Nghi thức zaïrois, một cách cử hành khác của thánh lễ công giáo
Ngày thứ tư 1 tháng 2, trước hơn một triệu giáo dân, Đức Phanxicô đã cử hành thánh lễ tại Kinshasa theo sách lễ Rôma cho các giáo phận Zaire hay còn gọi là nghi thức zaïrois. Nghi thức này, vốn không dành riêng cho Giáo hội Cộng hòa Dân chủ Congo, nhưng dành cho Đức Phanxicô như một mô hình hội nhập văn hóa, được chấp thuận ở dạng hiện tại vào năm 1988.
la-croix.com, Arnaud Alibert, 2023-02-01
Với Đức Phanxicô, đây không phải là lần đầu tiên; tháng 7 năm 2022 và tháng 12 năm 2019, ngài đã cử hành nghi thức này ở Đền thờ Thánh Phêrô trong thánh lễ dành riêng cho cộng đồng Congo. Nghi thức này không dành riêng cho Giáo hội Congo và có thể được sử dụng ở các quốc gia khác.
Thánh lễ theo nghi thức zaïrois ngày 3 tháng 7 năm 2022, tại Đền thờ Thánh Phêrô
Một nghi thức công giáo và châu Phi
Nghi thức châu Phi này có mục đích phục vụ phụng vụ phù hợp với các điểm quan trọng nhân học và tâm linh đặc trưng của lục địa. Trong một video năm 2020, Đức Phanxicô cho biết, nghi thức này “đánh giá cao các ngôn ngữ, màu sắc, chuyển động khác nhau của cơ thể, tương tác qua các chiều kích nhân cách của tín hữu, nêu cao giá trị cụ thể của mỗi người.”
Khiêu vũ và các bài hát
Chẳng hạn, nghi thức đưa vào thánh lễ lời cầu nguyện cho tổ tiên “có lòng chính trực”, họ đã sống trước khi truyền bá phúc âm hóa. Đâp vào mắt người phương Tây là phần khiêu vũ, họ dùng các giai điệu truyền thống.
Khiêu vũ, một yếu tố thiết yếu trong văn hóa châu Phi, tự phát tìm thấy vị trí của nó ở đây, từ khi bắt đầu dâng thánh lễ, đoàn rước đi vào nhà thờ rất nhịp nhàng. Sau đó, đoàn rước ở chung quanh bàn thờ hát kinh Gloria. Khác với điệu nhảy dân gian như người phương Tây hình dung, đây là tôn vinh sự hiện diện của Chúa Kitô trong cộng đồng mà bàn thờ là biểu tượng.
Sau đó, điệu múa trở lại khi dâng lễ vật, giáo dân thể hiện niềm vui qua bài hát và vỗ tay, với các động tác toàn thân. Kinh Sanctus cũng sẽ được hát và nhảy.
Lời Chúa tác động
Lời Chúa trong văn hóa Congo là tiếng vang được tìm thấy trong sự sắp xếp thánh lễ. Kinh Cáo mình ở đầu trong sách lễ Rôma nhưng trong nghi thức zaïrois thì ở sau phần phụng vụ Lời Chúa, sau kinh Tin Kính.
Đặc điểm này nhấn mạnh đến việc thực hiện Lời Cứu Độ được công bố và bình luận: thời điểm của Lời chuẩn bị tâm hồn người tín hữu đón nhận lòng thương xót của Chúa. Kinh Cáo mình kết thúc với nghi thức rảy nước nhắc lại đời sống mới được khai mở nhờ phép rửa tội.
Đến phần trao bình an, giải hòa với Chúa, giáo dân hướng về nhau để chúc bình an đã nhận được từ Chúa. Trình tự này kết thúc bằng lời cầu nguyện giáo dân, qua đó giáo dân phó thác Giáo hội và thế giới cho Thiên Chúa trong lời cầu nguyện.
Nói về cấu trúc thánh lễ, việc cử hành theo Sách lễ này tuân theo hai phần chính: phụng vụ Lời Chúa và phụng vụ Thánh Thể. Nhưng cũng có nhiều điểm đặc biệt: lời khẩn cầu tổ tiên ngay từ đầu, giáo dân ngồi khi đọc Phúc âm, sự hiện diện của các “nkumu” người loan báo và nhiều chuyện khác. Làm thế nào để giải thích cấu trúc này và tất cả những đặc điểm này?
Nghi thức này thực chất nằm trong khuôn khổ thánh lễ Rôma, với hai phần chính là Lời Chúa và Thánh Thể. Nhưng nó cũng có một số đặc thù sau: đoàn rước đi vào với các bài hát và vỗ tay theo nhịp bài hát, lời khấn tổ tiên, bài hát tôn vinh với vũ điệu quanh bàn thờ để diễn tả Chúa Kitô là Đấng đại diện qua bàn thờ, viên đá sống duy trì sự cân bằng trong cuộc sống và trong xã hội của chúng ta, việc loan báo Tin Mừng bằng cuộc rước để chào đón Chúa Kitô đang nói. Chúng ta nghe Tin Mừng khi ngồi là dấu hiệu của sự kính trọng và tôn kính Chúa Kitô đang nói. Chỉ sau khi giảng mới đọc kinh Kyrie: quan điểm cho rằng có thể hoán cải sau khi lắng nghe Lời Chúa, ánh sáng soi cho chúng ta thấy điều gì phải sửa để tìm được bình an với Chúa và với cộng đoàn.
Cử chỉ ban bình an sau kinh Kyrie. Một bài hát vì hòa bình được hát lên. Trong phần thứ hai, kinh tung hô và tiền tụng được hát theo các giai điệu du dương của tâm hồn người châu Phi. Các “nkumu” là những thừa tác viên, biểu tượng của sự khôn ngoan, những người lớn tuổi của những người xung quanh linh mục.
Sách lễ Rôma làm nền
Sau đó là phụng vụ theo sách lễ Rôma, ngoại trừ cử chỉ chúc bình an, đã được cử hành, không được lập lại sau kinh Lạy Cha. Vì thế cuối cùng sách lễ Congo vẫn rất gần với sách lễ Rôma.
Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch
Bài đọc thêm: Nghi thức zaïrois, mô hình phụng vụ độc đáo thích ứng với văn hóa châu Phi
Hình ảnh thánh lễ Đức Phanxicô dâng theo nghi thức zaïrois tại sân bay Ndolo, Kinshaha ngày thứ tư 1 tháng 2-2023
