Câu “Quý vị đừng sợ!” của Alexeï Navalny
lavie.fr, Yves Hamant, 2021-01-23
Trong khi các cuộc biểu tình chống sự tha hóa quyền lực diễn ra ngày thứ bảy 23 tháng 1 tại Nga, theo lời kêu gọi của Alexeï Navalny, ngay lập tức đã tạo ra các vụ bắt bớ, ông Yves Hamant, giáo sư về văn minh Nga tại Đại học Nanterre, Pháp và là dịch giả đầu tiên tại Pháp của nhà đấu tranh Soljénitsyn phân tích trên báo La Vie về tác động của việc đi trở về Nga của ông Alexeï Navalny, đối thủ chính trị của Vladimir Putin trên đất Nga.
Một phụ nữ xem phim điều tra về lãnh tụ phe đối lập Nga Alexei Navalny ở Moscow ngày 21 tháng 1 năm 2021. Alexander Nemenov / AFP
Làm thế nào chúng ta không có ấn tượng ngay lập tức về hành động của ông vào ngày chúa nhật tuần trước? Đúng, ông đã dám. Navalny đã trở lại Nga!
Loạt sự kiện được tường thuật như bộ phim kinh dị. Chán ghét trước nạn tham nhũng đang hoành hành đất nước, ông Alexeï Navalny, được đào tạo vừa là nhà luật học, vừa là nhà kinh tế, ông đã dốc toàn lực chống lại tai họa này, ông thành lập Quỹ đấu tranh chống tham nhũng, phổ biến một số báo cáo về vấn đề này, đấu tranh cho các cuộc bầu cử trung thực, chủ trương “bỏ phiếu thông minh”, có nghĩa là bỏ phiếu cho bất kỳ đảng nào chống lại đảng cầm quyền. Bằng mọi cách, nhà cầm quyền cố bịt miệng ông, buộc tội ông với nhiều lý do khác nhau. Tháng 8 năm 2020, ông đến Siberia để hỗ trợ những người ủng hộ ông khi họ chuẩn bị cuộc bầu cử quốc hội dự định tổ chức ngày 19 tháng 9. Trên chuyến bay về Matxcova, ông bị choáng nặng: ngay lập tức phi công hạ cánh, các bác sĩ địa phương phát hiện ông bị ngộ độc, sự việc gây xôn xao dư luận và Điện Cẩm Linh đành để ông đi Đức điều trị. Tại Đức, các cuộc kiểm tra sâu rộng xác định ông đã bị đầu độc bằng chất độc novichok khét tiếng của Nga. Sau khi hồi phục, ông Navalny, nhà vô địch về sử dụng Internet, đã có được số điện thoại của một số người thực hiện âm mưu đầu độc ông và bẫy một trong số những người này: người này tiết lộ với ông, họ đã bỏ chất novichok vào quần lót của ông. Ông Navalny đã quay một video, video này được xem 2 triệu lần. Sau đó, ông cho biết, ông sẽ về Nga. Ngày 18 tháng 1, ông đến Moscow, khi đến nơi ông được chào đón và ngay ngày hôm sau, ông bị giam 30 ngày (vì các lý do như không tuân thủ việc kiểm soát tư pháp).
Trong lúc đó, các bạn ông đăng trên Youtube một video (bằng tiếng Nga, có phụ đề tiếng Anh) mà ông đã chuẩn bị khi ở Đức. Video cho thấy khối tài sản cá nhân của Vladimir Putin, gia đình và người thân của ông Putin, đồng thời tiết lộ cung điện bí mật khổng lồ ông đã cho xây ở bờ Biển Đen, như giấc mơ của một đại đế điên cuồng trong một đống tác phẩm vô vị ngứa mắt. Ông Navalny kết thúc bằng lời kêu gọi biểu tình vào ngày 23 tháng 1 để đòi hỏi một cuộc bầu cử không gian lận. “Xin quý vị đừng sợ! Xin quý vị xuống đường! Không phải cho tôi, nhưng cho quý vị và tương lai quý vị”. Video được xem hàng triệu triệu lượt xem.
