100 ngày của Đức Lêô XIV: liệu ngài có thể chấn chỉnh kinh tế Vatican được không?
cath.ch, I.Media, 2025-08-19
Đức Lêô được bầu sau một triều đánh dấu bằng những cải cách kinh tế sâu rộng, ngài kế thừa một Vatican vẫn còn trong quá trình chuyển đổi. Một số dự án quan trọng đang chờ ngài: hoàn thiện các cải cách của Đức Phanxicô, cải thiện quản lý nhân sự, lấy lại niềm tin của các nhà tài trợ, giải quyết hậu quả vụ tòa nhà London đã làm rung chuyển Vatican trong những năm gần đây.
1. Chấm dứt cải cách kinh tế của Đức Phanxicô
Được bầu trong bối cảnh của vụ bê bối Vatileaks – rò rỉ tài liệu mật các khó khăn tài chính của Tòa thánh – Đức Phanxicô được giao sứ mệnh “dọn dẹp Vatican”. Trong 12 năm, ngài đã thực hiện một loạt cải cách kinh tế quan trọng, tái cấu trúc, hiện đại hóa và chuyên nghiệp hóa hoạt động của nhiều cơ quan ở Vatican. Kế hoạch to lớn này trở thành hiện thực với việc ban hành Tông Hiến Praedicate Evangelium (Cử hành thánh lễ theo phụng vụ tiền Công đồng Traditionis custodes) năm 2022.
Tuy nhiên, việc thực hiện Tông Hiến này đã gặp nhiều khó khăn, đặc biệt vì một số cơ quan Vatican muốn bảo vệ đặc quyền của họ. Ví dụ điển hình là Cơ quan Quản lý Di sản Tòa thánh (APSA) vẫn chưa chuyển giao tài sản cho Viện Công trình Tôn giáo (Ngân hàng Vatican IOR), ba năm sau khi được lệnh phải làm. Mặc dù IOR đang cho thấy những kết quả nhìn chung rất đáng khích lệ, Cơ quan Quản lý Di sản Tòa Thánh cũng còn khó khăn để làm cho việc đầu tư bất động sản của họ có lời, họ đang cắt giảm tài sản Tòa thánh mỗi năm một chút (145 triệu âu kim năm 2024, tương đương 5% tài sản). Một vấn đề nhạy cảm khác là hệ thống lương hưu, Đức Phanxicô đã lên tiếng cảnh báo vào mùa thu năm ngoái nhưng cải cách kinh tế vẫn chưa hoàn thành.
Đức Lêô đã được thông báo về những vấn đề này, các vấn đề kinh tế quan trọng liên quan đến Tòa Thánh đã được trình cho các Hồng y trong phiên họp Đại Hội đồng ngày 30 tháng 4, đặc biệt là báo cáo của Hồng y Reinhard Marx, điều phối viên Hội đồng Kinh tế. Trong khi Đức Lêô vẫn im lặng, gần đây Hồng y Vincent Nichols, Tổng Giám mục Westminster khẳng định Đức Lêô sẽ trình bày các cải cách vào mùa thu này.
2. Một cải cách cần thiết về nguồn nhân lực
Một trong những yếu tố còn thiếu trong loạt cải cách của Đức Phanxicô chắc chắn là vấn đề nguồn nhân lực. Theo nhiều nhân viên, cơ cấu tuyển dụng còn thiếu sót, cồng kềnh và kém hiệu quả. Hơn nữa, trong những năm gần đây, chính sách thắt lưng buộc bụng nhằm giải quyết tình trạng thâm hụt cơ cấu của Tòa Thánh – trầm trọng hơn sau cuộc khủng hoảng Covid-19 – đã bị nhiều nhân viên Vatican cho là quá tàn nhẫn: lương bổng bị đóng băng, nguồn lực suy giảm, thiếu quan tâm… Sự bất mãn đã lan tràn trong những tháng trước khi Đức Phanxicô qua đời. Mặc dù Đức Lêô vẫn chưa ban hành chỉ thị nào, nhưng nhân viên đã hoan nghênh khoản tiền thưởng 500 âu kim ngài dành cho họ sau mật nghị hồng y – khoản tiền này Đức Phanxicô đã bãi bỏ – và đặc biệt là những lời khích lệ của ngài, ngược với những lời chỉ trích gay gắt Đức Phanxicô thường nhắm vào họ. Đức Lêô chưa đưa ra dấu chỉ nào về cách ngài định xử lý vấn đề này, ngoài việc lựa chọn danh xưng của mình. Đây là lời tri ân dành cho Đức Lêô XIII, giáo hoàng theo học thuyết xã hội, đặc biệt ủng hộ các công đoàn… vốn hiện không tồn tại ở Vatican.
3.Tăng tiền quyên góp
Dù Tòa thánh có các cơ quan kinh tế được thiết kế để quản lý hiệu quả tài sản và tạo một số nguồn thu nhất định, nhưng chủ yếu Tòa thánh sống nhờ lòng hảo tâm của giáo dân – thông qua Quỹ Thánh Phêrô. Các quyên góp này đã giảm trong những năm gần đây. Năm 2024, Tòa thánh báo cáo Quỹ Thánh Phêrô thâm hụt 17 triệu âu kim. Năm 2023. Quỹ thu được 54,3 triệu âu kim. Với việc bầu Giáo hoàng người Mỹ đầu tiên trong lịch sử, giờ đây sự chú ý hướng về Hoa Kỳ, nhà hảo tâm chính của Tòa Thánh. Trong quyển tiểu sử Đức Lêô (Loyola Press 2025) học giả người Mỹ Christopher White, chuyên nghiên cứu về Vatican kể lại Giám mục Robert Francis Prevost (ông phỏng vấn năm 2023) cho biết sự phản đối của người Mỹ với Đức Phanxicô chủ yếu là về kinh tế trước khi là về thần học. Theo ông, người Mỹ đã bị sốc trước những lời chỉ trích gay gắt về kinh tế thị trường của Đức Phanxicô.
Trên I.Media, tác giả nhấn mạnh tác động tiêu cực mà một số vụ bê bối đã tác động trên các khoản quyên góp. Điều này không chỉ đúng với các vụ bê bối tài chính, mà còn đúng với cách Rôma xử lý vụ họa sĩ khảm linh mục Dòng Tên Marko Rupnik, bị cáo buộc đã lạm dụng tình dục và tinh thần nghiêm trọng trên nhiều phụ nữ. Sự trì trệ của Tòa Thánh về vấn đề này – dù các thủ tục tố tụng đang diễn ra, cuối cùng đã được Đức Phanxicô bắt đầu dù chậm – có thể giải thích việc giảm quyên góp của cả người Mỹ bảo thủ và cấp tiến.
Liệu việc thay đổi giáo hoàng có thể khôi phục lại các khoản quyên góp này không? Tác giả Christopher White trả lời: “Có lẽ Đức Lêô sẽ tạo một khởi đầu mới. Người Mỹ nghĩ ngài có thể in dấu ấn tư duy Mỹ lên Vatican.”
Mặc dù còn quá sớm để có được bất kỳ tiến triển nào về vấn đề này, nhưng chúng ta đã thấy nhiều dấu hiệu tích cực. Ví dụ vụ Rupnik, truyền thông Vatican đã ngưng dùng các hình minh họa của linh mục họa sĩ chỉ vài ngày sau khi Đức Lêô XIV được bầu. Hồng y Konrad Krajewski cho biết việc bầu Đức Lêô đã khôi phục lại số lượng kỷ lục các chứng chỉ ban phép lành tông tòa. Và trong một thông điệp gởi Hiệp Hội Hiệp sĩ Columbus – một hiệp hội công giáo giàu có của Mỹ – Đức Lêô đặc biệt nhấn mạnh lòng hảo tâm của họ.
Vụ tòa nhà Luân Đôn
Để sứ mệnh kinh tế có thể thành công, Đức Lêô sẽ phải giải quyết hậu quả của vụ bê bối tài chính “Tòa nhà Luân đôn” cực kỳ phức tạp liên quan đến việc quản lý sai trái các quỹ của Phủ Quốc vụ khanh gây ra, ngoài việc gây tổn hại nghiêm trọng đến danh tiếng, còn gây thiệt hại hơn 100 triệu âu kim.
Phiên tòa Vatican đã kết án chín người vào tháng 12 năm 2023, trong đó có cựu Hồng y Angelo Becciu bị án năm năm rưỡi tù giam. Phiên tòa kháng cáo sẽ diễn ra mùa thu năm nay. Phán quyết này đã bị tòa án Anh phản đối, tòa án Vatican sẽ phải xem xét việc phát hiện những bất thường có thể xảy ra trong phiên tòa, liên quan đến nỗ lực thao túng của bà Francesca Chaouqui, người phản đối mạnh mẽ Hồng y Becciu. Gần đây, bà tuyên bố đã gặp Đức Lêô, tuyên bố nhanh chóng bị Văn phòng Báo chí Tòa thánh phủ nhận.
Trong những năm gần đây, Đức Phanxicô đã lường trước được các thủ tục pháp lý này bằng cách áp dụng các biện pháp bảo vệ và chuyên nghiệp hóa nền kinh tế Vatican. Năm 2020, ngài quyết định bãi nhiệm chức vụ Quốc vụ khanh phụ trách kinh tế – hiện do APSA quản lý.
Dù đã có những tiến bộ, Đức Lêô sẽ phải theo dõi chặt chẽ hậu quả của việc này, ngài có thể đã thấy tiềm năng bùng nổ của vụ này, đặc biệt trong các buổi họp chung tháng 4 vừa qua. Tin chắc mình vô tội và chỉ trích gay gắt công lý Vatican, Hồng y Becciu đã lên tiếng bảo vệ quyền tham dự mật nghị của ngài – trái với mong muốn của Đức Phanxicô – trước khi rút lại lời tuyên bố của ngài.
Vài tuần sau, Hồng y Becciu cuối cùng đã được Đức Lêô tiếp. Không ai biết quyết định sau này của Hồng y, nhưng kể từ đó, Hồng y Becciu rất kín tiếng, dù ngài đã tham dự một số sự kiện công cộng như Thánh lễ Giới trẻ tại Tor Vergata.
Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch
Phỏng vấn Cha Richard D’Souza, Tân Giám đốc Đài Thiên văn Vatican
