Phỏng vấn Cha Richard D’Souza, Tân Giám đốc Đài Thiên văn Vatican
Sáng thứ năm 31 tháng 7, Đức Lêô XIV đã bổ nhiệm Cha Richard Anthony D’Souza, Dòng Tên làm Tân Giám đốc Đài Thiên văn Vatican. Cha hiện đang làm việc tại Đài Thiên văn với tư cách là nhà thiên văn học. Cha sẽ chính thức nhận nhiệm vụ ngày 19 tháng 9. Trong cuộc phỏng vấn, ngài chia sẻ hành trình học tập, sứ mạng của Đài Thiên văn Vatican và các định hướng sắp tới.
www.vaticanstate.va, 2025-08-01
Không chỉ khoa học, mà còn là nghiên cứu phục vụ Giáo hội
Sáng thứ năm 31 tháng 7, nhân ngày lễ kính thánh Inhaxiô Loyola, Đức Lêô XIV đã bổ nhiệm Cha Richard Anthony D’Souza, Dòng Tên làm Tân Giám đốc Đài Thiên văn Vatican. Cha hiện đang làm việc tại Đài Thiên văn với tư cách là nhà thiên văn học. Cha sẽ chính thức nhận nhiệm vụ ngày 19 tháng 9.
Theo điều 19, Chương V của Luật Quản trị Quốc gia Thành Vatican ban hành ngày 25 tháng 11 năm 2018, Đài Thiên văn Vatican trực thuộc Phủ Thống đốc Thành Vatican. Văn bản này xác định đây là cơ quan nghiên cứu khoa học chuyên về thiên văn, hoạt động độc lập theo quy chế riêng. Trong cuộc phỏng vấn với trang www.vaticanstate.va, ngài chia sẻ về hành trình học tập, sứ mạng của Đài Thiên văn Vatican và các định hướng sắp tới.
Khi được Đức Lêô XIV bổ nhiệm làm Giám đốc, cha đón nhận tin này như thế nào?
Cha Richard Anthony D’Souza: Tôi rất vinh dự khi được ngài bổ nhiệm làm Giám đốc kế tiếp cho Đài Thiên văn Vatican. Một mặt, tôi ý thức đã có nhiều tu sĩ Dòng Tên xuất sắc đã đảm nhiệm vai trò này trước tôi, góp phần xây dựng thành tựu của Đài ngày nay. Đúng là “tôi đứng trên vai những người khổng lồ”. Tuy nhiên, tôi cảm nhận trách nhiệm lớn lao này: đưa Đài Thiên văn Vatican trong thời điểm quan trọng này để tiếp tục phục vụ Giáo hoàng và Giáo hội hoàn vũ, thông qua việc thúc đẩy đối thoại giữa đức tin và khoa học bằng con đường nghiên cứu khoa học nghiêm túc.
Cha đã dung hòa ơn gọi Dòng Tên với công việc nghiên cứu thiên văn như thế nào?
Các tu sĩ Dòng Tên có truyền thống lâu đời trong các lãnh vực khoa học, từ Christophorus Clavius, Athanase Kircher, Ruggero Boscovich, Angelo Secchi và nhiều tu sĩ khác, họ có những đóng góp quý báu cho ngành thiên văn. Linh đạo Dòng Tên là linh đạo nhập thế, mời gọi chúng tôi “tìm gặp Thiên Chúa trong mọi sự”. Chính thánh Inhaxiô Loyola, đấng sáng lập Dòng đã có được niềm an ủi lớn khi ngài ngắm nhìn bầu trời và các vì sao. Ngài khuyến khích chúng tôi nhận ra cách Thiên Chúa hành động và hiện diện trong công trình tạo dựng.
Kết quả của các nghiên cứu thiên văn là lời ca ngợi Thiên Chúa khi chúng ta chiêm ngắm vẻ đẹp của vũ trụ. Đồng thời, việc tiếp xúc thường xuyên với các đồng nghiệp trong giới khoa học cho phép chúng tôi hiện diện với họ như một chứng tá mục vụ cụ thể và là dấu chỉ sống động cho sự hiện diện tích cực của Giáo hội ở ngoài các biên giới.
Nghiên cứu thiên văn của Đài gắn kết như thế nào với cộng đồng khoa học quốc tế?