Mang ý nghĩa đạo đức cho một hành vi chính trị
Ông Navalny không thể thách thức Putin như vậy từ nước ngoài. Nhưng khi về lại Nga, ông chịu trách nhiệm những gì ông đã làm, chắc chắn ông ý thức ông sẽ bị chém đầu. Chỉ cần đọc nỗi buồn trên đôi mắt của ông và vợ ông trên tấm hình chụp trên máy bay là thấy. Theo tôi, thật khó để hiểu hành vi này nếu chúng ta không thấy động lực và ý nghĩa đạo đức của nó. Nếu không hiểu điều này, chúng ta sẽ đi tìm một vài động lực bí mật nào đó, tìm những lời giải thích theo thuyết âm mưu. Vì bị mật vụ Mỹ thao túng, vì xác nhận các đảng phái quyền lực; một loại đối phó với Điện Cẩm Linh trong một trò chơi phức tạp, mà những người phò Putin thâm căn cố đế giải thích cho chúng ta, những người mà chúng ta không ở trong thành phần này. Cũng chơi kiểu “bất đồng về đạo đức” : “Navalny làm tôi khó chịu vì tôi không đủ can đảm như vậy, nên thay vì khiêm tốn chấp nhận, tôi tìm đủ mọi lý do để chỉ trích ông.” Tuy nhiên, bây giờ không phải là vấn đề liệu ông Navalny có trở thành một tổng thống tốt hay không. Nó không có trong chương trình nghị sự. Nội dung chương trình nghị sự hôm nay, đó là cố gắng mở ra tiến trình bầu cử ở Nga, mở đường đưa nước Nga thoát ra khỏi tình trạng trì trệ hiện nay.
Dù chuyện gì sẽ xảy ra với ông Navalny, dù nhà cầm quyền làm gì với ông – và chúng ta sợ điều tồi tệ nhất – tôi nghĩ hành động của ông ngày 18-19 tháng 1 năm 2021 chủ yếu có ý nghĩa đạo đức. Tuy nhiên, rất khó dự đoán và đo lường tác động của những hành vi đạo đức này, nếu nó hành động, thì nó hành động một cách hoang mang trong tận đáy lương tâm. Lịch sử bất đồng chính kiến ở phương Đông chứng minh cho điều này (chắc chắn có thể có ở những nơi khác mà tôi không biết nhiều).
Có vẻ nực cười khi so với cuộc biểu tình của bảy nhà bất đồng chính kiến tại Quảng trường Đỏ chống sự xâm lược vào Tiệp Khắc ngày 25 tháng 8 năm 1968 đó không? Họ đã nói “Vì mục tiêu vô vọng của chúng tôi.” Vậy mà..
Nơi ông Navalny có một cái gì giống ông Soljénitsyne: cùng một sự từ chối dối trá, cùng một quyết tâm, cùng một bước cờ trong cuộc chiến với Leviathan, cùng lòng dũng cảm.
Tiếng vang thực sự nào cho lời kêu gọi phản đối của ông Navalny? Khó dự đoán. Xã hội Nga sôi động bởi những cuộc biểu tình lẻ tẻ. Nó không thiên về những huy động tập thể. Nó nổi bật về sự khác biệt tuổi tác, bao gồm khác biệt về kinh nghiệm và khác biệt về nơi ở.
Ý kiến và trách nhiệm truyền thông
Quyền lực của Putin có vẻ vững chắc, nhưng quyền lực này tuyệt vọng tìm kiếm một sự hợp pháp về ý thức hệ. Nó đã cố gắng thử một số. Lần cuối cùng là cuộc chinh phục lại Crimée tóm tắt qua khẩu hiệu: “Crimée là của chúng ta”, nhờ đó mà quyền lực không còn cần đến Giáo hội chính thống giáo nữa, nếu không muốn nói là để họ ngoài lề. Nhưng sự hài lòng mang tính biểu tượng này đã qua. Giá năng lượng giảm, mà việc xuất khẩu vốn là cơ sở của nền kinh tế Nga, đã có tác động đáng kể đến mức sống của các gia đình.
Các nhà cầm quyền Nga sẽ không ngần ngại dùng các phương tiện để họ duy trì quyền lực. Ở mức độ nào họ quan tâm đến ý kiến, trong nước cũng như ngoài nước? Chúng chuyển động hoàn hảo trong môi trường hậu sự thật và các đại diện có thể nhanh nhẹn nói dối, khẳng định bất cứ điều gì (tiếng Nga có một động từ đặc biệt để nói điều này). Nếu họ không quan tâm đến dư luận quốc tế, thì họ cũng sẽ không quan tâm nhiều đến các phương tiện truyền thông tuyên truyền ở nước ngoài, đến các “xưởng sản xuất troll” trên mạng xã hội. Điều này làm nảy sinh trách nhiệm đặc biệt đối với truyền thông phương Tây. Nếu không có họ, thì dù nói gì đi nữa Soljénitsyne cũng sẽ không thoát được sự ẩn danh của ông.
Dĩ nhiên dù ông Putin không hoàn toàn cai trị đất nước, nhưng ông vẫn thực thi quyền lực cá nhân và hành vi của ông chắc chắn không chỉ được thúc đẩy bởi những cân nhắc hợp lý, nhưng còn do tính chất ít nhiều loạn thần kinh do liên hệ đến chấn thương vụ bức tường Berlin sụp đổ, vì lo sợ về “các cuộc cách mạng màu” đã làm lung lay quyền lực ở Georgia và Ukraine, với mong muốn trả thù xã hội.
Để xác định trong mê hồn trận của những điều không chắc chắn này, không có gì tốt hơn là mũi tên của la bàn đạo đức.
Giuse Nguyễn Tùng Lâm dịch
