Tại sao có cảm giác đức tin tựa như hoài nghi và tăm tối
Ronald Rolheiser, 2013-07-14
Thiên Chúa là Đấng không thể mô tả được. Đây là sự thật phổ quát, được mọi người chấp nhận trong tín lý kitô giáo và trong tất cả các tôn giáo lớn trên thế giới. Điều này có nghĩa là gì?
Về căn bản, có nghĩa là Thiên Chúa cao vượt ngoài tầm mức chúng ta, không giống chúng ta, ở một mức độ hoàn toàn khác biệt chúng ta. Cụ thể hơn, có nghĩa không thể nắm bắt Thiên Chúa bằng suy nghĩ, tưởng tượng, hay ngôn từ. Bất kỳ khái niệm, hình tượng, hay ngôn từ nào mà chúng ta dùng để nói về Thiên Chúa, dù có tốt đến đâu vẫn không đủ, và tệ nhất là rơi vào thói thờ ngẫu tượng. Thiên Chúa luôn vượt quá những gì chúng ta có thể suy nghĩ, phát ngôn, hay tưởng tượng.
Nhưng chúng ta có những suy nghĩ, hình tượng và ngôn từ về Thiên Chúa và trong số này, đa số xuất phát từ Kinh Thánh. Vậy cái gì làm nên hình tượng thần học và truyền thống Kinh Thánh của chúng ta về Thiên Chúa? Chúng không chính xác và thỏa đáng hay sao? Nói ngắn gọn, là không. Theo bà Annie Dillard, những khái niệm và ngôn từ về Thiên Chúa được trao ban cho chúng ta qua Kinh thánh và truyền thống giáo hội đơn thuần chỉ là những từ ngữ mà chúng ta được phép dùng để không rơi vào tội thờ ngẫu tượng. Chúng ta không bao giờ được cho rằng chúng chính xác và thỏa đáng, tự thân Kinh thánh đã nói rõ như thế. Khi không hiểu được điều này, chúng ta bị rối loạn mơ hồ giữa đức tin và hoài nghi.
Vì không nắm bắt thiết thực và chấp nhận rằng Thiên Chúa là khôn tả, nên chúng ta thường lầm lẫn đức tin với tưởng tượng. Nói đơn giản, chúng ta nghĩ rằng có thể hình tượng và khái niệm được Thiên Chúa, nên cảm thấy mình có một đức tin đến mức có thể hình dung được hiện hữu của Thiên Chúa và nhân thể của Ngài. Ngược lại, chúng ta thấy mình rơi vào hoài nghi và thuyết bất khả tri, khi không thể hình dung được những điều này. Và rồi chúng ta ngây thơ xác định đức tin bằng cái khả năng có thể tạo ra được một tưởng tượng và cảm giác hợp lý về Thiên Chúa, và ngược lại.
Nhưng, vì Thiên Chúa là khôn tả, nên chúng ta chẳng bao giờ có thể hình dung được sự hiện hữu cũng như nhân thể của Ngài. Để định nghĩa, đây là một việc bất khả thi. Trong cố gắng nắm bắt sự vô hạn, chúng ta chỉ có những khái niệm hữu hạn, và rồi tất cả mọi năng lực của con người đều bất lực trong việc khái niệm hóa Thiên Chúa, việc này cũng như việc cố gắng nghĩ về một con số lớn nhất có thể đếm được.
Liệu điều này có nghĩa là đức tin đi ngược lại với lý luận con người không? Không. Đức tin không phủ nhận lý luận của con người, đơn giản đức tin khiến lý luận trở nên quá nhỏ bé, gần giống như cách mà công thức tinh vi phức tạp trong vật lý học thiên thể hiện thời vượt hẳn số học căn bản và cũng như cách ánh sáng chói chang của mặt trời giữa trưa át đi ánh sáng nhỏ bé của một ngọn nến vậy. Hơn nữa, dù có ích, nhưng những so sánh trên vẫn còn khập khiễng và chưa đủ. Cũng không thể hình dung hiện hữu và nhân thể của Thiên Chúa như thể một Siêu nhân tối thượng, một người như chúng ta, ngoài trừ vĩ đại tột cùng mà thôi. Hình dung Thiên Chúa như thế vẫn đặt Ngài vào mức độ hữu hạn, vẫn xem Ngài là một tạo vật, cho dù đó có là một Siêu nhân tối thượng đi chăng nữa, thì vẫn có thể hình dung được, khái niệm được, không phải là không thể tả nổi, và như thế là giống như một con số mà chúng ta vẫn có thể đếm tới được. Nhưng, Thiên Chúa không phải là một thực thể mà chúng ta có thể đếm nổi. Hiện hữu và nhân thể của Thiên Chúa không bao giờ chúng ta có thể khái niệm nổi.
Hơn nữa, điều này cũng đúng khi chúng ta nhận thức về tình yêu Thiên Chúa. Tình yêu của Ngài cũng vượt quá tưởng tượng và năng lực khái niệm của chúng ta. Vũ trụ của chúng ta, dù hữu hạn, vẫn bao la và phi thường đến nỗi tưởng tượng của chúng ta bất lực khi cố đơn giản phác họa lại thế giới hữu hạn này. Thêm nữa, chỉ trên một hành tinh, là trái đất này, chúng ta đã có hàng tỷ tỷ người, mỗi một người đều có tâm hồn và ý nghĩa quý giá riêng. Làm sao chúng ta có thể hình dung được Thiên Chúa, Đấng theo cách nào đó, nhận biết và yêu thương toàn bộ những con người này một cách mật thiết? Không, chúng ta không thể! Tâm trí và tâm hồn chúng ta đon giản không thể vươn xa đến thế được, bất kể chúng đã vươn xa đủ để hỏi rằng: Tại sao một Thiên Chúa vô hạn lại không nên tạo một vũ trụ rộng lớn không tưởng tưởng nổi và hàng tỷ tỷ con ngườ để yêu thương và chia sẻ sự tạo dựng này? Và tại sao một Thiên Chúa vô hạn lại đột nhiên bảo (sau khi đã tạo thành chúng ta) rằng: “Vậy là đủ! Ta giờ đã có đủ con người như Ta muốn!”
Thiên Chúa làm cho tâm trí, tâm hồn và tưởng tượng của chúng ta trở nên u mê. Không thể nào khác được. Bất kỳ Thiên Chúa mà chúng ta có thể hiểu thấu được, không còn là Thiên Chúa nữa. Thiên Chúa không phải là một Siêu nhân tối thượng, giống chúng ta, chỉ có điều lớn hơn, mạnh hơn và quyền năng hơn. Sự vô hạn, chính xác bởi vì nó vô hạn, nên chúng ta không thể nắm bắt và định nghĩa được, dù là định nghĩa hiện hữu, hay nhân thể, hay năng lực yêu thương của vô hạn đó. Chúng ta chỉ biết cái hữu hạn, nhưng chúng ta không thể nghĩ ra được cái vô hạn.
Vì thế, có những lúc trong đời, có cảm giác đức tin biến thành tăm tối, niềm tin thành hoài nghi, và nhân thể cũng như hiện hữu của Thiên Chúa giống như chẳng là gì, như một sự trống rỗng, vô thực, vô hữu. Tâm trí và tâm hồn chúng ta, đến một lúc nào đó, sẽ trở nên khô cằn và trống rỗng khi cứ cố hình tượng hay cảm nhận Thiên Chúa, không phải vì Thiên Chúa không tồn tại hay ít hiện hữu hơn thế giới vật lý này, nhưng vì Thiên Chúa quá bao la, quá thực, quá cao vượt hơn tất cả mọi minh trí khác, và vì thực thể của Thiên Chúa sẽ phủ lấp tất cả mọi sự đến mức tự gây ấn tượng rằng hiện hữu đó thậm chí còn không tồn tại.
Trong đức tin, chúng ta nhận biết Thiên Chúa như thế này: Là một ánh sáng quá rực rỡ đến mức cảm nhận như bóng tối, là một tình yêu quá bao la đến mức cảm nhận như dửng dưng, một thực thể quá thật đến mức cảm nhân không có gì.
J.B. Thái Hòa dịch
