tớ thế gian dù chúng ta có là linh mục, giám mục, hồng y hay giáo hoàng đi nữa, chúng ta không phải là môn đệ của Chúa.” Cha nói đến nguy cơ của một thói xa hoa thiêng liêng, một Giáo hội không tuyên xưng đức tin vào Chúa Kitô và không mang thập giá thì sẽ trở nên chướng ngại cho việc rao giảng Phúc Âm.
Sau đó cha nói một cách đơn giản: “Sau những ngày hồng ân này, tôi mong chúng ta hãy can đảm, chỉ cần can đảm thôi, bước đi trong sự hiện diện của Chúa, với thập giá của Chúa; xây dựng Giáo hội trên máu Chúa đã đổ ra trên thập giá và tuyên xưng một vinh quang duy nhất, đó là vinh quang của Chúa Kitô bị đóng đinh. Được thế, Giáo hội sẽ tiến tới đàng trước.” Một Giáo hội, để lấy lại sức mạnh cho bước đi của mình, sẽ không thể quên thập giá và phải sẵn sàng theo chân Chúa cho đến tử đạo.
Thứ sáu 15 tháng 3, giáo hoàng Phanxicô tiếp các hồng y trong căn phòng Clémentine. Cha ngõ lời qua các hồng y, qua toàn Giáo hội để Giáo hội đừng bao giờ chiều theo tinh thần bi quan và chua chát mà ma quỷ bày ra trước mặt chúng ta mỗi ngày.” Đó là một buổi gặp gỡ thân tình, thoải mái, có tất cả hồng y tham dự kể cả các hồng y trên tám mươi tuổi không tham dự mật nghị. Cha ngồi trên ngai, mang đôi giày đen bình thường thấy rõ dưới áo choàng trắng. Cha nghe lời phi lộ của hồng y niên trưởng Angelo Sodano và khi đứng lên để chào hồng y niên trưởng, cha không thấy bậc cấp và suýt té. Tiếp đó cha đọc một bài và có thêm, theo trí nhớ, một câu của Tổ Phụ bằng tiếng latinh và một câu khác của thi sĩ người Đức Holderlin bằng tiếng Đức. Cha cho biết, đã “ngập tràn xúc động” trong buổi gặp đầu tiên với tín hữu sau cuộc bầu chọn. Với những lời lẽ buồn bã, cha nhắc đến đức giáo hoàng danh dự Bênêđictô XVI, nhấn mạnh đặc biệt đến tính “khiêm tốn và dịu dàng”, hai đặc tính mà giáo hoàng Phanxicô cũng có.
Mỗi lần ngõ lời với các hồng y, cha đều nói “anh em hồng y” và nhấn mạnh đến nét đẹp của mật nghị: “Chúng ta là một cộng đoàn thân mật, gần gũi, điều đó giúp ích cho tất cả chúng ta. Sự cởi mở và hiểu biết lẫn nhau giúp cho chúng ta dễ dàng vâng lời tác động của Đức Chúa Thánh Thần.” Giáo hoàng Phanxicô nhắc lại chính Đức Chúa Thánh Thần là nguồn cội của “tất cả các khác biệt trong lòng Giáo hội, như một vị tông đồ của tháp Babel. Nhưng mặt khác, chính Ngài lại kết hợp tất cả các khác biệt này thành một đơn vị hợp nhất hài hòa với nhau.”
Cái nhìn của giáo hoàng Phanxicô là cái nhìn tích cực khi ngài xin các hồng y đừng nhường chỗ cho bi quan. Ngài còn an ủi các bạn: “Một nửa trong chúng ta đã già, tuổi già là tuổi của khôn ngoan… Chúng ta cho tuổi trẻ khôn ngoan này, như rượu, càng để lâu càng ngon.”
Cha thân tình với tất cả, cười, đùa, gặp từng hồng y một, trả lời câu hỏi của họ, ai hôn tay ngài thì ngài hôn lại. Rõ ràng phong cách Phanxicô đã làm lây lan qua mọi người. Cha nói chuyện lâu với hồng y Ouellet, nhưng cũng lâu với hồng y Giuseppe Bertello, Trưởng ban Giáo hoàng về Thành phố Vatican và với hồng y Honduras Oscar Rodriguez Maradiaga. Rất nhiều hồng y Phi châu xin ngài làm phép chuỗi hạt và tượng, hồng y Fox Napier tặng ngày vòng đeo tay bằng nhựa màu vàng, tượng trưng cho việc thiện, được đức giáo hoàng mang ngay vào cổ tay.