Ngay từ khi thành lập, Đài Thiên văn Vatican đã tích cực tham dự vào các chương trình hợp tác khoa học quốc tế. Một trong những dự án đầu tiên của Đài là làm “Bản đồ bầu trời” – một công trình có mong muốn làm toàn bộ lại bản đồ bầu trời, với sự góp mặt của hơn mười hai Đài Thiên văn trên toàn thế giới. Bản đồ này là nỗ lực hợp tác khoa học quốc tế quy mô đầu tiên trong lịch sử.
Hiện nay, Đài Thiên văn Vatican đang triển khai nhiều hướng nghiên cứu đa dạng: thiên thạch, các vật thể gần Trái đất, hành tinh trong và ngoài Hệ Mặt trời, các ngôi sao, cấu trúc sao, thiên hà, vũ trụ học và cả thuyết hấp dẫn lượng tử và Vụ Nổ Lớn (Big Bang). Sau khi Thông điệp Laudato si’ được công bố, Đài Thiên văn đã mở rộng nghiên cứu sang lãnh vực khí tượng và khí hậu, nhờ cha Dòng Tên Bayu Risanto vừa gia nhập Đài gần đây.
Mỗi thành viên Đài Thiên văn đều chuyên sâu trong một lãnh vực cụ thể và cộng tác với các chuyên gia cùng ngành. Nhờ đó, Đài duy trì mối liên hệ chặt chẽ với giới khoa học toàn cầu. Trạm quan sát thứ hai của Đài đặt tại Tucson, bang Arizona, cho phép chúng tôi hòa nhập sâu rộng với cộng đồng thiên văn tại Hoa Kỳ.
Đài Thiên văn Vatican cũng thường xuyên tổ chức các hội thảo khoa học tại Rôma hoặc Castel Gandolfo, hợp tác chặt chẽ với Viện Hàn lâm Khoa học Giáo hoàng. Đặc biệt, các Hội thảo Lemaitre do cha Gabriele Gionti, Dòng Tên chủ trì đã được đánh giá cao nhờ chiều sâu học thuật và khả năng thu hút các nhà khoa học danh tiếng, trong đó có cả các nhà khoa học Nobel.
Dù nguồn tài trợ còn hạn chế so với các đài thiên văn quốc gia khác, Đài Thiên văn Vatican vẫn giữ được lợi thế riêng: khả năng thực hiện các dự án nghiên cứu dài hạn, điều khó khả thi trong bối cảnh tài trợ hiện nay bị giới hạn về thời gian.
Ngoài ra, các thành viên của chúng tôi còn đảm nhiệm nhiều vai trò quan trọng trong các tổ chức khoa học quốc tế như Hiệp hội Thiên văn Quốc tế hay Hiệp hội Thiên thạch. Thầy Guy Consolmagno, Dòng Tên, hiện đang là Chủ tịch của Hiệp hội Thiên thạch quốc tế.
Tuy không thể cạnh tranh về quy mô tài chính, Đài giữ vững vị thế nhờ phẩm chất và ảnh hưởng của công trình nghiên cứu. Qua đó, Đài minh chứng một cách sống động rằng: “Giáo hội không chống lại khoa học chân chính và vững chắc, trái lại, luôn nâng đỡ và cổ vũ khoa học với tất cả sự tận tâm” (Ut Mysticam, Tông thư Motu Proprio của Đức Lêô XIII, năm 1891, khi tái lập Đài Thiên văn Vatican hiện nay).
Những thách thức và cơ hội của Đài Thiên văn Vatican trong lãnh vực thiên văn hiện đại
Trong 40 năm qua, thế giới nghiên cứu thiên văn đã thay đổi sâu đậm. Ngày nay, việc khám phá các giới hạn mới của ngành dựa trên ba yếu tố chính: a) các kính thiên văn ngày càng lớn, b) thiết bị nghiên cứu trị giá hàng triệu âu kim do nhiều quốc gia cùng đầu tư, c) các dự án hợp tác quy tụ hàng trăm nhà khoa học.
Vì có tính độc lập chiến lược, Đài Thiên văn Vatican không tự động được tiếp cận các thiết bị, dữ liệu hay dự án do các cơ quan nghiên cứu châu Âu hoặc Mỹ tài trợ. Tuy nhiên, nhờ vào năng lực chuyên môn và tinh thần hợp tác, các thành viên của Đài thường xuyên được mời tham gia vào các dự án quốc tế này.
