Các viễn cảnh của triều Đức Lêô theo nhà báo George Weigel
belgicatho.be, 2025-05-13
Sau một tháng căng thẳng tại Rôma
Tên hiệu
Tôi rất hài lòng với tên hiệu Tân Giáo hoàng chọn. Như tôi đã đề cập trong các bài viết trước đây, Đức Lêô XIII tạo cho triều giáo hoàng hiện đại của ngài một chiến lược lớn lao cho Giáo hội: đối thoại với thế giới hiện đại để đưa thế giới về với Chúa Kitô. Ngài nhìn Giáo hội Hoa Kỳ như một hiện tượng mới mẻ trong đời sống công giáo: một Giáo hội địa phương phát triển mạnh, thể chế tách biệt khỏi nhà nước, và sống đúng bản chất của mình. Từ đó, tư duy thần học đã thay đổi, và kết quả là Tuyên ngôn Phẩm giá con người Dignitatis Humanae về tự do tôn giáo của Công đồng Vatican II ra đời, văn kiện mở đường để Giáo hội công giáo trở thành tổ chức bảo vệ nhân quyền lớn nhất thế giới, như sử gia Oxford Sir Michael Howard đã mô tả.
Khi phong hồng y cho John Henry Newman, Đức Lêô XIII cho thấy không có một khuôn mẫu duy nhất nào làm thần học cách chân chính trong Giáo hội. Khi đóng dấu Tòa Thánh lên công trình của Newman, ngài xác nhận phương pháp xuất sắc này là phương pháp giúp phân biệt rõ giữa phát triển giáo lý chân chính và những sai lệch bị ngụy trang dưới danh nghĩa “đổi mới tư duy” (một cụm từ rất thông dụng trong 12 năm qua).
Đức Lêô XIII hết lòng cổ vũ tư tưởng của thánh Tôma Aquinô, đưa ngài trở lại trung tâm đời sống trí thức công giáo. Nhờ vậy, ngài tái khẳng định xác tín của Giáo hội: đức tin và lý trí là đôi cánh giúp tâm trí con người vươn tới chân lý, như Đức Gioan Phaolô II đã nói một thế kỷ sau đó. Đức Lêô XIII còn là cha đẻ của học thuyết xã hội Công giáo hiện đại, bắt đầu từ thông điệp Thông điệp Tân sự Rerum Novarum (1891) và kéo dài đến Centesimus Annus (1991) của Đức Gioan Phaolô II.
Chúng ta cũng không thể quên Thánh Lêô Cả, bậc thầy giảng thuyết, ngài đã đưa ra công thức thần học tại Công đồng Chalcédoine giúp Giáo hội hiểu đúng hai bản tính của Đức Kitô trong một ngôi vị duy nhất. Ngài đã can đảm đối đầu với người Hung để bảo vệ người dân, từ đó thiết lập mô hình can thiệp vào thế sự của giáo hoàng, mô hình này đã được phát huy trong nhiều thế kỷ sau.
Vì thế danh hiệu “Lêô” Tân Giáo hoàng chọn có một di sản cao quý.
Y phục giáo hoàng
Số chữ và số pixel để mô tả y phục của Đức Lêô trong lần ra mắt đầu tiên với Giáo hội và thế giới thật đáng ngạc nhiên. Mọi người chú trọng vào chiếc áo choàng, dây stola và thánh giá ngực thay vì chú trọng đến lời chào Kinh Thánh tuyệt đẹp và thông điệp đầy Kitô tính của ngài.
Thông điệp này có ý nghĩa gì? Theo tôi, thông điệp này đơn giản là dấu hiệu cho thấy Tân Giáo hoàng hiểu đúng bản chất sứ vụ của thánh Phêrô, một sứ vụ không thể bị chi phối bởi sở thích cá nhân.
Ngài đứng ở đâu?
Những lo âu sâu sắc trong thời gian trống tòa và mật nghị vừa qua phần nào phát sinh từ sự mơ hồ của triều giáo hoàng trước đã làm cho một số giáo dân nhạy bén cảnh báo ngay tối thứ năm tuần rồi, khi truyền thông tìm cách dồn Tân Giáo hoàng vào những câu hỏi gây tranh cãi.