Sau buổi ăn sáng ở nhà trọ Thánh Matta, ngài vẫn còn ăn sáng ở đó và mỗi ngày ngồi một bàn khác nhau chứ không có bàn sẵn dành trước cho ngài, ngài đi thăm bạn là hồng y Argentina, Jorge Mejia, đã ngoài chín mươi, bị nhồi máu cơ tim hai ngày trước đó. Ở bệnh viện Piô XI, ngài nói chuyện với hồng y Mejia nửa giờ, hôn tay bác sĩ chuyên gia tim, chào bác sĩ và các bệnh nhân khác trước khi ra về.
Một cuộc viếng thăm làm nhớ lại đức giáo hoàng Gioan Phaolô II cũng đã đến thăm bạn là giám mục Andrzej Deskur ở bệnh viện Gemelli cũng ngay hôm sau ngày nhận chức, 17-10-1978.
Trong khi chờ đợi thay đổi các trưởng ban, bộ và nhóm cộng sự, bộ máy Vatican sinh hoạt từng ngày một. Thời gian đầu tại chức, giáo hoàng Phanxicô xin Đức ông Aslfred Xuereb, thư ký thứ nhì của đức giáo hoàng Bênêđictô XVI làm thư ký riêng của mình. Tất cả rồi sẽ quen phong cách của giáo hoàng thích đi xe buýt cùng với các hồng y hơn là đi xe riêng. Một giám mục thành phố Roma, dù bề bộn công việc, vẫn muốn thay đổi tối thiểu thói quen sống và làm chứng Phúc Âm của mình. Một vài vẻ huy hoàng tráng lệ và một vài nghi thức của Giáo triều bỗng chốc như đã thuộc về một thời xa xưa.
Thứ bảy 16 tháng 3, giáo hoàng Phanxicô khẳng định phong cách mới của mình trước sáu ngàn ký giả và kỹ thuật viên được phép tường thuật cuộc bầu chọn ở phòng họp Phaolô VI. Thêm một lần nữa, ngài không theo bài đã soạn trước. Trong một bài diễn văn cuốn hút, khi giải thích việc chọn lựa tên Phanxicô, ngài ngõ ý trong nhiệm chức của ngài, ngài mong muốn có “một Giáo hội nghèo cho người nghèo.”
Ngài cũng xin các ký giả khi tường thuật đời sống Giáo hội thì đừng bao giờ quên chiều kích đức tin. Ngài mời gọi họ “luôn luôn tìm hiểu hơn về bản chất của Giáo hội và tiến trình của Giáo hội trong thế giới này, với những đức tính và tội lỗi của nó.” Và ngài xin họ quan tâm đặc biệt đến sự thật, lòng tốt và nét đẹp: “Điều này làm cho chúng ta kết hiệp với nhau, vì Giáo hội tồn tại là để loan báo sự thật, lòng tốt và nét đẹp nơi chính Chúa Giêsu Kitô.”
Trong các đoạn ngẫu hứng, ngài nói một câu ngắn trong giáo huấn của đức giáo hoàng Bênêđictô XVI. Cha nhắc lại “Chúa Kitô là trọng tâm chứ không phải người kế vị Thánh Phêrô, không có Chúa Kitô, Thánh Phêrô và Giáo hội không có lý do để tồn tại.” Ngắn gọn, giáo hoàng không phải là nhân vật chính. Cuộc gặp gỡ với kỳ giả kết thúc với câu “Tôi thương các bạn.”
Thêm một lần nữa, làn gió mát thổi trên hai cuộc gặp ngày chúa nhật. Giáo hoàng Phanxicô muốn dâng lễ 10 giờ sáng chúa nhật ở nhà thờ nhỏ Thánh Annà, nội thành Vatican nhưng cũng là giáo xứ của người La Mã sống trong khu vực Borgo Pio. Giáo hoàng giảng một bài giảng không cần giấy, bài giảng này có thể xem như thông điệp đầu tiên của ngài: “Thông điệp của Chúa Giêsu là lòng thương xót. Đối với tôi, với lòng khiêm tốn, tôi có thể nói, đó là thông điệp mạnh nhất của Chúa Giêsu.”
