Ronald Rolheiser, 2010-10-17
Trong những trang đầu Thánh kinh, chúng ta được đọc một loạt những câu chuyện mô tả thân phận con người và lý do tại sao sự việc lại như vậy. Câu chuyện quen thuộc nhất là câu chuyện ông A-đam và bà E-và ăn trái cấm, chúng ta gọi đó là câu chuyện “tội tổ tông”.
Nhưng sau câu chuyện đó là một loạt những câu chuyện khác, không nổi tiếng bằng, nhưng cũng không hề kém phần rọi sáng. Một trong những chuyện đó là Ca-in và A-ben, được coi là những người con đầu tiên của A-đam và E-và. Câu chuyện đó có thể viết lại như sau:
Ngày xửa ngày xưa có hai anh em sinh đôi: người em tên là A-ben. Hồi nhỏ cậu luôn tươi cười vui vẻ, dáng vẻ và tính tình đều dễ thương. Với tài năng thiên bẩm, bất cứ điều gì cậu làm đều vừa lòng cha mẹ và thầy cô giáo. Ở trường cậu ngoan và học giỏi, giỏi cả các môn thể thao, âm nhạc và giỏi kết bạn. Mọi thứ với cậu đều dễ dàng. Được mọi người yêu mến và như thể sinh ra để lãnh đạo, được chọn làm lớp trưởng, A-ben nhận học bổng vào học ở một trường đại học danh tiếng, tốt nghiệp nhất lớp, cưới một cô gái tuyệt vời, xứng đôi với anh về cả dáng vẻ đẹp đẽ và tính tình dễ thương, có một công việc với mức lương hậu hĩ, liên tục được thăng chức, và đoạt phần thưởng “Người Đàn Ông Của Năm” vì những công tác từ thiện và nhân đức của mình. Anh hoàn toàn xứng đáng là người được kính trọng và thương yêu nhất trong cộng đồng. Làn khói ngát hương thơm từ đức hy sinh của anh luôn tỏa bay tới tận thiên đường!
Người anh tên là Ca-in và bạn chính là người anh. Bạn sinh ra là khóc la cả ngày, dáng vẻ không đẹp đẽ bằng và tâm tính cũng bứt rứt khó chịu hơn. Hồi nhỏ bạn bị đau bụng và ban đỏ suốt, nên bạn không phải là người con được mẹ thương yêu nhất. Chẳng có việc gì là dễ dàng với bạn, học hành cũng không, thể thao cũng không, âm nhạc cũng không, kết bạn cũng không nốt. Ở trường bạn bị châm chọc, trên sân chơi thì bị bắt nạt, cho nên đôi khi đi học là cả một cơn ác mộng đối với bạn, nhưng rốt cuộc bạn cũng tốt nghiệp được, hạng gần bét lớp. Chẳng có việc gì bạn làm mà vừa lòng được ai, nhất là ba mẹ và thầy cô giáo. Hiền thê trong mơ của bạn chẳng bao giờ xuất hiện, và bạn liều nhắm mắt đưa chân vào một cuộc hôn nhân mà hôn nhân này làm cho thần kinh bạn bị tê liệt hơn là mang lại sức sống. Chẳng hề có thăng chức hay giải thưởng “người đàn ông của năm” gì cho bạn cả. Làn khói của đức hy sinh của bạn cách nào đó dường như chẳng bao giờ bay lên cao! Chua chát và phẫn uất bắt đầu nhen nhóm trong tâm trí bạn, đặc biệt khi nhìn người em A-ben sinh đôi của mình, người dường như sống một cuộc đời chẳng cần nỗ lực gì mà vẫn rất nhẹ nhàng thanh cao.
Không ai bị bắn bằng đạn thật trước khi bị lãnh đạn bằng lời nói, và không ai bị lãnh đạn bằng lời nói trước khi bị lãnh đạn bằng suy nghĩ. Bạn bắt đầu giết A-ben trong suy nghĩ: “Hắn ta nghĩ hắn là ai chứ? Hắn nghĩ hắn quá sức tài năng, thông minh! Tốt số đến thế là cùng, như thể sinh ra đã được ngậm thìa vàng trong miệng. Không có cái gì hắn có mà xứng đáng cả! Hắn là một tên đạo đức giả, một kẻ ra vẻ ta đây, một tay bịp bợm, sống nhởn nhơ trong cái bong bóng nhỏ nhoi đầy may mắn! Hắn chẳng hiểu gì đời! Thật là bất công! Mình căm ghét hắn ta!”
Mang những suy nghĩ như vậy trong đầu, chắc chắn chúng ta giết người khác như Ca-in đã giết A-ben. Và, như A-ben, chúng ta cũng mang vết thương trong lòng vì điều đó. Cũng y như những người cùng thời với Ca-in đã nhìn thấy dấu máu của người em bị giết còn vương trên tay Ca-in, những người cùng thời với chúng ta nhìn thấy nỗi ghen tức của Ca-in trong mắt chúng ta, và nghe thấy trong những lời đối thoại của chúng ta. Có một kiểu ghen tức giết người, và người ta tránh xa chúng ta khi họ thấy chúng ta có hơi hướng của nỗi ghen tức đó, như vậy làm cho chúng ta càng cô đơn hơn, càng bị gạt ra ngoài hơn, càng cay đắng hơn, càng ghen tức hơn, càng bị tổn thương mặc cảm hơn, và càng cô độc hơn trong nỗi phẫn uất của chính bản thân mình.
Nhưng đó là thân phận của con người. Tất cả chúng ta, chỉ trừ phi chúng ta được phúc lành phi thường và có bản năng thiên phú, chúng ta thảy đều bị “mặc cảm Ca-in” giày vò. Trong tim chúng ta có đôi phần ghen tức và cay đắng của Ca-in, trên tay chúng ta vương đôi vết máu. Giống Ca-in, chúng ta cũng đã từng giết chóc do tỵ hiềm và cay đắng.
Việc thừa nhận mặc cảm này trong bản thân mời gọi chúng ta chuyển hóa, chứ không phải ngã lòng. Những lời đầu tiên chúa Giê-su nói trong Phúc âm là: Hãy ăn năn hối cải và tin vào Tin mừng! Bản dịch tiếng Anh không nắm bắt được cốt tủy của lời mời gọi đó. Từ mà chúa Giê-su đã dùng cho từ “sám hối” là một từ tiếng Hy Lạp – metanoia: theo nghĩa đen: meta (bên trên) và nous (tâm trí). Chúa Giê-su mời gọi chúng ta nuôi dưỡng một khối óc và con tim rộng mở hơn, một khối óc và con tim vượt cao hơn cái chúng ta hiện mang với đầy hiềm hận và cay đắng. Và từ metanoia cũng là một từ chơi chữ để đối ngược với paranoia, chứng sợ hoang tưởng. Cảm nghiệm metanoia là trở nên không-sợ-hoang-tưởng, non-paranoid. Từ căn cốt, lời mời gọi rõ ràng của chúa Giê-su đối với chúng ta có thể được diễn tả là: Hãy đừng sợ hãi hoang tưởng và tin rằng đó là tin mừng!
Nhưng làm được vậy không hề dễ dàng. Cởi bỏ được nỗi ngờ vực, niềm cay đắng, sự phẫn uất, và cảm giác rằng đời bất công với chúng ta, chính là yêu cầu khó khăn nhất trên hết thảy về mặt tâm lý và đạo đức trong đời sống chúng ta. Rốt cuộc, không phải tình dục, lòng tham, bất công, hay thiếu cầu nguyện và tôn giáo trong đời sống làm chúng ta cách trở với Chúa và cộng đoàn. Mà chướng ngại thật sự chính là tâm lý sợ hoang tưởng, nỗi cay đắng, ngờ vực, và “Mặc cảm Ca-in” của chúng ta.
Và như vậy trong đêm tối mịt mùng của ngờ vực và xa lánh do ghét bỏ, có một lời mời gọi, có lẽ là lời mời gọi quan trọng nhất trong đời chúng ta: Hãy kêu lên nhờ giúp đỡ!
J.B. Thái Hòa dịch