William Doino Jr., một học giả tận tụy của Giáo hội, đã kịp thời tập hợp những phát biểu công khai của Đức Lêô khi còn là hồng y về một số chủ đề. Tôi xin chia sẻ lại ở đây với lòng biết ơn:
Robert Prevost về khía cạnh phản văn hóa của Tân Phúc Âm hóa:
- https://www.youtube.com/watch?v=WttXvZt3m6k
- https://www.youtube.com/watch?v=uLkGBu0y1pQ
Đức Lêô tôn trọng quyền sống ở mọi giai đoạn và mọi hoàn cảnh.
Về việc giáo sĩ hóa phụ nữ trong các cuộc tranh luận về việc phong chức cho phụ nữ:
https://www.catholicnewsagency.com/news/255823/cardinal-at-synod-on-synodality-clericalizing-women-will-not-solve-problems
Về vấn đề trợ tử (euthanasie):
https://www.catholicnewsagency.com/news/33863/dont-go-there-%E2%80%93-belgians-plead-with-canada-not-to-pass-euthanasia-law
Như bài viết trên New York Post đã nhận xét, ngài không dễ bị đóng khung theo các nhãn mác ý thức hệ quen thuộc. Tuy vậy, dựa vào những phát biểu của ngài về sự phản văn hóa tất yếu của người công giáo truyền giáo chân chính, tôi nghĩ, ngài hiểu rất rõ cuộc khủng hoảng nền tảng của thời đại: khủng hoảng nhân học, khủng hoảng về chính ý niệm con người.
Chúng ta là sản phẩm tình cờ của vũ trụ hay của thụ tạo? Có tồn tại chân lý được ghi khắc trong thế giới và trong chính chúng ta không, những chân lý, khi được nhìn nhận, sẽ dẫn đến sự trưởng thành, hạnh phúc và tình liên đới? Hay là ý nghĩa chỉ là điều chúng ta áp đặt lên thực tại bằng ý chí? Số phận của chúng ta là hư vô hay vinh quang?
Khôi phục bộ máy
Sáng thứ bảy tuần trước, khi gặp các hồng y, ngài đã nghe lời nhắn gởi đầy cảm xúc: những rối loạn và tinh thần thù hằn đã ảnh hưởng quá nhiều đến đời sống Vatican và Rôma trong những năm vừa qua phải được xử lý, vì những rối loạn này đang hủy hoại con người. Chắc hẳn ngài đã biết một phần về những điều khủng khiếp này khi điều hành một cơ quan trung ương. Nhưng khi một hồng y cao cấp đã khóc khẩn cầu Tân giám mục Rôma hành động, thì không thể xem nhẹ vấn đề được nữa.
Như thường lệ, nhân sự là chính sách. Cách ngài sắp xếp lại bộ máy lãnh đạo cao nhất của Giáo hội cho thấy ngài đã hình dung tương lai ra sao. Bên cạnh đó, trong các cuộc họp tiền mật nghị, các Hồng y đã đồng ý Vatican cần hoàn tất việc cải tổ tài chính càng sớm càng tốt, trước khi các khoản thâm hụt thường niên đưa đến khủng hoảng và quỹ hưu trí, vốn đang thiếu hụt trầm trọng dẫn đến nguy cơ vỡ nợ, nhất là với các nhân viên nhỏ bé của Vatican.
Một giáo hoàng theo mẫu Thánh Phaolô, mạnh mẽ trong việc rao giảng và làm chứng nơi công cộng là một hồng ân. Tuy nhiên, sứ mạng của Phêrô không phải là sứ mạng của Phaolô. Không chỉ khác về tên gọi. Trong Công vụ Tông đồ chương 15, chính thánh Phaolô đã xin Phêrô đưa ra quyết định. Phêrô là người phán quyết sau khi đã lắng nghe, cân nhắc và hành động đúng luật. Việc cải tổ bộ máy nâng đỡ vai trò quản trị của Phêrô, trong đó có những thay đổi về nhân sự, là điều thiết yếu để bảo đảm thành công cho triều đại mới này.
Một sự trở lại đáng chú ý…
Tối hôm bầu giáo hoàng, trên đài NBC tôi nhận xét việc cả thế giới đổ dồn ánh mắt về sự kiện chuyển giao này là một sự trở lại lớn trong lịch sử.
Năm 1870, khi phần đất cuối cùng của các quốc gia thuộc giáo hoàng bị Vương quốc Ý thâu tóm, khi Đức Piô IX rút về Vatican, tự cho mình là “tù nhân của Tòa Thánh”, nhiều người quyền thế ở Châu Âu cho rằng triều giáo hoàng đã hết thời. Nhưng 155 năm sau, các đế quốc Anh, Pháp, Đức, Nga, Nhật và Áo-Hung đã tan rã nhưng thế giới vẫn còn chăm chú nhìn ống khói nhỏ trên nóc Nhà nguyện Sistine để chờ người kế vị Đức Piô IX, đứng đầu cộng đồng kitô giáo lớn nhất toàn cầu.
Không một bầu cử nào dù là bầu thật trong các nền dân chủ, hay gian lận như ở Nga hay Trung Quốc có thể thu hút sự quan tâm lớn lao như vậy.
Năm 1870 ai nói trước được điều này sẽ bị cho là hoang tưởng hoặc mơ mộng.
Nhưng cái nhìn quá hẹp?
Làn sóng truyền thông dồn dập ba tuần qua làm cho mọi người lầm tưởng giáo hoàng là điều duy nhất đang diễn ra trong Giáo hội công giáo hoặc ít nhất là điều duy nhất đáng quan tâm. Đó là một sai lầm.
Hôm qua, khi gặp khoảng sáu ngàn nhà báo, Đức Lêô đã nhẹ nhàng mời họ mở rộng tầm nhìn, nhìn đến toàn thể Giáo hội hoàn vũ, và kể những câu chuyện khác ngoài chuyện Vatican.
Nhưng sự eo hẹp tầm nhìn này không chỉ là lỗi của truyền thông. Có quá nhiều người công giáo bị ám ảnh bởi những gì đang xảy ra tại Rôma hoặc bởi những gì họ nghĩ đang xảy ra dựa trên các tin tức méo mó từ truyền thông và mạng xã hội. Đây là mật nghị giáo hoàng thứ ba tôi được chứng kiến, và tôi càng xác tín thực tế ở Vatican và cách truyền thông phản ánh là hai điều rất khác nhau, đặc biệt là trên mạng, nơi nhắc chúng ta nhớ vì sao Thiên Chúa dựng nên các tổng biên tập!
Đức Piô IX, như đã nói ở trên, điều hành Giáo hội từ năm 1846 đến 1878 là Giáo hoàng đầu tiên có hình được treo trong nhà giáo dân. Trước đó, đa số người công giáo không biết Giám mục Rôma là ai, hay vai trò của ngài ảnh hưởng gì đến họ. Như Matthew Franck đã viết rất đúng trong các lá thư này, Giáo hội ngày nay cần một Giáo hoàng mà giáo dân không cần nghĩ đến mỗi ngày, không bị ám ảnh mỗi ngày nhưng cầu nguyện cho ngài mỗi ngày. Tại Mỹ, chỉ riêng Nhà Trắng là đủ để mọi người phân tâm đủ chuyện rồi.
Vậy một giáo hoàng “ẩn mình khỏi truyền thông” là điều cần thiết?
Báo chí Ý lại “tiên đoán” sai
Tháng 8 năm 1978, báo chí Ý khẳng định Hồng y Sergio Pignedoli, hoặc Hồng y Sebastiano Baggio sẽ là Giáo hoàng. Nhưng cả hai đều không được sự ủng hộ đáng kể, và hồng y Albino Luciani (Đức Gioan-Phaolô I) được bầu. Trong mật nghị năm 1978, báo chí lại chọn sẵn hồng y Giovanni Benelli hoặc Giuseppe Siri. Nhưng cả hai đều thất bại. Hồng y Karol Wojtył đắc cử.
Năm 2005, báo chí Ý “bầu” hồng y Carlo Maria Martini nhưng người có số phiếu cao là Hồng y Joseph Ratzinger.
Năm 2013, họ lại đưa Hồng y Angelo Scola lên ngôi… nhưng Hồng y Jorge Mario Bergoglio được bầu.
Năm nay, truyền thông Ý sớm bầu Hồng y Pietro Parolin, cả trước khi Đức Phanxicô được an táng. Có vẻ như có một luật bất thành văn trong việc phân tích bầu giáo hoàng.
Tương lai của vai trò lãnh đạo Công giáo
Trong ba tuần đầy biến động vừa qua tại Rôma, tương lai của Giáo hội đang hiện rõ dần khi các hồng y từ Châu Phi và Châu Á lên tiếng, họ đóng góp ý tưởng và cho thấy một hình mẫu lãnh đạo công giáo đang thành hình.
Trong số những khuôn mặt gây ấn tượng mạnh có hồng y William Goh của Singapore, hồng y Virgilio do Carmo da Silva của Timor-Leste và hồng y Peter Okpaleke của Nigeria. Đó là các mục tử trung thành, mạnh mẽ, dấn thân vào công việc Tân Phúc Âm hóa, có khả năng trình bày cách rõ ràng và đầy thuyết phục giáo huấn tín lý và luân lý của Hội Thánh. Họ xứng đáng được lắng nghe và chắc chắn sẽ tiếp tục được lắng nghe.
Lời khuyên từ Trondheim, Na Uy
Tôi dự tính dành Tuần Thánh và những ngày sau đó tại Trondheim, Na Uy với giám mục Erik Varden, nhưng cái chết của Đức Phanxicô và những bổn phận khác làm tôi phải về Rôma ngay. Đức cha Varden tổ chức buổi ra mắt ấn bản tiếng Na Uy quyển sách của tôi về Công đồng Vatican II – Sanctifier le monde và còn gửi tặng tôi chai Aquavit, tôi chưa có dịp khui chai rượu này, tôi chờ khi tình hình tại Rôma bớt căng thẳng.
Tôi không ngạc nhiên khi tác giả blog Coram Fratribus, một trang không thể thiếu lại có một bài suy tư sâu sắc về mật nghị giáo hoàng và biến cố bầu Tân Giáo hoàng được trình bày trong một cuộc phỏng vấn với nhà báo Luke Coppen. Tôi đã trích dẫn một vài điểm trong chương trình truyền hình tối bầu giáo hoàng trên NBC, tôi xin trích nguyên văn đoạn sau đây của Đức cha Varden:
Ở đây, không phải là chuyện ai sẽ thắng. Chúng ta có nghĩ đến gánh nặng mà Tân Giáo hoàng sẽ gánh khi ngài nói “vâng” không? Chúng ta có nghĩ đến giờ phút ngài sẽ phải trả lời trước Thẩm phán Tối cao không?
Nếu quý vị đã đọc Dante, đã ngắm bức tranh thời Trung cổ về ngày phán xét, quý vị sẽ thấy có không ít những chiếc mũ giám mục nơi tầng thấp nhất. Với tôi, đó là điều làm tôi rùng mình khi suy nghĩ. Trách nhiệm của họ quá lớn.
Đức Giáo hoàng tương lai cần một sức mạnh và một đức tin mà chúng ta không thể hình dung được: vừa vững vàng vừa mềm dẻo; vừa hiện diện trọn vẹn trong các thực tại trần thế, vừa sống trọn vẹn đời sống siêu nhiên; một người phải sống tinh thần từ bỏ cách anh hùng, không ngơi nghỉ; một người thực tâm “xin vâng” với sứ mạng Thánh Phêrô: “Khi ngươi về già, ngươi sẽ giang tay ra, và người khác sẽ thắt lưng cho ngươi, và dẫn ngươi đến nơi ngươi không muốn” (Ga 21,18). Ai có thể đảm đương được sứ mạng này?
Thay vì xem mật nghị là trường đua hay sòng bài, tôi nghĩ chúng ta nên suy nghĩ và cầu nguyện theo cách này: Ngay lúc này, Thiên Chúa quan phòng đang chuẩn bị một người được tuyển chọn để bước vào hiến lễ vượt qua của Đức Kitô, sống hiến lễ đó đến trọn đời, dưới cái nhìn chăm chú của thế gian, sẵn sàng đổi “Hosanna!” thành “Đóng đinh nó đi!” trong chớp mắt.
Habemus papam! Hãy sốt sắng liên lỉ cầu nguyện cho ngài.
Tác giả George Weigel là nghiên cứu viên cao cấp tại Trung tâm Đạo đức và Chính sách Công, Washington.
Têrêxa Trần Tuyết Hiền dịch
Làm thế nào Đức Lêô có thể tác động tích cực nhất đến chính trị Hoa Kỳ
Đức Lêô XIV phác thảo những nét chính triều của ngài
Phòng Nước Mắt, nơi không thể thiếu của Tân Giáo hoàng
Làm thế nào Đức Lêô XIV được bầu trong vòng 24 giờ