Chúng ta sống trong một xã hội quen kiểu càng ngày càng ít có trách nhiệm: người khác luôn luôn lầm lỗi. Những người không đạo đức luôn luôn là những người khác. Luôn luôn người khác gây hấn, chúng ta không bao giờ làm gì sai. Nhưng đôi khi chúng ta lại trở về sống theo kiểu chủ nghĩa giáo quyền muốn “chuẩn mực hóa” đời sống người khác, áp đặt lên họ những điều kiện tiên quyết, những cấm đoán làm tự do của họ bị ngộp, làm cuộc sống hàng ngày thành nặng nề, khó nhọc. Thay vì đón nhận thì vội vàng lên án. Có khả năng phê phán nhưng không nghiêng mình xuống với các khốn cùng của nhân loại. Sứ điệp của lòng thương xót, trọng tâm thông điệp đầu tiên (chưa phải văn bản viết) của tân giáo hoàng phá một lúc hai điểm.
Giáo hoàng Phanxicô đã chú giải đoạn Phúc Âm người đàn bà ngoại tình, người mà các luật sĩ, các người pharisêu muốn ném đá vị bà vi phạm luật ông Môsê. Chúa Giêsu cứu bà khi Ngài yêu cầu ai là người không phạm tội hãy ném đá đầu tiên; tất cả đều bỏ ra đi. “Ta cũng không lên án con; đi và từ nay đừng phạm tội nữa.” Nhắc lại đoạn các luật sĩ, những người pharisêu đã kéo bà ra trước mặt Chúa Giêsu đòi ném đá, giáo hoàng nói: “Đôi khi chúng ta cũng thích đánh đập, lên án người khác.”
Giáo hoàng Phanxicô giải thích, bước đầu tiên và duy nhất để có lòng thương xót là nhận biết mình cần lòng thương xót, “Chúa Giêsu đến với chúng ta khi chúng ta biết mình có tội.” Chỉ cần đừng bắt chước người pharisêu nọ, đứng trước bàn thờ cám ơn Chúa vì mình đã không “giống như những người khác.” Nếu chúng ta là những người pharisêu này, tưởng mình công chính, thì “chúng ta không biết tấm lòng của Thiên Chúa và sẽ không có niềm vui cảm nhận được lòng thương xót này!” Người nào quen lên án người khác, thấy mình lúc nào cũng tuân theo luật lệ, nghĩ mình đúng và tốt, thì không cảm nhận mình cần được ôm, được tha thứ. Và cũng có người cảm nhận mình cần được tha thứ, nhưng nghĩ rằng tội của mình không tha thứ được vì đã phạm những tội quá nặng.
Về điểm này, giáo hoàng kể câu chuyện trong tòa giải tội, khi nghe cha nói đến lòng thương xót, người xưng tội đã nói với cha: “Ồ thưa cha, nếu cha biết cuộc đời của con thì cha sẽ không nói như vậy! Con đã vượt ngục!” Và hồng y trả lời: ‘Thì đã sao! Con nhìn Chúa Giêsu: Chúa sẽ vui khi nghe con kể những chuyện này. Chúa Giêsu, Ngài mau quên, Ngài có một khả năng quên đặc biệt. Ngài quên, ngài ôm con, Ngài ôm con vào lòng và Ngài cũng chỉ nói: ‘Ta cũng vậy, ta không lên án con: con đi và từ nay đừng phạm tội nữa.’ Đó là lời khuyên duy nhất cha cho con. Sau một tháng, nếu còn dậm chân một chỗ… Chúng ta hãy quay về với Chúa. Chúa luôn luôn tha thứ, tha thứ không biết mệt: luôn luôn! Chính chúng ta mới mệt, mới không xin Chúa tha thứ. Vậy thì hãy xin ơn không biết mệt, để xin tha thứ và Chúa luôn luôn tha thứ, không bao giờ biết mệt khi tha thứ.”
Chúa luôn luôn đón nhận và tha thứ, miễn là chúng ta biết mình có nhu cầu cần được tha thứ. Những lời nói đơn giản và sâu đậm của giáo hoàng là một làn gió tươi mát cho bao nhiêu là người. Chỉ vì nó thể hiện gương mặt của Giáo hội, không trách cứ các yếu đuối, các tổn thương của con người nhưng chữa lành với phương thuốc là lòng thương xót.
Cuối thánh lễ, giáo hoàng Phanxicô muốn linh mục trẻ người Uruguay ở bên cạnh ngài và ngài giới thiệu linh mục này đang làm việc bên cạnh những người nghiện ma túy: “Xin quý vị cầu nguyện cho linh mục Gonzalo.” Sau đó, một cách bất ngờ ngoài mong chờ, giáo hoàng đi ra nhà thờ, đứng ở sân trước nhà thờ và như một cha xứ bình thường, ngài chào từng người một, những người đã tham dự thánh lễ. Một cử chỉ đơn giản và trực tiếp. Nhưng như thế cũng chưa đủ: giáo hoàng đã băng qua cửa nhà thờ Thánh Annà hai lần để chào tín hữu đứng bên kia song chặn. An ninh Vatican có chuyện để lo: rõ ràng là giáo hoàng có phong cách riêng của ngài và nhất là ngài không muốn mình bị nhốt trong lồng. Buộc lòng phải ngưng, ngài không tiếp tục bắt tay những người đang muốn tiếp tục bắt tay ngài. Kinh Angélus đầu tiên ở cửa sổ căn hộ của giáo hoàng (ngài vẫn chưa ở đây) đang chờ ngài.
Đến đúng giờ, ngài ra cửa sổ. Việc đầu tiên ngài nói: “Xin chào anh chị em!” Quảng trường Thánh Phêrô đông nghẹt người, cũng như con đường Conciliazione và một vài đường lân cận.
“Sau buổi gặp đầu tiên ngày thứ tư vừa qua, thêm một lần nữa, tôi xin gởi lời chào tất cả anh chị em, tôi vui sướng được chào vào ngày chúa nhật, ngày của Chúa. Là một điều tốt đẹp cho kitô hữu chúng ta, được nói chuyện, được chào nhau ngày chúa nhật, và bây giờ chúng ta chào nhau ở một nơi mà nhờ truyền thông nên có tầm vóc thế giới.”
Giáo hoàng chú giải Phúc Âm chúa nhật: đoạn người đàn bà bị ném đá. “Thái độ của Chúa Giêsu thật đáng kể… Chúng ta không chờ để nghe những lời lên án, nhưng nghe những lời yêu thương.” Đối với chúng ta, thật quá dễ để vạch tội người khác, để đòi lên án người khác mà không tự xét lương tâm. “Gương mặt của Thiên Chúa là gương mặt của Người Cha nhân hậu, kiên nhẫn, miệt mài tha thứ cho chúng ta nếu chúng ta biết quay về với tấm lòng ăn năn hối cải.” Chỉ cần biết mình cần được tha thứ, ý thức rằng không có ai là không phạm tội.
Sứ điệp thương xót sẽ là biểu tượng trọng tâm của nhiệm chức giáo hoàng của ngài. Trên vấn đề này, giáo hoàng Phanxicô nói mình đã được đánh động bởi một quyển sách của hồng y Kasper. Cha ngưng bài diễn văn ở đây để nói đùa: “Nhưng anh chị em đừng nghĩ tôi nói ra để cổ động sách cho các bạn tôi..”
Cha nói thêm: “Nhưng quyển sách này thật hữu ích cho tôi. Lòng thương xót làm thế giới thay đổi, bớt lạnh lùng và công chính hơn.” Cha trích lời của tiên tri Isaia: “Dù cho tội của con có tày trời. Chúa cũng làm cho trắng như tuyết.” Với một thế giới khó lòng tin, tân giáo hoàng muốn nói lên cùng điều cách đây hai ngàn năm, có nghĩa, lòng thương xót không phải là một cảm nhận nhưng là một nhân vị. Cách đơn giản của ngài là nhắc lại mầu nhiệm Nhập thể – Angélus chính xác là tâm thức của Nhập thể – là ở trong tình mẫu tử: ngài đong đưa tay như đang ru em bé và nói: “Đức Trinh Nữ đã ôm Chúa trong lòng, lòng thương xót mặc xác phàm, đó là Chúa Giêsu.”
Đức giáo hoàng nhắc lại khi ngài còn làm hồng y ở Buenos Aires, có một bàø lớn tuổi đến xưng tội khi ngài làm lễ trước tượng Đức Mẹ hành hương Fatima. Bà nói: “Chúng ta tất cả đều phạm tội và Chúa tha tất cả.” Tôi nói: “Nhưng thưa bà, vì sao bà biết?” Bà trả lời: “Nếu Chúa không tha cho tất cả thì thế giới này không còn.” “Nhưng bà ạ, bà có học ở trường Grégorie à?” Giáo hoàng Phanxicô nhắc: “Chúng ta cũng phải học để có lòng thương xót với tất cả mọi người.” Và ngài lặp lại hai lần trước khi chào: “Anh chị em đừng quên những lời này: Chúa miệt mài tha thứ chúng ta; còn chúng ta đôi khi lại quên xin được tha thứ.” Một lời van xin đừng để tuyệt vọng lấn chiếm.
Thứ ba 19 tháng 3, dưới ánh sáng mặt trời, giáo hoàng Phanxicô long trọng mở đầu nhiệm chức của mình. Phần phụng vụ đơn giản bằng tiếng latinh. Lần đầu tiên Thượng phụ Constantinople, Bartholomée Ier có mặt. Ngồi hàng đầu là Giáo sĩ thành phố Roma, ngài Ricardo Di Segui. Giáo hoàng ra quảng trường trước 45 phút, ngài đi trên chiếc xe Jeep trắng để có thể chào tất cả mọi người. Khi thấy một người bệnh nặng, cha xin ngừng lại, xuống xe để an ủi, cử chỉ rất dịu dàng. Vào đầu buổi lễ, cha nhận phù hiệu bằng len lông cừu, tượng trưng cho con cừu Chúa Giêsu vác trên vai và một chiếc nhẫn mới, bằng bạc nạm vàng.
Ai chờ một bài giảng hay ho soạn trước cho buổi lễ này họ sẽ ngạc nhiên. Tân giáo hoàng nói đến đức tin, sức mạnh và lòng dịu dàng của một vị thánh mà ngài sùng kính và hôm nay Giáo hội mừng lễ: thánh Giuse. Đó là mẫu người mà tổng giám mục Roma muốn nói gương.
“Chúng ta không bao giờ được quên rằng quyền bính đích thực là phục vụ, và cả Giáo hoàng, để thi hành quyền bính này phải càng ngày càng dấn thân sâu đậm vào con đường phục vụ, phục vụ có đỉnh tuyệt vời trên thập giá, giáo hoàng phải nhìn đến sự phục vụ khiêm tốn, cụ thể, đầy đức tin của thánh Giuse và như thánh nhân, mở rộng vòng tay để giữ gìn toàn thể Dân Chúa và yêu thương, dịu dàng, đón nhận toàn thể nhân loại, nhất là những người nghèo nhất, yếu đuối nhất, nhỏ bé nhất…, chỉ những ai phục vụ với lòng yêu mến mới biết giữ gìn!”
Và đó là chương trình của nhiệm chức giáo hoàng: khiêm tốn “phục vụ”, quay về điều thiết yếu để thông hiệp với lòng thương xót của Thiên Chúa, đấng hy sinh trên thập giá. Phục vụ một cách cụ thể. Và “gìn giữ” bằng cách mở tay và dịu dàng đón nhận toàn nhân loại, đặc biệt những người nghèo, những người nhỏ bé, những người yếu đuối.
Sau khi có mấy lời với vị tiền nhiệm Joseph Ratzinger mà hôm nay là lễ bổn mạng của ngài, sau khi chào các vị đại diện có mặt trong buổi lễ, đặc biệt là đại diện các cộng đoàn Do Thái, tân giáo hoàng mô tả khuôn mặt của thánh Giuse. Đứng giảng, không có mũ chỏm trên đầu, ngài nhấn mạnh đến sứ vụ được Chúa giao phó cho người thợ mộc Nadarét, sứ vụ “người canh giữ.”
