Hồng y Fernández đang thay đổi văn phòng bộ Giáo lý Đức tin như thế nào
americamagazine.org, Colleen Dulle, 2024-01-23
Đức Phanxicô với linh mục Armando Matteo, trái, thư ký bộ Giáo lý Đức tin và hồng y Víctor Manuel Fernández, bộ trưởng bộ Giáo lý Đức tin trong cuộc họp tại thư viện Dinh tông tòa ngày 18 tháng 12 năm 2023. (CNS) ảnh/Vatican Media)
Chỉ trong ba tháng nắm quyền lãnh đạo bộ Giáo lý Đức tin, hồng y người Argentina Victor Manuel “Tucho” Fernández đã nhanh chóng thay đổi Bộ từng là một bộ đáng gờm nhất của Vatican.
Từng được biết đến với tên “La Suprema” vì vị trí quan trọng nhất Vatican, thánh bộ dưới sự lãnh đạo của hồng y Fernández, đã vạch ra một lộ trình mới – một lộ trình ít quan tâm đến việc kiểm duyệt các thần học gia, nhưng quan tâm nhiều hơn đến việc phát triển một thần học gặp gỡ mọi người trong những tình huống phức tạp của cuộc sống hiện đại.
Các chỉ thị của Đức Phanxicô
Đường hướng mới này đã được Đức Phanxicô trực tiếp ấn định trong thư ngài gởi cho tổng giám mục bấy giờ là Fernández, trong đó tóm tắt một số thay đổi ngài muốn thấy trong Bộ kể từ đầu triều của ngài.
Bức thư ngày 1 tháng 7 kèm theo việc bổ nhiệm tổng giám mục lúc bấy giờ vào bộ Giáo lý Đức tin đã cho thấy rõ sẽ có một sự thay đổi. Đức Phanxicô viết: “Bộ mà ngài sẽ chủ trì vào những thời điểm khác đã dùng những phương pháp vô đạo đức. Đó là những thời điểm, thay vì đề cao kiến thức thần học, Bộ đã theo đuổi những sai lầm về giáo lý. Điều tôi mong đợi ở ngài chắc chắn sẽ là một điều gì đó rất khác.”
Khác như thế nào?
Đức Phanxicô đặc biệt nói bộ Giáo lý Đức tin nên nỗ lực “tăng cường sự hiểu biết và truyền tải đức tin nhằm phục vụ việc truyền giáo”, trích từ tông huấn Niềm vui Tin mừng Evangelii Gaudium năm 2013, trong đó ngài đặt ra tầm nhìn cho triều của ngài ngay sau khi ngài được bầu chọn.
Đức Phanxicô đã củng cố sự thay đổi hướng đến việc truyền giáo này như một ưu tiên trong cuộc cải cách Giáo triều la-mã năm 2022 khi ngài thúc đẩy Bộ Truyền giáo mới được thành lập trở thành văn phòng số một của Vatican, đẩy cơ quan “Suprema” trước đây vào vị trí thứ hai. Trong hiến pháp cải cách Giáo triều, Đức Phanxicô tóm tắt vai trò của bộ Giáo lý Đức tin là “thúc đẩy và bảo vệ tính toàn vẹn của giáo huấn công giáo về đức tin và luân lý. Điều này được thực hiện bằng cách rút ra từ kho tàng đức tin và tìm kiếm sự hiểu biết sâu sắc hơn bao giờ hết về đức tin khi đối diện với những câu hỏi mới.”
Mong muốn của Đức Phanxicô về bộ Giáo lý Đức tin sẽ góp phần phát triển việc giảng dạy là điều hiển nhiên – một mong muốn mà ngài đã nhấn mạnh khi viết Bộ nên tạo điều kiện cho một “phát triển hài hòa” dung hòa “các luồng tư tưởng khác nhau về triết học, thần học và thực hành mục vụ” thay vì hoạt động như một “cơ quan kiểm soát”. Ngài đặc biệt cảnh báo về mối nguy hiểm khi để “những vấn đề thứ yếu” làm lu mờ “những vấn đề trọng tâm” – vấn đề trọng tâm là lòng thương xót Chúa.
Trong thư gởi cho hồng y Fernández, Đức Phanxicô giải thích ngài chọn hồng y vì hồng y không “bằng lòng với một thần học bó buộc của bàn giấy”, hồng y từng phục vụ với tư cách là linh mục giáo xứ và lãnh đạo một tổng giáo phận ở Argentina. Cả hai đã biết nhau ít nhất là từ những năm 1990 và đã hợp tác chặt chẽ với nhau để soạn thảo tài liệu Aparecida của Hội đồng Giám mục Châu Mỹ Latinh CELAM năm 2007; lúc đó hồng y Bergoglio đã bổ nhiệm Fernández làm viện trưởng Đại học Giáo hoàng Argentina năm 2009.
Vào thời điểm đó, việc đề cử linh mục Fernández bị đình trệ một năm rưỡi do bộ Giáo lý Đức tin lúc bấy giờ điều tra vì có thể có sự không-chính thống trong thần học của linh mục – một kinh nghiệm mà mặc dù “được giải quyết một cách thanh thản”, cả Đức Phanxicô và Fernández đều không quên. Khi Đức Phanxicô được bầu chọn, ngài đã phong Fernández làm giám mục và, một số người nói, giám mục đã giúp soạn thảo tông huấn Niềm vui Tin mừng Evangelii Gaudium đầu tiên. Fernández cũng được cho là người giúp Đức Phanxicô viết tông huấn Niềm vui Tình yêu, Amoris Laetitia, mở ra cánh cửa cho người ly dị và tái hôn được rước lễ. Đức Phanxicô cũng bổ nhiệm Fernández vào hai thượng hội đồng và làm cố vấn cho bộ Giáo dục Công giáo, cơ quan nhiều năm trước đó đã từ chối phê chuẩn Fernández làm viện trưởng viện Đại học sau những lo ngại của bộ Giáo lý Đức tin mà ngài đang đứng đầu hiện nay. Và ngày hôm nay, Đức Phanxicô đã bổ nhiệm hồng y làm thành viên bộ Cổ võ Sự Hiệp nhất Kitô giáo.
Với lịch sử hợp tác lâu dài, có vẻ như Đức Phanxicô đã nghĩ đến Fernández cho vai trò này trong nhiều năm.
Với lịch sử hợp tác lâu dài, có vẻ như Đức Phanxicô đã nghĩ đến Fernández cho vai trò này trong nhiều năm. Như sử gia giáo hội Massimo Faggioli đã nói với tôi trong một cuộc phỏng vấn khi hồng y Fernández được bổ nhiệm: “Vấn đề nằm ở sự lựa chọn con người hơn là những gì Đức Phanxicô nói trong lá thư.… Đây là một bước ngoặt so với 40 năm qua, và rõ ràng nhất là một bước khởi đầu vì Fernández là người Châu Mỹ Latinh.” Giáo sư Faggioli cho biết việc bổ nhiệm này đánh dấu giai đoạn kết thúc “kỷ nguyên Ratzinger” của bộ Giáo lý Đức tin, những người đứng đầu, mà giáo sư nhìn thấy qua bộ trưởng cuối cùng là hồng y Luis Ladaria Ferrer, tu sĩ Dòng Tên từng là thư ký của Bộ dưới quyền hồng y Gerhard Müller, người “hết lòng với Ratzinger”. Giáo sư Faggioli đưa ra sự tương phản giữa cách tiếp cận “thần học trên máy tính để bàn” của thời đó và phong cách Mỹ Latinh, trong đó ưu tiên là “tiếp xúc với thân phận tồn tại của con người thực”.
Như Đức Phanxicô đã nói nhiều lần, kể cả trong thư bổ nhiệm hồng y Fernández, “thực tế vượt trội hơn ý tưởng”.
Bộ Giáo lý Đức tin của hồng y Fernández
Một số quyết định hồng y Fernández đưa ra trong ba tháng qua dường như được lấy cảm hứng từ thư của Đức Phanxicô. Chẳng hạn, tuyên bố Fiducia supplicans được công bố rộng rãi, trong đó phác thảo một thần học về chúc phúc và cho phép các linh mục chúc phúc cho các cặp vợ chồng mà Giáo hội gọi là “những tình huống bất thường”, bao gồm các cặp đồng tính và các cặp sống chung không kết hôn, chủ yếu quan tâm đến việc mở rộng lòng thương xót của Chúa với những người sống trong hoàn cảnh thực tế mà trước đây bị cho là Giáo hội đã bỏ rơi.
Cách tiếp cận này tương tự như cách Đức Phanxicô, và có thể cả hồng y Fernández đã áp dụng với các cặp vợ chồng ly dị và tái hôn trong tông huấn Niềm vui Tình yêu, Amoris Laetitia.
Các quyết định khác của hồng y Fernández dường như kết hợp cách tiếp cận mục vụ mà Đức Phanxicô đã ủng hộ với phong cách giao tiếp thường xuyên của riêng hồng y Fernández.
Hồng y Fernández luôn là nhà văn viết nhiều, ngài viết nhiều cuốn sách ngắn mang tính suy đoán và tư vấn cũng như các tác phẩm thần học quan trọng hơn, và ngài thường đăng công khai trên Facebook, thậm chí còn trả lời những người chỉ trích việc bổ nhiệm ngài, cho đến khi ngài được phong hồng y vào tháng 9 năm 2023. Kể từ khi được bổ nhiệm làm bộ trưởng bộ Giáo lý Đức tin, ngài trả lời nhiều cuộc phỏng vấn, người cởi mở nhất với báo chí trong lịch sử hiện đại.
Bộ Giáo lý Đức tin đã thông tin nhiều hơn kể từ khi hồng y Fernández được bổ nhiệm, nhiều hơn những gì mà các nhà quan sát Vatican có thể nhớ lại Bộ đã làm trong quá khứ.
Tương tự như vậy, bộ Giáo lý Đức tin đã thông tin nhiều hơn kể từ khi hồng y Fernández được bổ nhiệm, nhiều hơn những gì mà các nhà quan sát Vatican có thể nhớ lại Bộ đã làm trong quá khứ. Sau khi từ chối trả lời “những nghi ngờ” (dubia của năm hồng y về một giáo huấn được diễn tả bằng các câu hỏi có hoặc không) về tông huấn Amoris Laetitia trong bảy năm, sau khi hồng y Fernández được bổ nhiệm, văn phòng đã nhanh chóng trả lời hai dubia mới: một: từ một số hồng y yêu cầu làm sáng tỏ một loạt các vấn đề nóng bỏng bao gồm việc rước lễ cho người ly dị và tái hôn, truyền chức cho phụ nữ và ban phép lành cho các cặp đồng giới, và một: từ một giám mục Brazil hỏi người chuyển giới có thể được rửa tội và làm cha mẹ đỡ đầu, với điều kiện những người này đảm nhận những vai trò không gây ra “tai tiếng công khai”.
Các câu trả lời của Bộ với các hồng y đã giữ nguyên đường lối của Đức Phanxicô về việc rước lễ và truyền chức cho phụ nữ, đồng thời đưa ra sự cởi mở thận trọng trong việc chúc phúc cho các cặp đồng giới, điều này được giải thích chi tiết trong tuyên bố tháng 12 năm 2023.
Một ví dụ khác về thông tin thường xuyên hơn của Bộ dưới thời hồng y Fernández là ngày 4 tháng 1, thông cáo báo chí trả lời một số chỉ trích Fiducia supplicans, trong đó kêu gọi các giám mục và linh mục “hãy bình tâm suy nghĩ với trái tim của mục tử, thoát khỏi mọi hệ tư tưởng” và tuyên bố rằng tài liệu này không phải là “dị giáo” cũng như với các linh mục chúc phúc.
Các quyết định đang có ảnh hưởng như thế nào trong Giáo hội
Việc bổ nhiệm hồng y Fernández làm bộ trưởng bộ Giáo lý Đức tin được nhiều người cho là một nỗ lực của Đức Phanxicô nhằm củng cố di sản của ngài – có lẽ là di sản quan trọng nhất sau tiến trình thượng hội đồng 2021-24. Cho đến nay, Đức Phanxicô đã tránh thực hiện bất kỳ thay đổi lớn nào trong Bộ, đầu tiên ngài giữ hồng y Gerhard Müller do Đức Bênêđíctô XVI bổ nhiệm hoàn thành nhiệm kỳ năm năm, hồng y Müller là người phê bình Đức Phanxicô đáng kể, sau đó Đức Phanxicô bổ nhiệm hồng y Ladaria thay thế hồng y Müller. Dù không phải là người chỉ trích Đức Phanxicô mạnh mẽ, nhưng năm 2021 hồng y Ladaria đã công bố một dubium cấm chúc phúc cho các “kết hợp” đồng giới (chứ không phải là “các cặp” mà tuyên bố Fiducia supplicans năm 2023 đề cập đến), Đức Phanxicô không hài lòng dù ngài đã có đã ký tắt.
Quyết định của ngài cho đến nay là không có những thay đổi lớn đối với ban lãnh đạo bộ Giáo lý Đức tin, thường được xem là một ước muốn không sự phân cực sâu đậm thêm, trong thập kỷ vừa qua đã có nhiều phân cực trong Giáo hội. Lựa chọn của Đức Phanxicô để bổ nhiệm một đồng minh chủ chốt cho Bộ, có thể nhằm mục đích tích hợp cách tiếp cận mục vụ hơn của ngài vào hoc thuyết Giáo hội, có nguy cơ làm sâu sắc thêm sự chia rẽ trong giáo hội, như đã thấy trong một số phản ứng dữ dội đối với Fiducia supplicans.
Có vẻ như Đức Phanxicô không muốn xa lánh những người không chuẩn bị cho những thay đổi như vậy: Trong tháng này, ngài đã đồng ý với quyết định của Hội đồng Giám mục Phi châu. Các giám mục dưới quyền lãnh đạo của hồng y Fridolin Ambongo Besungu nói họ không muốn chúc phúc cho cặp đồng giới. Nhà vatican học người Mỹ Gerard O’Connell cho biết hồng y Ambongo đã thảo luận vấn đề này với Đức Phanxicô và hồng y Fernández.
Nhưng những sắc thái như vậy có xu hướng không được chú ý trong bối cảnh các phương tiện truyền thông đưa tin về tuyên bố này và phản ứng dữ dội từ một số giám mục và các nhà bình luận. Dù Đức Phanxicô sẵn sàng cho phép các ứng dụng mục vụ khác nhau – dù những ứng dụng dường như không đồng ý hoàn toàn với tuyên bố của ngài – thì chuyện Đức Phanxicô là người “tự do” hay “cấp tiến” vẫn tồn tại. Như nhà báo của trang America Michael J. O’Loughlin đã đưa ra trong hội nghị bàn tròn “Bên trong Vatican” gần đây về Fiducia supplicans, nhận thức của giới truyền thông về một sự kiện thường quyết định tính thực tế của nó trong đầu óc của mọi người.
Với một người đứng đầu Bộ, dường như ưu tiên cho giao tiếp thường xuyên và thẳng thắn, cả từ văn phòng của ngài lẫn trong các cuộc phỏng vấn, đồng thời thực hiện những thay đổi mà Đức Phanxicô mong muốn củng cố, điều có thể đã gặp phải sự phản đối của Bộ trong quá khứ, có vẻ như sự phân cực chính trị trong Giáo hội sẽ tiếp tục sâu sắc hơn. Điều này có thể vẫn là hiện thực ngay cả khi Vatican tiếp tục cho phép thực hiện nhiều hoạt động mục vụ đa dạng, vốn dường như là nguyên lý then chốt trong cách điều hành của Đức Phanxicô.
Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch
