Hội nghị cấp cao của hai người slavơ đã thay đổi vận mệnh châu Âu
Đức Gioan-Phaolô II (phải) chào nhà lãnh đạo Liên Xô Mikhail Gorbachev (trái) dưới cái nhìn của Đức ông Manuzzi ngày 1 tháng 12 năm 1989 tại Rôma trong cuộc gặp lịch sử tại Vatican.
fr.aleteia.org, Bernard Lecomte, đăng ngày 29-11-2019, cập nhật ngày 31-08-2022
Ngày 1 tháng 12 năm 1989, một người hành hương không như những người hành hương khác đến thăm Đức Gioan-Phaolô II ở Rôma. Một nửa tỷ khán giả truyền hình xem trực tiếp Tổng thống Mikhail Gorbachev (1931-2022) đến sân Damaso để vào “thư viện riêng” của nhà lãnh đạo công giáo.
Nhưng ba tuần sau khi Bức tường Berlin sụp đổ, người đại diện chính cho phong trào cộng sản quốc tế đến dinh tông tòa làm gì?
Ngày 1 tháng 12 năm 1989, chỉ ba mươi năm trước, người sốt ruột nhất trong hai người chắc chắn là giáo hoàng la-mã. Thêm nữa, chính ngài là người có ý tưởng cho cuộc họp cấp cao này. Tháng 6 năm 1988, khi Gorbachev tuyên bố chấm dứt đàn áp tôn giáo ở Liên Xô nhân dịp kỷ niệm thiên niên kỷ lễ rửa tội nước Nga, Quốc vụ khanh Agostino Casaroli, được mời đến dự lễ kỷ niệm, được chính chủ nhân Điện Kremlin tiếp và ngài đã đưa thư mời viết tay của Đức Gioan-Phaolô II. Khi đó ai có thể tưởng tượng người đứng đầu đảng Cộng sản Liên xô đến Đền thờ Thánh Phêrô ở Rôma? Còn hơn thế, ai có thể tưởng tượng Bức tường Berlin sụp đổ vài ngày trước khi có cuộc gặp này?
Nhưng lịch sử đã viết. Kế vị ba ông già (Brezhnev, Andropov, Chernenko) hiện thân cho sự bất lực của Liên Xô trong việc thích ứng với thế giới hiện đại, tổng thống Mikhạl Gorbachev đầy sức sống bắt đầu nới lỏng chiếc thòng lọng giam cầm các dân tộc Đông Âu, ông bảo đảm sẽ không bao giờ gởi xe tăng để đàn áp như ở Đông Berlin (1953), Budapest (1956) hay Praha (1968). Với giáo hoàng Ba Lan, người đã làm việc để mang lại sự tin tưởng cho tất cả người dân này với câu nói nổi tiếng “Anh chị em đừng sợ!”, ủng hộ công đoàn Solidarnosc và qua ba chuyến đi chiến thắng của ngài đến Ba Lan (1979, 1983, 1987), “tư tưởng mới” của Gorbachev là một may mắn để khẳng định niềm tin rằng, được lặp lại theo ý muốn: chủ nghĩa cộng sản chỉ là một dấu ngoặc của lịch sử!
“Đức Gioan-Phaolô II muốn thuyết phục vị khách của mình ban sắc lệnh tự do tôn giáo, người dân Nga đã không có quyền tự do tôn giáo từ lâu. Có phải phản bội ý tưởng của giáo hoàng khi nghĩ rằng ngài có hy vọng điên rồ cuối cùng được Liên Xô mời đến thăm không?”
Ngày 1 tháng 12 năm 1989 này, mỗi nhà lãnh đạo theo đuổi một mục tiêu riêng. Gorbachev, khi đến Vatican, ông hy vọng sẽ tìm thấy ở đây sự khích lệ uy tín cho perestroïka, chính sách tự do thận trọng mà ông cố gắng áp đặt trong ba năm, không phải là không rủi ro cho đất nước và toàn thể khối xã hội chủ nghĩa của ông. Còn Đức Gioan-Phaolô II, ngài muốn thuyết phục người khách của mình ra sắc lệnh tự do tôn giáo, vốn từ lâu không có ở Liên Xô, dĩ nhiên là với tất cả tín hữu kitô, nhưng đặc biệt là vài triệu người công giáo theo nghi thức byzantin ở Ukraine phương Tây, đã bị tử đạo trong bốn thập kỷ. Có phải phản bội ý tưởng của giáo hoàng khi nghĩ rằng ngài có hy vọng điên rồ cuối cùng được Liên Xô mời đến thăm không?”
Ngày năm triệu tín hữu Nga được trả lại tự do tôn giáo
Sau khi nói chuyện diện đối diện tám mươi phút, cả hai đều mỉm cười. Ông Gorbachev xúc động nói: “Một sự kiện thực sự phi thường vừa xảy ra.” Với perestrọka, ông đã có được những gì ông muốn. Giáo hoàng rõ ràng ủng hộ chính sách của ông, trên bình diện ngoại giao, ngài sẵn sàng thúc đẩy một hội nghị thượng đỉnh các nước phương Đông và phương Tây, theo mô hình hội nghị Helsinki năm 1975, để thiết lập các cơ sở của một châu Âu thống nhất nhưng trung lập, không có sự thống trị của người Mỹ vốn rất đáng sợ trong các hành lang của Điện Kremlin.
Đức Gioan-Phaolô II cũng hài lòng. Gorbachev, sau khi đảm bảo với ngài ông sẽ nhanh chóng thông qua luật mới về tự do lương tâm, thậm chí còn ngẫu hứng mời ngài đến thăm Liên Xô! Dù chìa khóa của chuyến đi ở trong tay tòa thượng phụ Mátxcơva, và tòa không ủng hộ chuyến đi này thì ý định là quan trọng. Điều quan trọng là phải đặt nền móng cho một châu Âu thở “bằng hai lá phổi”, như Đức Gioan-Phaolô II đã nói, và đó là “ngôi nhà chung” thực sự, như Gorbachev lặp lại. Hai người tìm thấy một điểm chung: họ không muốn, bằng bất cứ giá nào, một châu Âu chịu ảnh hưởng của Mỹ, cả về văn hóa, chính trị, cũng như quân sự.
Ba mươi năm sau, chúng ta dễ dàng nhận thấy, hy vọng chung này đã bị cản trở rất nhiều bởi chủ nghĩa tiêu dùng không kiềm chế, bởi một toàn cầu hóa tàn nhẫn, bởi một tiến công của các binh đoàn NATO về phía Đông và bởi sự xuất hiện đây đó các cường quốc dân túy ở thế phòng thủ. Tuy nhiên, ký ức về khoảnh khắc đặc biệt này sẽ còn mãi trong lịch sử, cao điểm của một quá trình khủng khiếp đã trong mười năm làm thay đổi bộ mặt thế giới. Vài tuần sau chuyến đi Rôma, Gorbachev tuyên bố trong một bài báo nổi tiếng: “Tất cả những gì xảy ra ở Đông Âu sẽ không có thể xảy ra nếu không có sự hiện diện của giáo hoàng này…”.
Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch
Bài đọc thêm: Đức Phanxicô ca ngợi sự “dấn thân có tầm nhìn xa” và “tình huynh đệ giữa các dân tộc” của cựu tổng thống Gorbachev
Lễ rửa tội “không chắc” của Mikhail Gorbachev