Thánh Giuse sống sứ mạng người canh giữ “trong tấm lòng luôn hướng về Thiên Chúa, cởi mở các dấu hiệu của Chúa, sẵn sàng với chương trình hoạch định của Chúa chứ không phải của riêng mình.” Thánh Giuse để “thánh ý Chúa hướng dẫn, và chính vì thế ngài nhạy cảm hơn đối với những người Chúa ủy thác cho mình, biết đọc các biến cố một cách thực tế, chú ý đến những gì chung quanh và biết đưa ra các quyết định khôn ngoan hơn.”
Người kitô hữu, cũng như thánh Giuse, giữ gìn Chúa Kitô trong cuộc sống của họ “để giữ gìn những người khác, để giữ gìn thiên nhiên, công trình sáng tạo…” Nhưng giáo hoàng còn nhắc “ơn gọi của người canh giữ” áp dụng cho tất cả mọi người không riêng gì kitô hữu. “Đó là việc bảo tồn toàn thể thiên nhiên, vẻ đẹp của công trình sáng tạo… tôn trọng mọi tạo vật của Thiên Chúa và môi trường nơi chúng ta ở. Đó là gìn giữ con người, chăm sóc tất cả mọi người, từng người, với tình yêu thương, đặc biệt là trẻ em và người già, những người yếu đuối hơn và thường ở ngoại biên tâm hồn chúng ta.”
Giáo hoàng nói tiếp, và cũng “chăm sóc lẫn nhau trong gia đình: vợ chồng gìn giữ nhau, trong tư cách là cha mẹ, họ chăm sóc con cái, rồi với thời gian cả con cái trở thành người gìn giữ cha mẹ. Đó là sống tình bạn chân thành, gìn giữ nhau trong tín nhiệm, trong tôn trọng và trong thiện ích. Xét cho cùng, tất cả đều được ủy thác cho sự gìn giữ của con người, và đó là một trách nhiệm liên hệ tới tất cả chúng ta.”
Khi “con người thiếu sót trách nhiệm của mình, khi chúng ta không chăm sóc công trình tạo dựng và anh chị em chúng ta, thì khi ấy sự tàn phá xảy ra và quả tim thành chai đá. Rất tiếc là trong mỗi thời đại, đều có những “vua Hêrôđê” đề ra những mưu đồ chết chóc, hủy hoại và bóp méo khuôn mặt của con người nam nữ.” Sau đó giáo hoàng Phanxicô xin “tất cả những người đang nắm giữ các vai trò trách nhiệm trong lãnh vực kinh tế, chính trị, xã hội, tất cả những người thiện chí: Chúng ta hãy trở thành những người gìn giữ công trình tạo dựng, gìn giữ kế hoạch của Thiên Chúa được ghi khắc trong thiên nhiên, giữ gìn tha nhân, môi sinh; chúng ta đừng để cho những dấu hiệu tàn phá và chết chóc tháp tùng hành trình của thế giới chúng ta!”
Nhưng để “gìn giữ” thì chúng ta cũng phải chăm sóc chính mình! Phải tránh “hận thù, ghen tương, kiêu ngạo” làm cho cuộc sống bị nhơ bẩn! Giáo hoàng dùng chữ “dịu dàng” sáu lần. Giữ gìn và nắm lấy trách nhiệm “đòi hỏi lòng tốt, đòi hỏi sống dịu dàng.” Và ngài kết luận, “dịu dàng không phải là đức tính của kẻ yếu nhưng ngược lại nó thể hiện sức mạnh của tâm hồn, một khả năng quan tâm, thương xót, một sự mở lòng ra đích thực.” Vì thế “chúng ta không được sợ sự tốt lành, và cũng đừng sợ sự dịu dàng.”
Giữ gìn công trình Sáng tạo, giữ gìn mỗi người với tình thương và lòng dịu dàng là mở ra một chân trời hy vọng, để ánh sáng lọt qua giữa làn mây.
Với cái nhìn dịu dàng và thương xót này, từ nay có rất nhiều người trên thế giới sẽ nhận biết khuôn mặt của tân giáo hoàng.
Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch
