Đức Lêô XIV thực sự là ai?

Đức Lêô XIV thực sự là ai?

belgicatho.be, Andrea Gagliarducci, 2025-10-27

Ngày thứ năm 23 tháng 10, trước các thành viên tham dự Hội nghị Thế giới các Phong trào Bình dân, qua đó họ đã làm sáng tỏ một câu hỏi trọng tâm: Đức Lêô XIV thực sự là ai?

Đây là câu hỏi gần như ai cũng đặt ra, kể cả những câu hỏi nhỏ nhất kể từ khi Giáo hoàng còn rất trẻ bắt đầu triều của ngài, có thể nói các phát biểu của ngài trong thời gian này đã làm cho ngài giống người tiền nhiệm gây nhiều tranh cãi của ngài.

Bài phát biểu trước các Phong trào bình dân này làm chúng ta nhớ bài phát biểu của Đức Phanxicô trong nhiều khía cạnh. Tất cả các điểm mạnh của Đức Phanxicô đều được nhắc đến, từ ý tưởng sự việc được thấy rõ từ vùng ngoại vi hơn là từ trung tâm, đến sự ủng hộ các cuộc đấu tranh của các phong trào quần chúng về đất đai, nhà ở và việc làm, cho đến việc đi tìm giải pháp từ dưới lên của các phong trào quần chúng, vì các giải pháp không thể là đặc quyền của giới ưu tú.

Đây là lần thứ hai trong một tháng, ngài lặp lại lời của Đức Phanxicô. Lần đầu tiên là việc công bố Tông huấn Ngài đã yêu thương Dilexi Te, một lời khuyên với giọng điệu và cách tiếp cận đặc trưng của Đức Phanxicô, Đức Lêô cho thấy ngài kế thừa dự án của người tiền nhiệm, mọi thứ phải được điều chỉnh cho phù hợp với môi trường, khí hậu và nền giáo dục khác.

Tuy nhiên, trong bài phát biểu trước các phong trào quần chúng, các nhận xét là của Đức Lêô, hoặc ít nhất là của các biên tập viên trong hậu trường của ngài, họ trích dẫn từ Đức Phanxicô, vì thế chúng ta có thể cho rằng Đức Lêo đã chấp thuận hình thức và nội dung của bài viết.

Thực tế bài diễn văn gởi các phong trào bình dân vừa tiếp nối vừa mâu thuẫn với triều của Đức Lêô cho đến nay. Khi nói đến các phong trào bình dân, Đức Lêô nói đến một thế giới Nam Mỹ độc đáo, mà một số người tóm tắt là “Diễn đàn Xã hội được mang đến Vatican”. Ngài đã làm điều điều này từ góc nhìn của một Giám mục truyền giáo ở Nam Mỹ, nhưng ngài vẫn đón nhận cuộc đấu tranh này, nhìn lại văn hóa nguyên thủy của các dân tộc tham gia vào các phong trào bình dân.

Trong một thông điệp gởi đến Mạng lưới các Dân tộc Bản địa và các thần học gia Thần học Bản địa ngày 14 tháng 10, Đức Lêô khẳng định tầm quan trọng của các nền văn hóa nguyên thủy, nhưng ngài nhấn mạnh “mọi phân định về mặt lịch sử, xã hội, tâm lý hoặc phương pháp luận của chúng ta đều tìm thấy ý nghĩa tối hậu trong sứ mệnh tối cao là làm cho Chúa Giêsu Kitô được biết đến.” Không đề cập đến Chúa Kitô trong các bài diễn văn gởi các các phong trào bình dân, ngài liên tục tái khẳng định vị trí trọng tâm của Chúa Kitô trong các bài viết và nhận xét của ngài bên ngoài văn bản, chẳng hạn cuộc đối thoại của ngài với những người tham dự Năm Thánh của các Nhóm Thượng Hội đồng. Ngài đề cập đến văn minh tình yêu mà Chúa Giêsu mong muốn, nhưng văn minh tình yêu này mang một cấu trúc xã hội hơn là thực tế.

Bài phát biểu trước các phong trào quần chúng đã đánh thức những người đi tìm bằng mọi giá sự liên tục giữa Đức Phanxicô và Đức Lêô. Ngay lập tức, họ xem các nhận xét này là bằng chứng không thể chối cãi về sự liên tục hoàn hảo, và khẳng định những ai thấy có khác biệt giữa Đức Phanxicô và Đức Lêô XIV thì người đó đã nhầm. Nhưng những điểm không liên tục vẫn còn đó, trong các biểu tượng liên tục bị phủ nhận trong suốt triều Đức Phanxicô, từ chiếc áo mozzetta đỏ Đức Lêô mặc ngay ngày đầu tiên ngài ra ban-công Đền thờ Thánh Phêrô cho đến nghi lễ Nhà nước trong chuyến đi Dinh Quirinal của Tổng thống Cộng hòa Ý ngày 14 tháng 10. Tại Quirinal, Đức Lêô dùng danh hiệu Giáo chủ Ý. Trong quyển sách Lêo XIV: Công dân Thế giới, Nhà truyền giáo Thế kỷ 21, ngài đã đưa ra một định nghĩa khác về tính công đồng, điều này cho thấy ngài không có ý định áp dụng tất cả các cấu trúc và kế hoạch Đức Phanxicô đã đặt ra liên quan đến các vấn đề công đồng.

Vậy Đức Lêo XIV thực sự là ai?

Ngài có phải là Giáo hoàng phương Tây, am hiểu các biểu tượng và sống giáo lý của Giáo hội theo truyền thống không? Hay ngài là người kế nhiệm Đức Phanxicô, chịu ảnh hưởng phần nào từ kinh nghiệm của ngài trong vai trò Giám mục truyền giáo ở Châu Mỹ la-tinh mà ngài hoàn toàn hiểu rõ các chủ đề và vấn đề của họ?

Đức Lêô có phải là Giáo hoàng đặt Chúa Kitô vào trọng tâm, hay một vị tái khẳng định sự ủng hộ của mình với các phong trào quần chúng mà không nhắc đến Chúa Kitô không?

Ở đây, chúng ta cần phải nói thêm một chút. Vào đầu triều, Đức Phanxicô kế thừa truyền thống, theo đó, tại mỗi cuộc gặp với các Giám mục trong các chuyến đi ad limina, Giáo hoàng đều có bài phát biểu, thường do Phủ Quốc vụ khanh soạn thảo. Năm 2015, trong chuyến đi ad limina của các Giám mục Đức, Đức Phanxicô đã có bài phát biểu được soạn sẵn và theo thông lệ bài phát biểu được Văn phòng Báo chí Tòa thánh công bố. Bài phát biểu này công kích gay gắt Giáo hội Đức, đặc biệt nhấn mạnh đến việc mất mát tín hữu. Đức Phanxicô không muốn tấn công trực diện Giáo hội Đức. Bản thân tiến trình công nghị 2021-2024, phần lớn đã cấu thành phản ứng của ngài với Đường lối Công nghị của Dân Chúa tại Đức. Đức Phanxicô có lẽ đã nghĩ việc đặt Giáo hội vào trạng thái công nghị thường trực sẽ làm giảm bớt những động lực tiến bộ của Đức.

Ngài đã sai

Tuy nhiên, tình hình này đã làm cho Đức Phanxicô đã phải bỏ qua việc chuẩn bị các bài phát biểu của ngài. Ngài chỉ tổ chức các cuộc họp kín với các Giám mục, nói chuyện với tất cả mọi người, do đó tránh các văn bản viết bên ngoài vòng tín hữu của ngài, có thể phản bội lại tư tưởng của ngài. Đức Lêô XIV vẫn tiếp tục – cho đến ngày nay – làm việc với cấu trúc đã có từ trước, với các bóng tối như Đức Phanxicô, với một thế giới ngày nay không muốn lùi bước, vì bất kỳ bước lùi nào cũng đồng nghĩa với việc cắt xén, thậm chí là phản bội, công trình mà ngài đã thúc đẩy.

Đức Lêô XIV vẫn chưa có đội ngũ biên tập viên riêng. Ngài thực sự chưa có. Đối diện với quá nhiều vấn đề, ngài dễ dàng hài lòng với một văn bản đã viết sẵn, dù được hay không được xác minh hoặc chỉnh sửa trước.

Câu hỏi ban đầu vẫn còn đó: Đức Lêô XIV thực sự là ai? Các quyết định của chính phủ vẫn chưa định nghĩa ngài – mới chỉ có Giám mục Filippo Iannone được bổ nhiệm làm người kế nhiệm ngài đứng đầu Bộ Giám mục – trong khi tuần trăng mật với giới truyền thông dường như bị ảnh hưởng mỗi khi ngài phát biểu một cách ngẫu hứng.

Đức Lêô là Giáo hoàng của thế hệ mới, nhưng đôi khi ngài lại suy nghĩ giống như người thế hệ cũ. Ngài sẽ làm gì để có đội ngũ riêng, kể cả những người viết diễn văn cho ngài?

Đó chính là câu hỏi.

Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch