Đức Phanxicô ở Kazakhstan: cái bóng của Nga và Trung Quốc

74

Đức Phanxicô ở Kazakhstan: cái bóng của Nga và Trung Quốc

Đức Phanxicô đi Kazakhstan từ ngày 13 đến 15 tháng 9. Một chuyến đi căng thẳng với những ván bài thiêng liêng và ngoại giao.

lavie.fr, Marie-Lucile Kubacki, 2022-09-09

Một vài sự kiện đáng quan tâm cho những gì xảy ra ở đó, kể cả những gì không xảy ra ở đó. Nếu chuyến đi đầu tiên của Đức Phanxicô đến Kazakhstan dự Đại hội VII các nhà lãnh đạo các tôn giáo thế giới ở Nur-Sultan được chú ý, là vì chuyến đi cho thấy có một khả năng một nhà lãnh đạo Giáo hội công giáo gặp thượng phụ Kyrill của Matxcova sau lần gặp ở Havana, Cuba cách đây 6 năm, và trong bối cảnh cuộc chiến xâm lược của Nga ở Ukraine. Mối quan hệ này dường như đang tốt đẹp khi trong một phỏng vấn với tạp chí Văn minh Công giáo Dòng Tên Civiltà Cattolica vào giữa tháng sáu, ngài cho biết hy vọng sẽ gặp thượng phụ Kyrill ở Kazakhstan tháng chín để nói chuyện với tư cách là mục tử.

Mối quan hệ rắc rối giữa Vatican và tòa thượng phụ Matxcova

Nhưng cuối tháng 8, tòa thượng phụ Mátxcơva ra thông báo thượng phụ Kyrill sẽ không tham dự hội nghị thượng đỉnh và do đó sẽ không gặp giáo hoàng. Thông báo này được đưa ra trong bầu khí căng thẳng với Giáo hội Nga. Một trong những điều được biết đến nhiều nhất là cuộc phỏng vấn của Đức Phanxicô với nhật báo Ý Corriere della Sera vào đầu tháng năm: trong đó Đức Phanxicô nhắc lại cuộc trao đổi riêng với thượng phụ Kyrill vào tháng ba, ngài nói với thượng phụ, “thượng phụ không thể là người giúp lễ cho Putin”. Câu nói này rõ ràng đã không được tòa thượng phụ Mátxcơva hài lòng.

Nếu cuộc họp không diễn ra, cũng là vì Giáo hội Nga chỉ trích phương pháp làm việc của Vatican. Cũng như trong các lĩnh vực khác, Đức Phanxicô đã phá vỡ các quy tắc và như thế thì khó có được các mối quan hệ ngoại giao-đại kết, một môi trường mà thủ tục rất quan trọng. Trong cuộc phỏng vấn với hãng tin RIA Novist cuối tháng 8, giáo chủ Anthony của Volokolamsk, người đứng đầu ủy ban đối ngoại của Tòa thượng phụ Matxcơva cho biết việc chuẩn bị đã được thực hiện để tổ chức một cuộc gặp giữa hai nhà lãnh đạo, sau cuộc gặp ở Cuba, nhưng vào mùa xuân, trước sự ngạc nhiên của họ, Vatican đã đơn phương và công khai thông báo việc chuẩn bị cho cuộc họp đã bị đình chỉ và cuộc họp sẽ không diễn ra.

Ông cho biết, kể từ đó không có lời đề nghị nào được Vatican chính thức đưa ra, hoặc họp lúc khác hoặc ở một nơi khác. Và nhấn mạnh, trong trường hợp Kazakhstan, Giáo hội chính thống Nga đã nghe nói về mong muốn có một cuộc gặp của Đức Phanxicô với một số cộng tác viên của ông thông qua các phương tiện truyền thông, nhưng cho đến nay không có một tiếp xúc chính thức nào về vấn đề này.

Một lãnh vực văn minh Nga

Chúng ta đừng quên nguồn gốc của những căng thẳng này, ngoài các vấn đề hình thức, khi bắt đầu chiến tranh đã có những câu tuyên bố của thượng phụ Kyrill, đặc biệt khi ông nói một cách lạnh lùng, gợi ý đây là cuộc chiến “mang ý nghĩa siêu hình” của các sự kiện: theo ông, những gì đang đe dọa ở Ukraine, đó là cuộc đối đầu với văn minh.

Trên thực tế, những lời của Thượng phụ Mátxcơva phù hợp với khái niệm tư tưởng của Russkiy Mir, “thế giới Nga” được ông bảo vệ trong nhiều năm, và được Vladimir Putin dùng để biện minh cho cuộc xâm lược. Các nhà thần học chính thống giáo giải thích khi họ lên án hệ tư tưởng của Russkiy mir là dị giáo: “Giáo huấn này khẳng định có một lãnh vực hoặc nền văn minh Nga xuyên quốc gia, được gọi là Holy Russia hay Holy Rus’, bao gồm Nga, Ukraine và Belarus (đôi khi cả Moldova và Kazakhstan), cũng như những người Nga gốc và những người nói tiếng Nga trên thế giới.”

Các nhà thần học cho biết, giáo huấn này mang ý nghĩa “thế giới Nga này có một trung tâm chính trị chung (Matxcova), một trung tâm thiêng liêng chung (Kyiv là mẹ của tất cả các Rus’), một ngôn ngữ chung (Nga), một giáo hội chung (Giáo hội chính thống Nga, tòa thượng phụ Matxcova), và một thượng phụ chung (thượng phụ Matxcova) người làm việc ‘hòa nhịp’ với một tổng thống / nhà lãnh đạo quốc gia chung (Putin) để điều hành thế giới Nga này, cũng như để bảo vệ một linh đạo, một đạo đức và văn hóa chung và riêng biệt.”

Và điều này, trái ngược với phương Tây, Hoa Kỳ và Châu Âu, bị cho là bị chủ nghĩa tự do cực đoan, chủ nghĩa đạo đức tương đối làm băng hoại, mà mũi nhọn là họ bảo vệ quyền của người đồng tính. Ở trên và chống lại phương Tây, cũng lại những người Chính thống bị rơi vào ly giáo và sai lầm (như thượng phụ đại kết Bartholomew và các Giáo hội chính thống địa phương khác ủng hộ ông) là tòa thượng phụ Matxcova với Vladimir Putin, là những người bảo vệ thực sự cho giáo lý chính thống, mà họ thấy đây có giá trị đạo đức truyền thống, một hiểu biết nghiêm ngặt và kiên cường về truyền thống và tôn kính Nước Nga Thánh.”

Trung Quốc, đối tác đối thoại của Vatican

Ở thế giới phương Tây này, giáo hoàng thường bị nghi ngờ là “tuyên úy”, có nghĩa là tác nhân của ảnh hưởng nước ngoài, ở Trung Quốc cũng như ở Nga. Điều này thực sự đã tạo một cái bẫy cho Đức Phanxicô, như bài báo của học giả Françoise Thom đưa ra, trong chừng mực mỗi lần ngài tách ra khỏi tầm nhìn của phương Tây, như lần ngài nói “NATO sủa trước cửa nước Nga”, trong số các nguyên nhân của chiến tranh, và câu này bị hệ thống tuyên truyền của Putin khai thác.

Nếu cái bóng của Nga và lập trường của tòa thượng phụ Matxcova về cuộc chiến ở Ukraine sẽ che lấp cuộc họp liên tôn vì hòa bình này, thì Trung Quốc, một gã khổng lồ khác có biên giới với Kazakhstan cũng nên có mặt trong bối cảnh này. Thêm nữa, Tập Cận Bình đến Kazakhstan cùng thời gian với Đức Phanxicô ngày 14 tháng 9, đây là lần đầu tiên ông đi nước ngoài kể từ tháng 1 năm 2020 sau đại dịch Covid-19 ở Vũ Hán.

Hồng Kông và người Duy Ngô Nhĩ, chủ đề của những căng thẳng

Như thế đủ dấy lên câu hỏi liệu có một cuộc gặp giữa hai người không, khi các cuộc thảo luận gây tranh cãi đang được tiến hành để gia hạn thỏa thuận tạm thời giữa Trung Quốc và Vatican về việc bổ nhiệm các giám mục. Được đài truyền hình Ý Rai 2 đặt câu hỏi vào đầu tháng 9, hồng y Quốc vụ khanh Pietro Parolin cho biết ngài tin sẽ được gia hạn.

Nhưng bối cảnh đang căng thẳng: hồng y Zen, tổng giám mục danh dự 90 tuổi của Hồng Kông, người ủng hộ phong trào ủng hộ dân chủ và bảo vệ tự do tôn giáo sẽ bị xét xử từ ngày 19 đến 23 tháng 9 cùng với bốn người khác tại Hồng Kông. Họ bị chỉ trích vì đã không khai ra hiệp hội hỗ trợ tài chính cho những người bị thương, bị bắt hoặc bị đe dọa trong các cuộc biểu tình ủng hộ dân chủ năm 2019, giúp họ thanh toán chi phí y tế hoặc đảm bảo quyền bào chữa cho họ.

Trên thực tế, cuộc gặp giữa Đức Phanxicô và ông Tập Cận Bình, dù hai người có nhiều điều để nói nhưng dường như rất khó xảy ra. Xa với các quan tâm liên tôn giáo, thêm một lần nữa, trong một báo cáo của Liên Hiệp Quốc ngày 1 tháng 9, Trung quốc bị lên án “vi phạm nghiêm trọng nhân quyền” ở Tân Cương, đặc biệt là tra tấn và bạo lực tình dục với người thiểu số tôn giáo Duy Ngô Nhĩ, đi du lịch vì lý do chính trị và thương mại.

Một liên minh Trung – Nga?

Kazakhstan, nước sản xuất uranium lớn nhất thế giới, là đối tác thương mại chiến lược của Trung Quốc: nhờ đó mà hầu hết hàng hóa Trung Quốc được vận chuyển đến châu Âu. Trong quá trình này, ông Tập Cận Bình phải tới Uzbekistan để dự hội nghị thượng đỉnh của Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO), trong đó Vladimir Putin cũng sẽ tham gia.

Tổ chức SCO là một tổ chức liên chính phủ về hợp tác an ninh, chính trị và kinh tế, tập hợp Trung Quốc, Nga, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Uzbekistan và Tajikistan, cũng như Ấn Độ và Pakistan. Tổ chức này ngày càng xuất hiện như một đối trọng với các liên minh phương Tây.

Cùng lúc với những sự kiện này ở Trung Á – nơi Đức Phanxicô vừa phong tân hồng y truyền giáo người Ý Giorgio Marengo, giám quản tông tòa Oulan-Bator ở Mông Cổ – chứng tỏ nếu điều này vẫn còn tiếp tục làm, thì khu vực này có ý nghĩa chiến lược như thế nào trong thế cân bằng địa chính trị mới đang xuất hiện và đang gây chấn động nghiêm trọng cho phương Tây, trong khi cuộc chiến ở Ukraine đang hoành hành, và trong bối cảnh đó, mối quan hệ giữa Trung Quốc và Nga đang được nghiên cứu kỹ lưỡng.

Một “hội thảo hòa bình thực sự”

Ngoài ra, kể từ những năm 2000, Trung Á cũng đã phải đối diện với cuộc khủng hoảng Afghanistan trong đà gia tăng của chủ nghĩa cực đoan tôn giáo. Trong một cuộc phỏng vấn với Vatican News, Giám mục José Luis Mumbiela Sierra, chủ tịch Hội đồng Giám mục Kazakhstan bày tỏ hy vọng, những lời mà Đức Phanxicô tuyên bố trong chuyến thăm của ngài sẽ biến đại hội này trở thành một “hội thảo thực sự vì hòa bình”.

Ngài nói với Vatican News: “Trong suốt 30 năm, khi Kazakhstan bắt tay vào con đường giành độc lập, nước này muốn có sự hòa hợp giữa các tôn giáo khác nhau, cũng như đoàn kết giữa một số dân tộc, là những trụ cột xã hội cho công cuộc xây dựng một đất nước thịnh vượng. Trong suốt những năm qua, chính phủ đã khuyến khích đối thoại, hiểu biết nhau và hữu nghị giữa các nhà lãnh đạo tôn giáo khác nhau ở cấp thành phố, tỉnh hoặc khu vực. Ngay cả trong lịch chính thức, có ngày 18 tháng 10 hàng năm dành riêng cho hòa hợp tôn giáo: trong ngày này có các bàn tròn hội thảo hoặc các lễ kỷ niệm chung được tổ chức. Việc tổ chức các đại hội của các nhà lãnh đạo tôn giáo thế giới tại thủ đô Kazakhstan trong những năm gần đây là một dấu hiệu rõ ràng cho thấy đây không chỉ là một ý tưởng đối với đất nước chúng ta mà còn là một niềm tin rõ ràng: đây là cách làm theo cho tất cả các quốc gia, vì hòa bình trong thế giới.”

Một mong ước? Trong một phỏng vấn với tạp chí địa chính trị Ý Limes, hồng y Parolin cho rằng, tiếng nói của giáo hoàng là “tiếng nói thường kêu trong sa mạc.” Trên sa mạc của Kazakhstan, giữa Trung Quốc, Nga và không xa Afghanistan, người dân mong đợi một tiếng nói ngôn sứ mạnh.

Marta An Nguyễn dịch

Bài đọc thêm: Kazakhstan: Kitô giáo tái sinh sau khi chế độ Xô Viết sụp đổ

Kazakhstan: một lịch sử phong phú của đa tôn giáo