Thách thức trong thời gian tới là hỗ trợ các nhà nghiên cứu tiếp cận được các dự án lớn, để họ tiếp tục đóng góp về mặt khoa học có giá trị trên trường quốc tế. Đồng thời, chính sự độc lập cũng cho phép Đài Thiên văn thực hiện các dự án thách thức như các giả thuyết truyền thống, theo đuổi các hướng nghiên cứu mà nơi khác khó tài trợ. Trong thời gian tới, Đài cần tìm được điểm cân bằng giữa lợi thế độc lập và khả năng hợp tác quốc tế sâu rộng.
Đài Thiên văn Vatican đóng vai trò gì trong việc thúc đẩy đối thoại giữa khoa học và đức tin?
Các công trình nghiên cứu của Đài là minh chứng rõ ràng: khoa học và đức tin có thể song hành. Từ thập niên 1980, Đức Gioan-Phaolô II chính thức giao cho Đài sứ mạng thúc đẩy đối thoại giữa khoa học và đức tin trong các trường đại học Công giáo toàn cầu. Từ đó ra đời chuỗi hội thảo về “hành động của Thiên Chúa trong vũ trụ”, phối hợp với Trung tâm Thần học và Khoa học Tự nhiên (CTNS).
Về học thuật, các thành viên của Đài tiếp tục viết bài, tổ chức hội thảo, tọa đàm để nuôi dưỡng đối thoại giữa hai lãnh vực này. Đồng thời, Đài cũng chú trọng đào tạo trong lòng Giáo hội, thông qua các khóa trực tiếp hoặc trực tuyến, nhằm giúp đức tin và khoa học cùng nhau tiến bước.
Đài Thiên văn Vatican góp phần gì trong việc phổ biến khoa học và đào tạo thế hệ khoa học gia trẻ?
Từ những năm 1980, Đài tổ chức Trại hè quốc tế hai năm một lần, kéo dài một tháng, dành cho sinh viên trẻ chuyên ngành thiên văn trên toàn thế giới, đặc biệt ưu tiên các bạn đến từ các nước đang phát triển. Các khóa học này luôn là điểm mốc quan trọng trong hành trình học tập của người tham dự.
Mạng lưới cựu học viên hiện đã trải rộng khắp toàn cầu, nhiều người là giáo sư giảng dạy, nghiên cứu tại các đại học và các viện nghiên cứu uy tín, góp phần xây dựng uy tín của Đài và của Giáo hội. Mô hình trại hè của Đài đã được nhiều nơi áp dụng. Đáng chú ý là một số học viên xuất sắc về giảng dạy và hướng dẫn cho thế hệ mới – một hành động trao truyền đáng trân trọng.
Tuy nhiên, mục tiêu của các trại hè không chỉ là đào tạo chuyên môn nhưng còn giúp học viên xây dựng mối quan hệ và mạng lưới chuyên gia trong lãnh vực.
Những phẩm chất và năng khiếu nào cần thiết để làm việc tại Đài Thiên văn Vatican?
Từ thập niên 1930, Dòng Tên đã đảm nhận trách nhiệm đào tạo và cung cấp nhân sự cho Đài Thiên văn Vatican. Phần lớn các tu sĩ làm việc tại đây là các khoa học gia nghiên cứu thiên văn, họ có niềm đam mê sâu đậm với việc khám phá vũ trụ. Ngoài ra, chúng tôi có các tu sĩ phụ trách hành chính, gây quỹ để hỗ trợ nghiên cứu. Một số khác quan tâm đến lịch sử khoa học hoặc truyền thông đại chúng, góp phần đưa hình ảnh Đài Thiên văn đến gần công chúng hơn.
Ngoài đội ngũ hành chính giáo dân làm việc tại Castel Gandolfo, Đài còn có các cộng sự làm việc ở kính thiên văn trên núi Graham (Tucson, Arizona). Đài có một nhóm nghiên cứu viên liên kết hợp tác khoa học, đồng thời mở rộng ảnh hưởng của Đài ra bên ngoài.
Hai phẩm chất then chốt để làm việc tại đây là: đam mê khoa học và khả năng hợp tác tốt. Thành công của Đài phần lớn nhờ mạng lưới quan hệ và tình bạn được vun đắp trong nhiều năm. Nhân viên làm việc cho Đài phải nghiêm túc và kín đáo để luôn đại diện xứng đáng cho Giáo hội và Vatican trong giới khoa học.
Têrêxa Trần Tuyết Hiền dịch
100 ngày của Đức Lêô XIV: liệu ngài có thể chấn chỉnh kinh tế Vatican được không?
