Sự cải thiện bang giao được Tòa Thánh và Việt Nam xác nhận
Trong chuyến đi Rôma đầu tiên của phái đoàn do Tân Chủ tịch nước Lương Cường cử đi để gặp Đức Lêô, hai bên đã có những tiến triển tích cực trong quan hệ, gián tiếp báo hiệu họ mong muốn tiếp tục đi con đường này. Chúng ta nhìn lại những bước đi đã thực hiện và sự đóng góp của Giáo hội tại Việt Nam.
vaticannews.va, Delphine Allaire và Marie Duhamel, Vatican, 2025-07-04
Con người thay đổi nhưng ý định vẫn còn. Tuần này, người đứng đầu nhà nước Việt Nam đã cử Bà Võ Thị Ánh Xuân, Phó Chủ tịch nước đến Rôma lần đầu tiên để gặp Đức Lêô. Sau các cuộc hội đàm tại Phủ Quốc vụ khanh, một tuyên bố từ Văn phòng Báo chí Tòa thánh cho biết cả hai bên đều bày tỏ “lòng biết ơn sâu sắc về sự phát triển tích cực trong quan hệ giữa Tòa thánh và Việt Nam”.
Vì thế, 48 năm sau khi quan hệ song phương với Vatican bị gián đoạn năm 1975, một thỏa thuận đã được Cựu Chủ tịch nước cộng sản Võ Văn Thưởng về quy chế thường trú của Đại diện Tòa thánh tại Hà Nội đã được ký. Nhà sử học Claire Trần, giảng viên tại Đại học Paris Cité và là chuyên gia về lịch sử Công giáo tại Việt Nam, nhấn mạnh tầm quan trọng của thỏa thuận. Việc bổ nhiệm Đức Cha Zalewski đánh dấu cột mốc quan trọng trong quan hệ giữa Tòa thánh và Việt Nam.
Cuộc gặp này cực kỳ quan trọng. Mặc dù Đức Cha Zalewski không có chức danh sứ thần và đây không phải là sự nối lại chính thức quan hệ ngoại giao, nhưng đây vẫn là đại diện đầu tiên kể từ khi phái đoàn Tông tòa bị trục xuất khỏi Bắc Việt năm 1959 và khỏi Nam Việt năm 1975. Có thể nói Việt Nam là quốc gia cộng sản duy nhất ở châu Á có đại diện thường trực của Tòa thánh. Đây là một yếu tố quan trọng trong triều Đức Phanxicô, nhưng cũng là thành quả của 15 năm đối thoại. Kể từ năm 2009, một nhóm công tác chung đã họp hàng năm, đôi khi ở Hà Nội, đôi khi ở Rôma. Ngoài công việc của Ủy ban, chúng ta cần nhấn mạnh đến vai trò của Hồng y Parolin, người thực sự là một trong những nhân tố chính trong sự xích lại này, người đối thoại đặc biệt của người Việt.
Sau khi ký hiệp định này, Đức Giáo hoàng đã gởi thư cho giáo dân Việt Nam. Xin bà cho biết nội dung bức thư này?
Nhà sử học Claire Trần: Đức Phanxicô viết thư trong bối cảnh Công đồng Vatican II, ngài trích dẫn Đức Gioan XXIII, Đức Gioan Phaolô II và Đức Bênêđíctô XVI. Một mặt, ngài nhấn mạnh đến vai trò xã hội của Giáo hội với ý tưởng người công giáo nên tham gia xây dựng lợi ích chung trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Thứ hai, ngài nhấn mạnh đến lòng trung thành của người công giáo với chính phủ, nghĩa là trở thành người tín hữu tốt, người công dân tốt trong khuôn khổ pháp luật. Giáo hội cam kết thực hiện hoạt động xã hội, đồng thời vẫn tôn trọng chính quyền Cộng sản Việt Nam. Điều này được hiểu vì sau khi Đức Phanxicô qua đời, một số người trong chính phủ đã gởi lời chia buồn ở nhiều cấp độ khác nhau, tại Rôma cũng như với đại diện của Giáo hoàng tại Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh. Trong các bài phát biểu này, tất cả đều nói họ trông cậy vào người công giáo và Vatican để hỗ trợ cho sự phát triển đất nước.
Cựu Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng đã mời Đức Phanxicô đến Việt Nam vào cuối năm 2023. Sau đó, ông từ chức khi Tổng Bí thư Đảng Cộng sản qua đời, một lịch trình đã ngăn cản Đức Phanxicô đi thăm Việt Nam, đất nước có cộng đồng công giáo lớn thứ ba sau Phi Luật Tân và Đông Timor. Người công giáo Việt Nam đang chờ Đức Lêô, họ đã chào đón đại diện của ngài. Điều này có thể mang lại sự thay đổi gì?
Một trong các chủ đề chính là việc bổ nhiệm giám mục. Tuy nhiên, đã có một tiến trình hợp nhất được thực hiện giữa Vatican và Hà Nội, một lựa chọn được đưa ra chung, và sẽ là một phần của sự tiếp nối, cả về phía Vatican và phía Việt Nam.
Vì vậy, quá trình đề cử vẫn không thay đổi. Chúng ta có thể nói gì về sự đóng góp của Giáo hội cho đất nước?
Ngày nay tại Việt Nam, Giáo hội đã có vai trò ở cấp độ xã hội, đặc biệt thông qua hoạt động của Caritas, một tổ chức đã được tái lập sau một thời gian. Sau đại dịch Covid-19, điều quan trọng là phải lưu ý đến vai trò của Giáo hội trong việc chăm sóc người nghèo, hỗ trợ những người không còn khả năng lao động, những người gặp khó khăn nghiêm trọng. Giáo hội đã rất tích cực trong công việc này và đã được Nhà nước khen ngợi. Vì vậy, tôi nghĩ Giáo hội sẽ cố gắng phát triển khía cạnh này ngày càng nhiều hơn.
Một câu hỏi khác là vấn đề giáo dục. Việt Nam vẫn chưa có một nền giáo dục công giáo. Các nữ tu chỉ điều hành các lớp mẫu giáo, họ không được mở trường trung học công giáo. Cách đây chưa đầy 10 năm, vào năm 2016 nếu tôi nhớ không nhầm, chính phủ Việt Nam đã thành lập một trường đại học Công giáo. Đây không phải là trường đại học Công giáo đào tạo tất cả các chuyên ngành, bao gồm cả khoa học xã hội, đây là trường đại học có mục đích giảng dạy thần học. Có những tòa nhà tạm thời, nhưng tôi không biết liệu tòa nhà đó có được xây dựng kiên cố hay không. Một điểm quan trọng là cung cấp cho Giáo hội nhiều phương tiện và khả năng hơn để giảng dạy. Tôi nghĩ sẽ mất một thời gian, nhưng đây thực sự là vấn đề.
Một chủ đề nhạy cảm khác, đó là vấn đề tài sản của Giáo hội. Chúng ta còn nhớ cuộc biểu tình ngồi của người Công giáo cách đây mười năm. Hôm nay chúng ta đang ở đâu?
Vấn đề tài sản của Giáo hội không phải là ưu tiên của Việt Nam, nhưng cũng không phải của Vatican. Sau năm 1975, phần lớn tài sản của Giáo hội đã bị chính quyền Việt Nam tịch thu, trường học, bệnh viện, v.v. Không chỉ người công giáo bị ảnh hưởng; tất cả các tôn giáo đều bị ảnh hưởng. Đây vẫn là vấn đề rất nhạy cảm. Tôi nghĩ vấn đề này sẽ được giải quyết dần dần theo từng trường hợp cụ thể, nhờ sự hiện diện của đại diện Giáo hoàng tại Hà Nội.
Giáo hội được Đức Phanxicô mời gọi tham gia xây dựng lợi ích chung, đồng thời tôn trọng chính quyền. Nhưng trên thực tế, điều này có thể phức tạp, tôi đặc biệt nghĩ đến việc bảo vệ Ngôi nhà chung. Với thông điệp Laudato si’ của Đức Phanxicô, Giáo hội đã nhấn mạnh đến vấn đề sinh thái, một chủ đề nhạy cảm, vì sự phát triển kinh tế của Việt Nam đôi khi trái ngược với các yêu cầu về sinh thái. Đã có trường hợp người công giáo bị liên lụy vào các vấn đề này và một số người đã bị tù. Tôi nghĩ đến vụ Formosa, một công ty Đài Loan đã rò rỉ sản phẩm độc hại ở miền Trung năm 2016. Toàn bộ hệ sinh thái đã bị phá hủy, có nhiều ngôi làng công giáo ở xung quanh nhà máy. Giáo hội cam kết bảo vệ quyền của tất cả ngư dân, không chỉ riêng người công giáo.
Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch
Những gì chúng ta cần nhớ khi bắt đầu triều của Đức Lêô
Đức Lêô vinh danh các chính trị gia dũng cảm đã lắng nghe tiếng lương tâm của mình
Hội đồng thành phố Dolton mua ngôi nhà thời thơ ấu của Đức Lêô ở Dolton, ngoại ô của Chicago, Hoa Kỳ
